Oekraïne bereidt zich voor op een mogelijk groot Russisch zomeroffensief tegen Charkiv. Als die stad valt, dan komt er een nieuwe golf van misschien wel een miljoen vluchtelingen uit op ons af. Precies wat Poetin wil, aldus oud-ambassadeur Robert Serry in deel 15 van zijn oorlogsdagboek voor Raam.
door Robert Serry
Je kunt er bijna de klok op gelijk zetten, maar in de eerste dagen van april breekt in Kyiv altijd de lente uit. Zo ook nu weer bij mijn terugkeer op de 768e dag van de oorlog. Op de binnenplaats voor het raam van mijn flat komt de eerste witte bloesem aan de kersenboom. Op de trottoirs worden de stoelen voor de cafés weer buitengezet, waar de eerste, vaak nog winters geklede klanten zich koesteren in de lentezon.
Foto Robert Serry.
Zo ook een jonge vrouw die een boek van de voormalige Britse premier Boris Johnson over Churchill (The Churchill Factor, 2014) aan het lezen was. In dit boek schrijft Johnson over zijn grote voorbeeld: ‘From a very early age I had a pretty clear idea what Churchill had done: he had led my country to victory against all the odds and against one of the most disgusting tyrannies the world had seen.’
Ik vermoed dat de jonge vrouw had gehoopt – en misschien nog wel steeds hoopt – dat er in het Westen een nieuwe Churchill opstaat die Oekraïne helpt de wrede tiran uit Moskou te verslaan. In de eerste maanden van de oorlog, toen Johnson zelf nog premier was, heeft hij zijn best gedaan om het voorbeeld van zijn illustere voorganger te volgen. Het Verenigd Koninkrijk is misschien wel de grootste steunpilaar geworden van Oekraïne. In Nederland heeft premier Mark Rutte wellicht ook Churchilliaanse ambities gekoesterd, maar daarvoor is ons land natuurlijk te klein.
Degenen die het vooral hebben laten afweten zijn de Amerikaanse president Joe Biden en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz. Zelfs nu de oorlogskansen gekeerd zijn, weigert laatstgenoemde in te stemmen met de levering van Duitse Taurus-raketten. Biden heeft zo lang gewikt en gewogen dat het cruciale Oekraïense tegenoffensief in de zomer van 2023 wel tot mislukking was gedoemd. Als Donald Trump dit najaar wordt gekozen, dan dreigt een tweedeling van Oekraïne. Deze deal-maker zal proberen Oekraïne te dwingen tot opgave van de Krim en de oostelijke provincies Loehansk en Donetsk (en misschien nog wel meer grondgebied afhankelijk van de frontlijn). Dit komt neer op Westers appeasement van Poetin met alle gevolgen van dien, vooral voor ons in Europa.
De onverschilligheid van rechts in Europa.
Er is iets merkwaardigs aan de hand als je kijkt naar welke politieke stromingen in Nederland en elders in Europa Oekraïne willen steunen of zich meer onverschillig tonen over het lot van Oekraïne en geen wapens willen leveren. Het zijn nu vooral de liberaal-progressieve en linkse partijen, zoals D66 en PvdA-Groen Links in Nederland, die achter Oekraïne staan.
Vanzelfsprekend is dit niet: waren niet juist linkse mensen tijdens de Koude Oorlog tegen plaatsing van kruisraketten in Nederland en voor een dialoog met de Sovjet-Unie? Zo dacht ik er zelf toen eigenlijk ook over. Dat links er nu anders in staat, ligt niet alleen aan Poetins niet-uitgelokte agressie en genocidale oorlogsvoering in Oekraïne, maar ook hoe hij Rusland zelf veranderde in een 2.0 versie van de politiestaat uit de tijd van de Sovjet-Unie. Links heeft elke illusie over Poetins Rusland verloren.
Wat is er ter rechterzijde aan de hand? De VVD van premier Rutte steunde Oekraïne ook krachtig. De partij gaf zakendoen in de traditionele Nederlandse handelsgeest met Rusland pas op nadat Oekraïne was aangevallen. Maar wat denken de vele rechtse VVD-kiezers die tijdens de laatste verkiezingen naar de PVV zijn overgelopen? Die partij zegt de vrijheid van de eigen burgers in Nederland voorop te hebben staan en toont zich onverschillig over problemen in het buitenland, inclusief Oekraïne. Geert Wilders sympathiseerde zelfs met Poetin voor de oorlog. Thierry Baudet van FvD doet dat nog steeds. Ook voor de nieuwe partijen BBB en NSC geldt min of meer dat zij door voorrang te verlenen aan de problemen in Nederland het buitenland liever op afstand houden.
Maar tijdens de Koude Oorlog waren het juist de rechtse partijen die voor een sterke NAVO waren en de Sovjet-Unie niet vertrouwden. Waarom lijken zij nu te denken dat met Poetins Rusland wel te praten valt? En Oekraïne dan? Dapper volk, maar eigen volk eerst! Waarom sluit een deel van rechts de ogen voor het risico dat ook onze vrijheid in het geding komt als Oekraïne verliest? Churchill, die zijn linkse tegenstanders wel kon opvreten, zou zich in zijn graf hebben omgedraaid.
Met de Europese verkiezingen in aantocht voorspelt de opmars van populistisch rechts in veel landen weinig goeds voor Oekraïne. Gelukkig zijn er ook uitzonderingen, zoals de pro-Oekraïense koers van Premier Meloni in Italië. Ook in Nederland lijkt Geert Wilders al veel van zijn Oekraïne-scepsis te hebben ingeslikt ter wille van een extraparlementair rechts kabinet. Zo’n kabinet zou links en rechts in Nederland moeten kunnen verenigen in gezamenlijke steun voor Oekraïne zolang het nodig is.
Foto Robert Serry
Brood en zout in Novoselivka
Op 2 april viel er iets te vieren in Novoselivka, een dorp in het noorden van Oekraïne vlakbij Tsjernihiv zo’n 30 km van de grens met Belarus dat in de eerste weken van de oorlog door Russische tanks met de grond gelijk is gemaakt.
Twee jaar lang hebben de inwoners gewacht op hulp om hun vernielde woningen te herbouwen en terug te keren naar hun land. Voor vijf families was het op 2 april eindelijk zover. De eerste vijf door de stichting www.opendoorukraine.nl (ODU) gebouwde modulaire woningen van 60 m2 werden op die dag door mij overgedragen in een feestelijke sleuteloverdracht, die werd bijgewoond door een delegatie van de Tweede Kamer op bezoek in Oekraïne.
Ik werd na afloop aangeschoten door andere dorpsbewoners, die ook graag zo’n huisje zouden willen hebben. Ze zijn bereid daarvoor compensatiecertificaten in te leggen, die ze van de Oekraïense overheid ontvangen als schadeloosstelling voor geleden oorlogsschade. Voor een vernield huis van 60 m² krijgen ze in Tsjernihiv ongeveer 25.000 dollar compensatie. Dat is onvoldoende voor de door ons gebouwde moderne modulaire huizen van dezelfde oppervlakte, die energie- en milieuvriendelijk zijn. Die hebben met hulp van privé-donaties uit Nederland en andere partners ruim 30.000 euro gekost. Het laat zich raden dat met zo’n klein budget de inwoners van Novoselivka (nog ruim honderd huizen vernield) niet zelf in staat zijn ‘to build back better’. En toch is dit het motto van de internationale gemeenschap die honderden miljarden aan reconstructiehulp heeft beloofd.
Ter vergelijking, de VN heeft in Novoselivka enkele tijdelijke modulaire huisjes van slechts 28 m² voor ongeveer hetzelfde bedrag geplaatst dat wij hebben uitgegeven voor een twee keer zo groot huis bedoeld voor permanente bewoning. Wat een geldverspilling en waarom tijdelijk? In voormalige oorlogsgebieden die weer relatief veilig geworden zijn, is ODU begonnen mensen te helpen met duurzaam herstel van oorlogsschade aan flat- of privéwoningen zoals hier in Novoselivka. Het bevordert, hoe kleinschalig tot nu toe, de terugkeer van intern ontheemden die in hun land gebleven zijn en van vluchtelingen uit het buitenland.
Ik heb de aanwezige leden van de Tweede Kamer gevraagd te willen kijken naar de mogelijkheid om deze vroege reconstructieactiviteiten in de toekomst ook met Nederlandse overheidsfinanciering te kunnen voortzetten. Mede op verzoek van het parlement bestaat er al een 'Ukraine Reconstruction Facility’. Die is evenwel gericht op de bekende speerpunten van het Nederlandse bedrijfsleven: landbouw, water en gezondheidszorg. ODU heeft toch een project ingediend bij deze zwaar overtekende faciliteit, maar die werd tot onze teleurstelling door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland na bijna zes maanden wachten (hallo RVO, het is oorlog hier!) afgewezen.
Foto Robert Serry
De naderende slag om Charkiv
Onderweg voor projectbezoek aan Trostianets besloten we uit veiligheidsoverwegingen te overnachten in Soemy, de hoofdstad van de gelijknamige provincie die grenst aan Charkiv in het noordoosten. In plaats van een hotel in het centrum (steeds vaker mogelijk doelwit van Russische luchtaanvallen) kozen we voor een bed and breakfast even buiten het centrum. Toch heb ik die nacht nauwelijks geslapen vanwege het geloei van luchtalarmen.
Gelukkig voor ons waren de meeste Russische drones en raketten die nacht gericht op doelen in de naburige Charkiv regio, waarbij weer burgerslachtoffers vielen, waaronder ook ambulancepersoneel en reddingswerkers die het doelwit zijn van doelbewuste Russische second strikes. Toch krijgen dit soort oorlogsmisdaden aan het Oekraïense front steeds minder aandacht en houden Westerse media zich nu meer bezig met de vraag of het Israëlische leger Rafah zal aanvallen. De Gaza oorlog functioneert als de perfecte bliksemafleider voor Poetins wandaden in Oekraïne.
De volgende dag passeerden we vers gegraven loopgraven en andere fortificaties op heuvels en kruispunten op weg naar Trostianets. Daar spraken we de burgemeester, die niet alleen de verdedigingswerken hier coördineert, maar ook onvermoeibaar probeert zijn stad weer op te bouwen en burgers te helpen. In Trostianets slaagden Oekraïense partizanen in de eerste weken van de oorlog erin om een Russische tankcolonne op weg naar Kyiv tot staan te brengen. Het toen zwaar getroffen en intussen herstelde regionale ziekenhuis heeft opnieuw schade opgelopen bij een recente luchtaanval. Gelukkig valt de schade mee. ODU’s projecten, waaronder herstel van het dak van een dorpsschool, zijn gelukkig nog ongedeerd gebleven.
Oekraïne bereidt zich voor op een mogelijk groot Russisch zomeroffensief tegen Charkiv, de tweede stad van het land die nu dagelijks wordt gebombardeerd. President Zelensky waarschuwt dat de luchtafweerraketten beginnen op te raken. In plaats van 25 Patriot-systemen, min of meer voldoende om Oekraïense steden te beveiligen tegen luchtaanvallen, heeft Oekraïne ernaar verluidt slechts vijf.
Enkele dagen na onze terugkeer uit Soemy werd de electriciteitscentrale van de stad door zware Russische zweefbommen vernietigd. De stroom in de stad viel grotendeels uit. In Kyiv rijden intussen steeds meer auto’s rond met nummerplaten uit Charkiv. Als die stad valt, laten we dan niet verbaasd zijn dat een nieuwe golf van misschien wel een miljoen vluchtelingen uit Oekraïne op ons afkomt. Precies wat Poetin wil.