Het jaar 2018 liet in Rusland een opmerkelijke trendbreuk zien in de publieke opinie. Terwijl de overheid probeert de bevolking te mobiliseren rondom staatspatriottisme en confrontatie met het Westen, groeit de onvrede over de binnenlandse problemen die niet worden opgelost. Een gesprek in de Novaja Gazeta met de socioloog Lev Goedkov, directeur van het Levada Centrum.

De pensioenhervorming heeft de protesbereidheid onder bredere categorie van de bevolking doen toenemen

door Lev Goedkov

We signaleren voor dit jaar twee hoofdtendensen. Enerzijds probeert de overheid het grootmachtsdenken bij de bevolking te consolideren door de propaganda voor staatspatriottisme, confrontatie met het Westen, militarisme, Russisch exceptionalisme en verering van nationale tradities en conservatieve geestelijke waarden te continueren en versterken. Anderzijds is er in de samenleving een groei van maatschappelijke wrevel, onvrede en een alarmerend gevoel van onzekerheid over de toekomst. Waar heeft de populariteit van het regime al die jaren op berust? Op het vertrouwen dat de overheid garant stond voor een hoog welstandspeil en stijgende inkomens, en tegelijk voor de heropleving van Ruslands status als grootmacht, waar men trots aan ontleende. Dat bood de kleine man compensatie voor zijn gevoel overgeleverd te zijn aan machtswillekeur, voor zijn kwetsbaarheid en behoeftige omstandigheden. Dat vertrouwen is nu aan het verdwijnen.

Deze tweede tendens is van uitzonderlijk belang. De eerste tekenen van dit verschijnsel deden zich al eind 2017 voor. Toen in februari 2018 de campagne voor de presidentsverkiezingen begon, kropen de positieve graadmeters tijdelijk omhoog. Maar dat is het gebruikelijke effect van electorale mobilisatie, als de propaganda extra wordt aangezwengeld en op tv wordt aangetoond dat alles rondom prima in orde is, dat alles zal instorten zonder Poetin en hij onze enige steunpilaar en garantie is voor stabiliteit en welzijn. Maar dit tijdelijk verbeterde humeur was ditmaal minder significant als tijdens alle voorgaande campagnes.

Na de verkiezingen in maart zette vanaf april een daling in van de populariteit van alle overheidsinstellingen. In mei kelderde het vertrouwen na afkondiging van de pensioenhervorming, die groot ongenoegen wekte bij de bevolking.

In juni sprak 90 procent van de bevolking zich uit tegen de pensioenhervorming (maar 7-8 procent was voor). Dat leidde tot massale onvrede, waarin de opgekropte ergernis over de verslechterde levensomstandigheden van de afgelopen jaren culmineerde. In de eerste plaats houdt dit verband met een daling van de reële inkomens tijdens de vier jaar ‘Krim-mobilisatie’ (volgens diverse becijferingen 11-14 procent). De daling verliep langzaam en geleidelijk en had daarom tot aan de pensioenhervorming geen scherpe reacties uitgelokt. Burgers voelden de groei van de belastingdruk, de economische stagnatie en bijgevolg de dreiging van werkeloosheid, achterstallige betalingen en loon. Dat deed denken aan de crises in de jaren negentig, of aan de krach van 2008-2009. Waar in Moskou en de grote steden de stijging van de levenskosten niet zo opviel, kwam die in de provincie hard aan. Ook dat is een verschil met voorgaande jaren: de onvrede concentreerde zich hoofdzakelijk in de provincie, vooral onder voorheen passieve arbeiders.

En het meest interessant is: heel onverwacht werd de bevolking na afkondiging van de pensioenhervorming veel minder ontvankelijk voor antiwesterse propaganda. Zo rond augustus, na ondertekening van het pensioenvoorstel, was de anti-Amerikaanse stemming waar de propaganda zich sinds de Krimoorlog aan vastklampt, dermate afgezwakt dat de sympathie en antipathie voor de Amerikanen terug was op het oude peil van zo'n dertien jaar geleden: 42 procent van de inwoners van Rusland was redelijk positief gestemd tegenover de Amerikanen. 

Houding Russen tegenover EU, Oekraïne en USA (in procenten); rode streep: gepensioneerden; blauwe balk: jongeren; linksonder: negatief; rechtsonder: positief

Gevoel van stabiliteit verdwijnt

Jarenlang steunde het regime op een gevoel van stabiliteit, maar dat is aan het verdwijnen. ‘Stabiliteit’ staat voor Russen niet alleen voor het geloof dat de bestaande orde onveranderlijk blijft, maar dat het leven alleen maar beter wordt. De patriottische euforie, opgeroepen door de ‘Krimnasj’-propaganda ('de Krim is van ons'), bewerkstelligde, net als tijdens de oorlog met Georgië in 2008, dat de populariteit van het regime recordhoogtes bereikte, maar baarde ook angst (wat zal het ons gaan kosten?) en een vage, wijdverspreide onrust, en het maakte de toekomst onzeker.  

Lees meer