De arrestatiebevelen van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag tegen de Russische president Poetin en zijn commissaris voor kinderrechten Maria Lvova-Belova, hebben in Rusland tot reacties van negeren, tegenactie en woede geleid. Oekraïne juicht het besluit toe als een begin van de berechting van oorlogsmisdaden, die door Rusland zijn begaan. Over het politieke effect ervan lopen de meningen van internationale commentatoren uiteen.
Oekraïense kinderen uit Marioepol bedanken 'oom Joeri' dat hij hen heeft meegenomen naar Rusland tijdens 'viering' één jaar invasie in Moskou. Schermafbeelding YouTube
Poetin en Lvova-Belova worden ervan verdacht verantwoordelijk te zijn ‘voor de deportatie van minstens honderden Oekraïense kinderen uit weeshuizen en kindertehuizen’ naar Rusland, aldus de bekendmaking van de aanklager van het ICC. Dit geldt als een oorlogsmisdaad.
Volgens Rusland heeft het bevel geen juridische betekenis, omdat Rusland- net als de VS en China – de jurisdictie van het ICC niet erkennen. Kremlin-woordvoerder Peskov maakte er verder geen woorden aan vuil. Voormalig president en premier Dmitri Medvedev onstak in woede. Hij waarschuwde dat de rechters van het Strafhof niet in actie hadden mogen komen tegen een grote kernmacht en dreigde met een raket op Den Haag. ‘Het is heel wel mogelijk je voor te stellen hoe een hypersonische Oniks afgeschoten wordt vanaf een Russisch oorlogsschip in de Noordzee en het gebouw van het hof in Den Haag treft. Die kan niet worden neergehaald, ben ik bang. En het hof is slechts een zielige internationale organisatie, het zijn niet de burgers van een NAVO-land. Dus zij zullen geen oorlog beginnen. Ze zullen bang zijn. En niemand zal erom rouwen’, aldus Medvedev die tegenwoordig vice-voorzitter van de Veiligheidsraad is. Kremlin-propagandisten schermden met het gooien van kernbommen op landen die het zouden wagen om Poetin te arresteren (Margarita Simonjan) of van plan waren om dat te doen (Vladimir Solovjov).
Tegenactie Russische justitie
De Russische justitie ging in de tegenaanval door een onderzoek te openen tegen de aanklager en rechters van het ICC die verantwoordelijk zijn voor de ‘onwettige’ arrestatiebevelen. Ombudsvrouw Maria Lvova-Belova verdedigde zich maandag tegen de aantijgingen uit Den Haag. Ze liet weten dat er 380 Oekraïense weeskinderen uit ‘Ruslands nieuwe regio’s’ geadopteerd zijn door Russische gezinnen. Ze ontkende dat er kinderen bij waren die gescheiden waren van hun eigen ouders, maar gaf te kennen dat als er wettige voogden gevonden worden ‘wij meteen alles zullen doen om deze families te herenigen’. Tot nu toe zijn er 15 kinderen uit 8 gezinnen herenigd met familieleden uit Oekraïne, zei ze. Het arrestatiebevel tegen haar was gebaseerd op ‘mythes, speculaties en wat verhalen die ze zelf verzonnen hebben’, aldus de Russische ombudsvrouw voor kinderen. ‘Ze luisteren niet. We hebben het uitgelegd, we hebben verteld wat er gebeurt en waarom.’
Poetin in gesprek met Maria Lvova-Belova op 16 februari 2023. Foto Kremlin
De Oekraïense president Zelensky noemde de arrestatiebevelen een ‘historisch besluit waarmee historische verantwoordelijkheid zal beginnen’. ‘De leider van een terroristische staat en nog een officiële functionaris zijn als verdachten van een oorlogsmisdaad aangemerkt.’ Zelensky verwees naar Oekraïens strafrechtelijk onderzoek, dat bewijzen had verzameld van de deportatie van 16 duizend Oekraïense kinderen naar Rusland. Het werkelijke aantal kan veel hoger zijn, verklaarde hij.
Rusland vóór Strafhof, toen tegen
Rusland heeft het Statuut van Rome, het VN-verdrag waarmee het ICC werd opgericht, in 1998 getekend, maar het niet bekrachtigd. In 2016 verbood Poetin Rusland om het ICC te erkennen. Dat gebeurde naar aanleiding van een uitspraak van het Strafhof waarin het de annexatie van de Krim illegaal verklaarde.
Wereldwijd hebben 123 landen het verdrag getekend. In principe zijn zij verplicht om zich te houden aan de besluiten van het ICC. Maar landen hoeven zittende staatshoofden niet te arresteren, omdat voor hen immuniteit mag gelden, evenals voor regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken. Staten kunnen echter hun eigen regels hierin volgen. Zo heeft de Duitse minister van Justitie laten weten dat hij Poetin zal vastzetten, als hij Duitsland betreedt. Zuid-Afrika, dat in augustus als gastland fungeert voor een vergadering van BRICS-landen waarvoor Poetin uitgenodigd is, zegt zich bewust te zijn van het arrestatiebevel maar houdt zich op de vlakte. Naar China kan Poetin met een gerust hart reizen. China heeft zich niet aan het ICC verplicht en president Xi nodigde Poetin dinsdag tijdens zijn staatsbezoek aan Rusland nadrukkelijk uit voor een tegenbezoek later dit jaar.
Internationale commentaren lopen uiteen van 'symbolische daad zonder gevolgen' tot 'hindernis voor vredesonderlingen'. De Nederlandse advocaat Geert-Jan Knoops noemde het besluit van het Strafhof contraproductief. Door Poetin diplomatiek en politiek verder te isoleren, worden onderhandelingen over het einde van de oorlog ernstig belemmerd. Opgeteld bij het feit dat berechting van Poetin onmogelijk is, zolang hij president is, acht Knoops het besluit een zwaktebod dat het ICC als instituut schade berokkent.
Vertrouwelingen van Poetin
Voor anderen dan Poetin heeft het strafrechtelijk onderzoek van het ICC naar oorlogsmisdaden in Oekraïne wel consequenties. Ombudsvrouw Lvova-Belova geniet geen immuniteit, evenmin als mogelijke andere Russische verdachten waartegen wellicht strafzaken zijn of later worden geopend die het ICC geheim houdt.
Volgens Andrej Pertsev van Meduza kwam de actie van het ICC voor het Kremlin als een onaangename verrassing. Voor zijn campagne voor de presidentsverkiezingen van 2024 wil Poetin zich profileren als 'strijder tegen het Westen' en 'verdediger van Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen tegen koloniale onderdrukking', maar de reisbeperkingen door het arrestatiebevel maken dat zo goed als onmogelijk.
Volgens publicist Alexander Baunov heeft het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof wellicht grotere impact dan de economische sancties tegen Poetins omgeving. Door het besluit wordt Poetin een risico: wie zich loyaal aan de Russische president betoont, kan als medeplichtig worden aangemerkt van oorlogsmisdaden en zich de rest van zijn leven – want deze aanklachten verjaren niet – niet meer vrij bewegen.
Bij de economische sancties bleef Poetin buiten schot en kregen zijn vertrouwelingen westerse strafmaatregelen voor de kiezen, voor wie niets anders overbleef dan tegen Poetin aan te kruipen om hun bezittingen en positie te redden, redeneert Baunov. Met het arrestatiebevel is het omgekeerde het geval en zou afstand tot Poetin juist bescherming bieden. Hij wijst op het lot van de Servische president Milosevic die nadat hij door een opstand moest aftreden, aan Den Haag werd uitgeleverd door mensen die tot voor kort deel uitmaakten van het regeringsapparaat van Milosevic.
Bronnen: Tass, Newsweek, de Volkskrant, Carnegie Politika, Meduza
Zie ook: Rusland onderwerpt Oekraïense kinderen aan heropvoeding en
Profiel van kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova