Steeds meer vrachtschepen maken gebruik van de ‘humanitaire corridor’ van en naar de Oekraïense zeehavens rond Odesa. Kyiv stelt dat schepen de route ondanks Russische dreigementen veilig kunnen gebruiken. Tot nu toe laat de Russische marine de schepen inderdaad ongemoeid.
Het schip 'Danny Boy', dat deze week naar een Oekraïense zeehaven afreisde. Archiefbeeld in de haven van Casablanca in 2019. Foto WikiCommons.
De export van onder andere graan en ijzererts vanuit Oekraïense havens aan de Zwarte Zee komt langzaam op gang. Hoewel er al tien schepen van en naar de havens van Odesa, Tsjornomorsk en Pivdeny zijn gevaren, blijft het aantal nog beperkt in vergelijking met de export van Oekraïense goederen die plaatsvond onder de graandeal, die in juli van dit jaar afliep.
De Oekraïense minister van Infrastructuur Oleksandr Koebrakov, meldde op 1 oktober op X dat drie schepen geladen met graan en ijzererts de havens van Tsjornomorsk en Pivdenny hebben verlaten. Ook wachten nog vijf schepen om in de havens te worden afgemeerd en te worden beladen. Deze schepen zullen bijna 120 ton graan vanuit Oekraïne naar Europa en Afrika vervoeren. Op 3 oktober meldde parlementslid Oleksi Hontsjarenko op Telegram dat er nog eens twee schepen onderweg waren naar de haven van Odesa.
De schepen maken gebruik van een door Oekraïne opgezette maritieme 'humanitaire corridor’. Deze corridor is gecreëerd door Oekraïne nadat Rusland zich in juli van dit jaar terugtrok uit de zogeheten graandeal, die in 2022 was opgezet om veilig transport van Oekraïense goederen via de Zwarte Zee mogelijk te maken. In juli verklaarde Rusland alle schepen die in de Zwarte Zee naar Oekraïense havens varen als potentiële vervoerders van militaire lading te beschouwen. Desondanks hebben alle schepen die tot nu zijn uitgevaren hun bestemming veilig bereikt. Toch stelt de Oekraïense marine dat de route gevaarlijk blijft, zowel door militaire dreiging vanuit Rusland als het risico op zeemijnen. Om deze risico’s te verkleinen maken de vrachtschepen nu gebruik van een nieuwe route. In plaats van dwars over de Zwarte Zee, varen zij nu dicht langs de kust van Oekraïne, Roemenië en Bulgarije om zo de Bosporus in Istanbul te bereiken.
Een woordvoerder van de Oekraïense marine kondigde aan dat de corridor ‘zeer transparant is’. Hij vermeldde dat er camera’s op de schepen geplaatst kunnen worden om zo te kunnen bewijzen dat de schepen niet gebruikt worden om militaire goederen van en naar Oekraïne te vervoeren.
Route van vrachtschepen langs de kust van Oekraïne, Roemenië en Bulgarije. Bron: MarineTraffic.com
Graandeal
Graan is een van de belangrijkste exportproducten uit Oekraïne. Volgens de VS bestond 41% van de totale export van Oekraïne in 2021 uit graan. Door de Russische invasie kwam deze export kort stil te liggen, doordat de Russische marine de toegang tot Oekraïense zeehavens blokkeerde. De graanexport kon in juli 2022 gedeeltelijk worden hervat, toen Rusland en Oekraïne een graandeal sloten na bemiddeling door Turkije en de Verenigde Naties. Deze deal maakte tussen juli 2022 en juli 2023 de export van agrarische producten vanuit Oekraïne mogelijk. Tijdens deze graandeal zijn meer dan duizend schepen veilig van en naar Oekraïense zeehavens afgereisd en is er meer dan 33 miljoen ton graan geëxporteerd.
Bijna een jaar later, in juli 2023, trok Rusland zich uit de graandeal terug. Moskou klaagde al langer dat de westerse sancties de export van Russische landbouwproducten belemmerden. Die vermeende belemmering was voor de Russische overheid de reden om de graandeal niet te verlengen.
Hoeveel graan er op dit moment in de Oekraïense zeehavens ligt te wachten om geëxporteerd te worden is niet bekend. Wel is duidelijk dat de Oekraïense graanexport sinds het uiteenvallen van de graandeal in juli onverminderd is doorgegaan via de havens aan de Donau en over land. Zo werd in juli en augustus ruim vijf miljoen ton graan geëxporteerd, ongeveer evenveel als vorig jaar.
Na de terugtrekking uit de graandeal waarschuwde Moskou dat het schepen op de Zwarte Zee voortaan zou beschouwen als vervoerders van wapens voor het Oekraïense leger. Op 13 augustus vuurde de Russische marine enkele waarschuwingsschoten af op een vrachtschip dat onderweg was naar de haven van Izmajil. Rusland beweerde dat de kapitein van het schip geen gehoor gaf aan een verzoek tot inspectie van het schip. Met deze actie poogde de Russische staat te laten zien dat vrachtschepen vooralsnog niet veilig over Oekraïense wateren kunnen varen.
Zowel Oekraïne als Rusland gebruiken de graanexport om de ander buitenspel te zetten. Rusland doet dat door gerichte droneaanvallen uit te voeren op de havens rond Odesa en de Oekraïense Donauhavens. Tegelijkertijd voert Oekraïne geregeld aanvallen uit op de Krimbrug, waarmee het niet alleen Rusland de toegang tot de Krim wil ontnemen, maar ook de scheepvaart door de Straat van Kertsj wil verstoren. Ook moest Rusland de Zwarte Zeevloot grotendeels terugtrekken uit de haven van Sebastopol na een reeks Oekraïense aanvallen.
Humanitaire corridor
Om bedrijven te overtuigen dat schepen toch veilig uit de havens rondom Odesa kunnen vertrekken, kondigde Oekraïne een maritieme humanitaire corridor aan. Deze corridor wordt niet alleen gebruikt voor het vervoeren van agrarische producten. Ook vrachtschepen geladen met bijvoorbeeld ijzererts verlaten nu de Oekraïense havens. Veel van deze schepen liggen al sinds de Russische invasie van het land in februari 2022 te wachten tot zij veilig kunnen vertrekken.
Op 16 augustus vertrok het vrachtschip Joseph Schulte als eerste vaartuig door de corridor. Het schip lag al anderhalf jaar in de haven van Odesa. Ondanks de risico’s is na overleg met onder andere de internationale scheepvaartorganisatie IMO, verzekeraars en de Oekraïense autoriteiten besloten om het schip toch te laten vertrekken. Om een veilige oversteek voor schepen die graan vervoeren te kunnen garanderen, sloten de Oekraïense autoriteiten eind augustus een deal met enkele grote internationale verzekeringsmaatschappijen. Als gevolg van deze deal kunnen er tot dertig schepen veilig de havens rond Odesa bereiken.
Pas een maand later, op 16 september, kwamen de eerste schepen aan in de haven van Tsjornomorsk. De schepen Resilient Africa en Aroyat waren zo de eerste schepen die de nieuwe route naar de Oekraïense zeehavens konden testen. Na veilig in de haven aangekomen te zijn, vertrokken de schepen met respectievelijk drie en zeventien ton graan aan boord naar hun bestemming.
Oekraïne hoopt dat het initiële succes van de corridor meer schepen naar zeehavens in de omgeving van Odesa trekt. Woensdag meldde de Oekraïense marine dat er nog twaalf vrachtschepen onderweg zijn naar de Oekraïense zeehavens.
Bronnen: X, MarineTraffic.com, The Guardian, Reuters, NOS, Bloomberg, Financial Times, Kyiv Independent, Telegram.