Russische wetenschappers luiden noodklok na golf arrestaties

Russische wetenschappers hebben alarm geslagen nadat drie betrokkenen bij de ontwikkeling van hypersonische raketten gearresteerd zijn op verdenking van hoogverraad. In een open brief waarschuwen ze dat werken onmogelijk wordt als wetenschappers voor een willekeurige lezing of publicatie moeten vrezen voor arrestatie.

De drie gearresteerde wetenschappers die aan de ontwikkeling van een hypersonische raket werkten.  V.l.n.r. Aleksander Sjipljoek, Anatoli Maslov en Valeri Zveginstev. Foto Itam.nsc.ru

Russische wetenschappers van de Siberische afdeling van de Russische Academie der Wetenschappen (RAS) hebben half mei een open brief gepubliceerd waarin zij zich beklagen over de arrestatie van hun collega’s. Het gaat om drie specialisten in de aerodynamica die verdacht worden van hoogverraad (artikel 275 van het Wetboek van Strafrecht). De wetenschappers namen ook deel aan internationale projecten. Vermoedelijk heeft dit geleid tot de beschuldiging van hoogverraad. Als de wetenschappers schuldig bevonden worden, kunnen zij hiervoor – volgens de in april aangescherpte wetgeving – levenslange gevangenisstraf krijgen (tot voor kort stond hiervoor 12 tot 20 jaar plus een boete).

In de brief waarschuwen de wetenschappers de Russische autoriteiten ervoor dat de strafzaken tegen hun collega’s (verbonden aan het Instituut voor Theoretische en Toegepaste Mechanica in Novosibirsk) ertoe leiden dat Ruslands vooruitgang op het gebied van de aerodynamica (waar ook de bouw van hypersonische raketten onder valt) teniet zal gaan. Ze vragen ‘om van de dreigende ondergang te redden wat door tientallen jaren van toegewijd werk van Sovjet- en Russische wetenschappers, ingenieurs en werknemers, tot stand is gebracht.’

Golf van arrestaties

Anatoli Maslov en Aleksander Sjipljoek houden zich al ruim tien jaar bezig met de ontwikkeling van hypersonische raketten en worden sinds afgelopen zomer vastgehouden in de beruchte Lefortovo gevangenis in Moskou. Maslov zou verdacht worden van het doorgeven van informatie over hypersonische technologie aan China. Valeri Zvegintsev is dit voorjaar gearresteerd en kreeg op 7 april huisarrest opgelegd.

In totaal zijn er al 16 medewerkers van de Siberische afdeling van de Russische Academie der Wetenschappen (RAS) strafrechtelijk vervolgd. Onder hen was ook de bekende Siberische natuurkundige Dmitri Kolker die afgelopen zomer overleed nadat hij gearresteerd was, eveneens op beschuldiging van hoogverraad. Kolker had een vergevorderd stadium van alvleesklierkanker maar werd desalniettemin door medewerkers van de Russische inlichtingendienst FSB in het ziekenhuis gearresteerd en in de cel gestopt. Volgens zijn zoon is ‘het hele staatsapparaat’ verantwoordelijk voor de dood van zijn vader.

Vervolging defensie-industrie

Dat niet alleen oppositiepolitici, maar ook wetenschappers die onmisbaar zijn voor de ontwikkeling van de defensie-industrie nu worden vervolgd voor hoogverraad, is opmerkelijk en doet denken aan de paranoia uit de Stalinjaren. Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov heeft tijdens een persconferentie gezegd geen commentaar te willen geven op de detentie van de wetenschappers die gespecialiseerd zijn in hypersonische wapens.

screen shot 05 23 23 at 05.14 pmOp 1 maart 2018 presenteerde Poetin nieuwe hypersonische wapens die onverslaanbaarzouden zijn.

In 2018 sprak president Poetin voor het eerst over de bouw van hypersonische wapens in Rusland. Tijdens zijn toespraak voor de Federatieraad toonde hij een video waarin hij onder meer het ‘onkwetsbare’ hypersonische raketsysteem Kinzjal presenteerde dat door geen enkel luchtafweersysteem zou zijn te onderscheppen. Onlangs heeft het Oekraïense leger naar eigen zeggen met behulp van een Amerikaans Patriot luchtverdedigingssysteem een Kinzjal raketten uit de lucht geschoten.

Angst en willekeur

De collega’s van de gearresteerde wetenschappers zeggen niet meer te weten hoe zij hun werk moeten doen omdat de logica achter de vervolgingen van de wetenschappers voor hen onnavolgbaar is; een willekeurig optreden of een willekeurige publicatie kan volgens hen in de ogen van de autoriteiten reden tot vervolging zijn.

'Waar we vandaag voor beloond worden en waarmee we een voorbeeld voor anderen zijn, wordt morgen een reden voor strafrechtelijke vervolging'

‘In deze situatie vrezen wij niet alleen voor het lot van onze collega’s. Wij begrijpen gewoonweg niet hoe we ons werk verder kunnen doen. Enerzijds is de belangrijkste indicator van de kwaliteit van ons werk […] de presentatie van onze resultaten aan de wetenschappelijke gemeenschap [...]. Anderzijds zien we dat elk artikel of rapport kan leiden tot beschuldigingen van verraad. Waar we vandaag voor beloond worden en waarmee we een voorbeeld voor anderen zijn, wordt morgen een reden voor strafrechtelijke vervolging.' 

Volgens de ondertekenaars van de open brief kan hun instituut, dat de belangrijkste aerodynamische experimenten uitvoert en onderzoek doet zo niet meer werken. Ze durven niet meer te publiceren en aan conferenties deel te nemen en verliezen het contact met het veld.

De brief wijst ook op de afschrikwekkende werking van de arrestaties op de jonge generatie heeft. Studenten zijn bang om de wetenschap in te gaan, onder meer uit angst voor vervolging. ‘De achteruitgang van het onderzoek als gevolg van de vergrijzing van de wetenschappers en de vernietiging van de continuïteit van generaties specialisten, zal niet onmiddellijk zichtbaar zijn, maar langzaam maar zeker onomkeerbaar worden en versnellen. In feite zien we nu tekenen van een herhaling van de situatie in de jaren negentig. De Russische wetenschap mag geen tweede keer zo'n klap krijgen.’

Nieuwe braindrain

De repressie tegen andersdenkenden zowel binnen- als buiten de wetenschappelijke wereld is sinds het begin van de grootschalige oorlog tegen Oekraïne enorm toegenomen. Wetenschappers die zich uitspreken tegen de oorlog lopen het risico gearresteerd te worden en als gevolg daarvan hebben velen het land al verlaten. Volgens de Russische onderzoekswebsite Projekt zijn sinds het begin van de invasie 28 vooraanstaande wetenschappers vertrokken uit Rusland. Maar het totale aantal wetenschappers dat het land sindsdien heeft verlaten, is veel groter. Zo heeft de internationale organisatie Scholars at Risk alleen al 200 Russische wetenschappers geholpen om naar het buitenland te komen en een Duitse stichting heeft 62 wetenschappelijk medewerkers gesteund in hun vlucht uit Rusland. Uit Telegram-kanalen voor wetenschappers die zich gedwongen voelen om zich in het buitenland te vestigen blijkt dat zo’n 6000 mensen op de chat actief zijn.

Collega's verklikken elkaar en worden ontslagen wegens hun standpunt over de oorlog

Volgens onderzoek van Projekt wordt er druk uitgeoefend op veel wetenschappers binnen de instituten zelf waar collega’s andere collega’s verklikken en waar sprake is van een heuse spionnenmanie. Ook zijn tientallen docenten binnen het hoger onderwijs ontslagen omdat zij zich uitspraken tegen de Russische invasie. Onderzoekscollectief Projekt kent twintig gevallen van ontslag van docenten maar volgens een voormalig medewerker van de prestigieuze Hoge School voor Economie zouden zeker 150 docenten om hun standpunt over de oorlog ontslagen zijn.

Steeds minder wetenschappers

Ook voor 24 februari 2022 was het wetenschappelijk klimaat alles behalve aantrekkelijk met als gevolg dat veel jonge academici toen al naar het buitenland vertrokken. Sinds 2014, toen Rusland de Krim annexeerde en zich militair ging mengen in Oost-Oekraïne met westerse sancties als gevolg, is het aantal wetenschappers gestaag afgenomen. Tussen 2014 en 2021 daalde het aantal Russische wetenschappers met 10,5% oftewel met 76.000 mensen. De rector van de Moskouse Staatsuniversiteit zei onlangs dat het aantal wetenschappers onder de dertig de afgelopen tien jaar met 25% is gekrompen.

'De afgelopen vijf jaar hebben 50.000 mensen in Rusland de wetenschap verlaten' 

De vicepresident van de Russische Academie der Wetenschappen Valentin Parmon vroeg onlangs aandacht voor het grote aantal wetenschappers dat is vertrokken. ‘De afgelopen vijf jaar heeft alleen Rusland zoveel mensen, werkzaam in de wetenschappelijke wereld, verloren, 50.000.’ Nu iedereen in Rusland spreekt over ‘technologische soevereiniteit’ en een toekomst die afhankelijk is van technologie, ontstaat het probleem dat Rusland als staat diegenen mist, die dit kunnen realiseren, zei Parmon tijdens een bijeenkomst. Hij pleit voor een flinke verhoging van de subsidies voor wetenschappelijk onderzoek met het doel om wetenschappelijk onderzoek aantrekkelijker te maken en enigszins op niveau te blijven met landen die technologisch verder zijn.

Dat de Russische academische wereld moeite heeft om jongeren te werven ligt klaarblijkelijk niet alleen aan de lage salarissen maar ook aan de ideologisering van het hoger onderwijs en de angst onder wetenschappers dat hun werk of politieke overtuiging aanleiding kan zijn voor vervolging.

Bronnen: Moscow Times, BBC Russian, Interfax, RTL, Radio Free Europe, Proekt, itam.nsc

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.