Op zondag 27 februari, drie dagen nadat Rusland mede via Belarus de aanval op Oekraïne begon, vond in Belarus zelf een referendum plaats over verregaande wijzigingen aan de grondwet. Met de nieuwe grondwet hoopt president Aleksandr Loekasjenko zijn positie verder te verstevigen. De Belarussische autoriteiten melden dat het referendum met een ruime meerderheid is aangenomen.
Volgens de Centrale Kiescommissie brachten ruim vijf miljoen Belarussen hun stem uit, oftewel 78% van de stemgerechtigde bevolking. De officiële uitslag stelt dat 65% voor de nieuwe grondwet stemde en 10% tegen. Over de resterende drie procent wordt niets gemeld, mogelijk waren deze stemmen ongeldig of blanco. Dat het referendum plaats kon vinden is opmerkelijk. Belarus fungeert de afgelopen weken als uitvalsbasis voor de Russische invasie van Oekraïne.
President Loekasjenko kondigde de grondwetswijziging eind 2021 aan. Al snel volgde de tekst van de nieuwe grondwet, waaruit bleek dat deze vooral zou dienen om de macht van de president uit te breiden. Over de inhoud van de grondwet publiceerde Raam op Rusland eerder dit artikel. De Belarussische oppositie stelde een alternatieve grondwet op, uit protest tegen de voorgestelde wijzigingen.
Protesten
De oppositie greep het referendum aan om voor het eerst sinds de presidentsverkiezingen van augustus 2020 op te roepen tot protest. In die verkiezingen anderhalf jaar geleden versloeg Loekasjenko oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, daarbij gebruikmakend van grootschalige verkiezingsfraude. Loekasjenko’s positie als president van Belarus wordt door onder meer de Europese Unie betwist.
De protesten tegen de verkiezingen hielden bijna een jaar aan. Loekasjenko greep hard in tegen de oppositie, met duizenden arrestaties tot gevolg. Een groot deel van de Belarussische oppositie bevindt zich sindsdien in ballingschap in met name Polen en Litouwen.
Tichanovskaja riep via Twitter op om nu weer rondom het referendum de straat op te gaan. Het ministerie van Binnenlandse Zaken van Belarus meldde dat er op de dag van de verkiezingen vijfhonderd demonstranten gearresteerd zijn, de meesten in de buurt van stembureaus. De volgende dag volgden nog eens achthonderd arrestaties.
Poetins oorlog
Ditmaal waren de protesten niet alleen tegen president Loekasjenko gericht: bij de protesten waren ook leuzen als ‘Nee tegen de oorlog’ en ‘Glorie aan Oekraïne’ te horen, zo meldt Radio Free Europe/Radio Liberty. Naast de Belarussische driekleur (wit-rood-wit, een symbool van de oppositie) waren bij de protesten ook Oekraïense vlaggen te zien. De demonstranten spraken zich zo uit tegen de Belarussische steun aan de oorlog in Oekraïne.
Belarus is namelijk een belangrijke spil in de Russische invasie van Oekraïne. Niet alleen fungeert Belarus als uitvalsbasis voor de Russische troepenmacht, de afgelopen dagen ontmoetten vertegenwoordigers van de regeringen van Rusland en Oekraïne elkaar langs de Oekraïens-Belarussische grens.
Loekasjenko’s oorlogsinspanning
In eerste instantie leverde Belarus geen troepen aan de Russische operatie. Maar op 1 maart, vijf dagen na het begin van de oorlog, schreef het Oekraïense parlement in een tweet dat er wel degelijk Belarussische troepen op Oekraïens grondgebied waren. De Amerikanen bestrijden deze bewering. Grondwettelijk is het sinds het referendum mogelijk dat Belarus meewerkt aan de Russische invasie. In de oude grondwet was een bepaling opgenomen dat Belarus een neutrale, kernwapenvrije staat is. Belarus gaf zijn kernwapens kort na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie op. Deze bepaling ontbreekt echter in de nieuwe grondwet. Mogelijk zet dit in een later stadium ook de deur open voor de permanente plaatsing van Russische kernwapens op Belarussisch grondgebied.
Bronnen: Radio Free Europe/Radio Liberty, The Guardian, Politico, Interfax