De klimaatverandering en het smelten van het zee-ijs brengt een korte scheepvaartroute tussen oost en west binnen bereik en wekt begeerte naar nieuwe olie- en gasvelden. Voor Rusland biedt de opwarming enorme kansen, maar de 24 duizend kilometer lange noordgrens wordt ook kwetsbaarder. Rusland, de VS en China knokken om strategische posities. Militarisering van de poolcirkel is in volle gang. Hoe verontrustend is dat? Een gesprek met defensiespecialist Ko Colijn.

Geel gestippelde lijn is de noordelijke zeeroute, die ongeveer van juli tot oktober bevaarbaar is. Kaart Wikimedia

 

door Hella Rottenberg

Tien jaar geleden kreeg Ko Colijn van de Rotterdamse haven het verzoek om over de ontsluiting van de noordelijke zeeroute te schrijven. De doorvaart ‘om de noord’, die Willem Barentsz eind 16^e eeuw wilde bewijzen - hij liep bij Nova Zembla vast in het pakijs en kwam met zijn mannen om - wordt nu een reële mogelijkheid. En dat is heel aantrekkelijk voor het scheepvaartverkeer met het Verre Oosten, want de route is 30% korter dan via het Suez-kanaal. Grote containerschepen kunnen daar in de nabije toekomst al niet meer doorheen en moeten dan via een lange omweg langs Kaap de Goede Hoop varen.

Rusland maakt zelf steeds meer gebruik van de noordelijke route, vooral om vanaf het Jamal-schiereiland in West-Siberië LNG-gas naar China en andere landen in het Verre Oosten te vervoeren. President Poetin wil in 2024 80 miljoen ton langs de noordkust kunnen vervoeren, ruim vier keer zoveel als in 2018. Om dat te bereiken investeert Rusland in nieuwe atoomijsbrekers, versterking van de infrastructuur en modernisering van de havens. Het beschouwt de bescherming van het poolgebied als strategische prioriteit, herstelt en bouwt militaire bases en rust de Noordelijke Vloot uit met de modernste bewapening.

Nieuwe waterwegen betekenen nieuwe machtsverhoudingen?

Ko Colijn: ‘Er ontstaan drie nieuwe waterwegen. Boven Rusland de noordoostelijke route, boven Canada de noordwestelijke route. Die worden op afzienbare termijn ijsvrij. Over de vrije doorvaart hierlangs wordt nu gesteggeld. Over vijftig jaar is misschien de hele noordpool ijsvrij en dan ontstaat er een nog kortere route dwars over de noordpool van oost naar west. Dan hebben we een heleboel problemen erbij maar zijn we er ook een aantal kwijt, want dat zijn internationale wateren waar geen enkel land zeggenschap over heeft.’

Rusland is sinds een paar jaar druk bezig met de aanleg van militaire bases, het stationeren van troepen en het optuigen van de vloot en luchtafweer in het poolgebied. Waarom doen ze dat?

‘Voor een deel doen ze dit ter bescherming van die nieuwe route. Dat is een commerciële component. Maar stel dat er geen klimaatopwarming was en de route zelf niet interessant was, dan denk ik dat Rusland nu vanwege de oplopende spanningen toch reden had tot het aanleggen van militaire bases op verschillende punten in de noordelijke regio. De Koude Oorlog is weer terug en de noordelijke route, de Noordpool, is ook militair – dat klinkt een beetje gek – een interessant gebied, zowel voor de Russen als de Amerikanen.’

‘Het is de route waarlangs de Russen en Amerikanen in de Koude Oorlog intercontinentale raketten op elkaar af zouden vuren. Ook de patrouillevluchten vonden daar plaats. In de jaren ’90 is dat natuurlijk een beetje ingezakt, eigenlijk met de ontmanteling van de noordelijke vloot van de Russen. Ook voor de Amerikanen was het trouwens een lage prioriteit geworden.’

‘Nu is er weer aandacht voor het gebied. De Russische kernonderzeeërs liggen bij Moermansk. Die willen ze beschermen tegen een mogelijke aanval van de Amerikanen. Deels worden oude bases, zoals op het Wrangel-eiland, weer opgeknapt en in gebruik genomen. Deels worden er nieuwe bases gebouwd.’

Lees meer

Ko Colijn: 'De Noordpool is militair een interessant gebied, zowel voor de Russen als de Amerikanen.' Foto: Clingendael.org