Tot ergernis van het Kremlin sloeg de Oekraïense president Zelenski bij zijn Turkse ambtsgenoot Erdogan afgelopen weekeinde een vierdubbele slag: Erdogan beloofde Zelenski aan de vooravond van de NAVO-top in Vilnius dat Turkije NAVO-lidmaatschap van Oekraïne zou steunen. Zelenski haalde 5 Oekraïense Azov-commandanten die door Poetin bij Erdogan waren geparkeerd terug naar Kyiv. Met de Turkse leider kwam hij verder overeen dat de graan-deal ondanks Russische tegenwerking door Turkije zal worden gegarandeerd. En de presidenten bereikten overeenstemming over de bouw van Turkse drone-fabrieken in Oekraïne.
'Er is geen twijfel over mogelijk dat Oekraïne het lidmaatschap van de NAVO verdient', zei Erdogan op 8 juli tijdens Zelenski's bezoek. Op 10 juli meldde NAVO secretaris-generaal Stoltenberg dat Erdogan instemt met het lidmaatschap van Zweden. Hij noemde dat een historische stap. Eerder had Erdogan aan de Zweedse toetreding plotseling de voorwaarde gekoppeld dat de gesprekken over Turkije's lidmaatschap van de EU moesten worden hervat, maar dat werd door de NAVO categorisch afgewezen. Dat de belemmeringen voor Zwedens toetreding nu aan de vooravond van de NAVO-top in Vilnius door Erdogan zijn weggenomen is slecht nieuws voor Poetin.
Het beleg van Azovstal
De vijf commandanten van het Azov-bataljon werden in mei 2022 na een uitputtende Russische belegering van de staalfabriek Azovstal in Marioepol krijgsgevangen gemaakt en naar Rusland getransporteerd. Ze werden in september doorgestuurd naar Turkije, waar ze volgens afspraak met Erdogan tot na de oorlog in de cel zouden blijven zitten. Het Azov-bataljon speelde vorig jaar een hoofdrol bij de verdediging van Marioepol, dat inmiddels door de Russen totaal met de grond gelijk is gemaakt. Het zeer belligerente Azov-bataljon wordt gehaat in Rusland en gebruikt om het narratief voeden dat het Kyiv-regime nazistisch zou zijn. (In werkelijkheid kent het Oekraïense parlement niet één extreem-rechtse partij).
Azov is in 2014 als vrijwilligersbataljon opgericht door de neonazi Andriy Biletski en trok van meet af aan veel extreem-rechtse vechtjassen aan, hoewel zij niet de meerderheid van de soldaten uitmaken. Maar bij de bevolking hebben ze door hun hardnekkige verzet tegen de Russen veel krediet opgebouwd. De Russen waren aanvankelijk van plan na de verovering van Marioepol in Rusland een soort 'Neurenberg-tribunaal' rondom de gevangen Azovtsy te orkestreren, maar dat is niet doorgegaan. Een flink aantal is inmiddels uitgewisseld tegen Russische krijgsgevangenen, tot woede van extreem-rechts Rusland.
Zelenski reist per vliegtuig terug uit Istanboel naar Oekraïne met de 5 Azov-commandanten
De Russische overheid reageerde dan ook furieus op de Turkse welwillendheid tegenover Oekraïne. 'De terugkeer van de Azov-commandanten van Turkije naar Oekraïne is een flagrante schending van de bestaande overeenkomsten', zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov. Volgens Viktor Bondarev, hoofd van het Comitë voor Defensie en Veiligheid van de Senaat, wordt het tijd Turkije door dit verraad in te delen bij de 'vijandelijke landen', een nieuwe categorie die sinds een jaar in de Russische wetgeving is verankerd.
Ook op de staatstelevisie werd vuur gespuwd. In haar talkshow wees Olga Skabejeva erop dat Erdogan zich persoonlijk garant had gesteld voor het vasthouden van de 5 commandanten. De krijgsgevangenendeal vond plaats in september 2022 en was opmerkelijk omdat 215 Oekraïners werden uitgewisseld voor 55 Russische militairen plus de in Oekraïne vervolgde pro-Russische oppositiepoliticus Viktor Medvedtsjoek, een nauwe vriend van Poetin.
Slangeneiland en de graan-deal
Op weg naar Istanboel deed Zelenski ook nog eens het symbolische Slangeneiland in de Zwarte Zee bij Odesa aan. Het eiland, 35 km uit de kust, werd al direct op 24 februari 2022 veroverd met behulp van enkele Russische oorlogsbodems. Een daarvan, de Moskva, werd in april door Oekraïne naar de zeebodem gestuurd. Dit militaire succes gaf de Oekraïners een enorme opkikker en leidde tot de bekendste meme uit de oorlog: de overwinningskreet 'Russisch oorlogsschip, f..ck off!'. Later werden nog 2 Russische schepen tot zinken gebracht en vervolgens werd het eiland op 30 juni 2022 heroverd op de Russen. Dat was niet alleen een symbolische nederlaag voor de Russen, het geeft de Oekraïners een bruggenhoofd in de door de Russen gedomineerde Zwarte Zee. En dat is weer belangrijk voor de wankele graan-deal die de Russische blokkade van de cruciale graanexport uit Oekraïne moest doorbreken.
De Oekraïense pers mat het bezoek breeduit door te tonen hoe Zelenski op de vijfhonderdste dag van de oorlog in een rubberen boot op de rotskust van het eilandje landde om te laten zien dat hij zich zelfs veilig voelt op de met Russische mijnen bezaaide Zwarte Zee. (Het contrast met Poetins enige praktisch heimelijke nachtelijke bezoek aan de verwoeste stad Marioepol was wederom groot. Destijds bezocht hij een paar met zorg voor hem uitgezochte modelwoningen die moesten bewijzen dat de wederopbouw in volle gang was).
Zelenski landt op Slangeneiland
Een van Ruslands oorlogsdoelen is de Oekraïense graanexport afknijpen om zo het land op de knieën te dwingen. Met de beheersing van de Zwarte Zee was een blokkade van de export een koud kunstje, maar het bracht niet alleen Oekraïne in het nauw, maar bedreigde ook de importerende landen wereldwijd met graantekorten. Onder druk van de VN sloten Rusland, Oekraïne en Turkije een overeenkomst om de graanexport te garanderen, het Black Sea Grain Initiative. Maar Rusland schortte medewerking voortdurend op en bleef obstructie plegen. Daarbij paaide Rusland Erdogan door Turkse schepen wel doorgang te verlenen.
Op 17 juli moet de graan-deal verlengd worden, maar het lijkt er nu op dat Turkije en Oekraïne vastbesloten zijn de deal ook zonder Russische instemming door te laten gaan. Dat bergt risico's in zich. Gaat Rusland schepen of havensteden bombarderen of is de Russische hegemonie in de Zwarte Zee voorbij?
(Bronnen: Vesti, AFP, The Kyiv Post, The Kyiv Independent, RIA Novosti, Meduza)