Met een omvangrijk pakket wetgeving heeft de Doema vlak voor het reces de militarisering van het land opgevoerd. Het op dinsdag 25 juli aangenomen pakket wetswijzigingen, waarvan een deel slechts een paar uur voor de stemming werd gepubliceerd, is nog diezelfde week goedgekeurd door de Federatieraad en ondertekend door president Poetin. De nieuwe wetgeving verruimt de leeftijdsgrenzen voor Russen die voor militaire dienst in aanmerking komen. Regionale gouverneurs mogen voortaan paramilitaire groepen oprichten. Daarnaast wordt onder een oproep uitkomen opnieuw moeilijker.
Minister van defensie Sergej Sjojgoe inspecteert gemobiliseerden in oktober 2022 (Foto: Ministerie van Defensie Russische Federatie)
De meest omstreden wijziging betreft het verhogen van de maximale leeftijd van dienstplichtigen. Vanaf 1 januari 2024 kunnen Russen van 18 tot 30 jaar worden opgeroepen voor minstens 1 jaar militaire dienst. Eerder lag de bovengrens op 27 jaar. Een gevolg van deze verhoging is dat het voor studenten moeilijker wordt de dienstplicht ontlopen: zelfs studenten met een PhD studeren doorgaans vóór hun 30ste af.
Opmerkelijk is echter vooral dat de ondergrens op 18 jaar gehandhaafd blijft. Dit is in strijd met een in december vorig jaar aangenomen wetsvoorstel om de minimumleeftijf voor dienstplicht met 3 jaar te verhogen. ‘Geen 18-jarigen meer in het leger’ was toen het argument, zij moeten in staat worden gesteld eerst hun opleiding af te ronden. Een populaire beslissing, genomen met de verkiezingen van 2024 in het achterhoofd.
Volgens Andrej Kartapolov van de commissie Defensiezaken van de Doema willen echter juist veel 18-jarigen het leger in. Daarnaast zijn de aanpassingen volgens hem geschreven ter voorbereiding op ‘een grote oorlog’, en is het er daarom nu de tijd niet naar om bepaalde groepen mensen buiten schot te houden. Ook demografie speelt een rol: waar het geboortecijfer in Rusland in de jaren 90 een dieptepunt bereikte, klom dit in de eerste jaren van deze eeuw. Het oproepen van jongere generaties zet daarom in verhouding meer zoden aan de dijk.
Formeel mogen dienstplichtigen niet naar het buitenland worden gestuurd. Omdat Rusland deze belofte echter in het verleden schond, en daarnaast in september vorig jaar vier regio’s van Oekraïne uitriep tot Russisch grondgebied, kunnen ze wel degelijk in de huidige oorlog worden ingezet.
Andrey Kartapolov, hoofd van de commissie Defensiezaken van de Doema, op 25 juli 2023 (Foto: Website Doema)
Naast het rekruteren voor reguliere militaire dienst, groeit ook de groep die in aanmerking komt voor mobilisatie. Vladimir Poetin ondertekende een wet om de leeftijdsgrens voor bepaalde categorieën reservisten met vijf jaar te verhogen. Het Russische leger kan onder andere soldaten, matrozen en sergeanten tot 55 jaar oproepen voor reservedienst. Eerder kon dit tot maximaal 50 jaar.
Het overheidsantwoord op Prigozjins muiterij
Regionale gouverneurs mogen voortaan op verzoek van Poetin paramilitaire bedrijven opzetten. Ook dit met spoed aangenomen besluit is onderdeel van het pakket wetswijzigingen over de verhoging van de mobilisatieleeftijd.
Met overheidsgeld bewapende en betaalde eenheden mogen worden opgericht ten tijde van mobilisatie, de noodtoestand en in oorlogstijd. Ze kunnen worden vergeleken met Private Military Companies (PMC). De wetswijziging wordt dan ook gezien als een reactie op de muiterij van huurlingenleger Wagner onder leiding van Jevgeni Prigozjin, de meest prominente PMC.
Paramilitaire bedrijven mogen schieten op drones en mensenmassa's
De paramilitaire bedrijven kunnen worden ingezet voor het handhaven van de openbare orde, het verdedigen van de grenzen en de strijd tegen saboteurs. Ook zijn ze bevoegd te schieten op drones, en op groepen mensen wanneer zij zich al dan niet bewapend storten op een ‘beschermd object’. Volgens de wet zijn deze ‘bedrijven’ tijdelijk: wanneer de president besluit ze op te heffen, moeten ze binnen een maand afstand doen van hun wapens.
Mazen in het net gedicht
Een andere wetswijziging betreft de mogelijkheden om Rusland te verlaten na het ontvangen van een oproep voor het leger. Vanaf het moment dat een Rus een oproep tot mobilisatie of dienstplicht ontvangt, mag deze persoon het land niet meer uit. Waar een oproep eerst persoonlijk voor ontvangst moest worden ondertekend, wordt deze sinds april dit jaar rechtsgeldig vanaf de publicatiedatum in het online register voor militaire oproepen op het overheidsplatform Gosoesloegi. De plicht tot controle of de oproep gepubliceerd is, ligt bij de burger. Waar een oproep de afgelopen maanden één week na online publicatie als ‘ontvangen’ werd beschouwd, zijn in de nieuwe wet deze zeven dagen vervallen.
Dienstweigeren wordt tevens duurder. Wanneer een dienstplichtige zich na een oproep niet direct meldt op het dienstplichtbureau, krijgt hij vanaf dit najaar een veel hogere boete (10.000 tot 30.000 roebel, in plaats van de huidige 500 tot 3.000 roebel). Medische- en onderwijsinstellingen zijn verplicht om dienstplichtbureaus van alle benodigde persoonlijke informatie over burgers te voorzien. Op het niet doorgeven van actuele persoonsgegevens komt een boete te staan van maximaal 30.000 roebel, in plaats van de huidige 3.000 roebel.
Dienstweigeren wordt lastiger, maar niet onmogelijk
Het zal vermoedelijk nog even duren voor de wetswijzigingen niet alleen in theorie, maar ook in de praktijk in werking treden: het online register voor militaire oproepen op Gosoesloegi is bijvoorbeeld nog niet operationeel. Volgens Anastasiya Boerakova, oprichtster van organisatie Kovtsjeg (de Ark) die Russen die vanwege de oorlog het land zijn ontvlucht bijstaat, wordt implementatie tevens beperkt door de inefficiënte van communicatie tussen de verschillende departementen, bezuinigingen en de lage digitalisering van dienstplichtbureaus in de regio's.
Net als voorheen zullen jongeren dienstplicht proberen te ontlopen door te gaan studeren of in hun medische geschiedenis te duiken
Ivan Tsjoeviljajev, jurist en woordvoerder van de organisatie ‘Idite Lesom’' ('Ga het bos in!') die Russen helpt onder mobilisatie uit te komen, denkt zelfs dat ook daarna de wetswijzigingen voor jongeren weinig zullen veranderen. ‘Net als voorheen zullen ze dienstplicht proberen te ontlopen door te gaan studeren of in hun medische geschiedenis te duiken,’ aldus Tsjoeviljajev.
Ook hebben dienstplichtigen wanneer ze worden opgeroepen nog steeds het recht om alternatieve dienstplicht te eisen. Tsjoeviljajev benadrukt echter dat betrokkenen voor dit recht moeten vechten: ‘Of het lukt, hangt af van iemands vermogen om zijn rechten te verdedigen, zijn koppigheid, moed en aanpak.’
Tweede mobilisatiegolf?
Bovengenoemde ontwikkelingen laten zien dat, zelf met de presidentsverkiezingen van 2024 in aantocht, de realiteit op het slagveld de Russische overheid kan dwingen tot het nemen van onpopulaire maatregelen. Betekent dit dat het Kremlin klaar is voor een tweede mobilisatieronde? Op deze vraag antwoordde een aan het Kremlin gelieerde politiek strateeg dat de Russische overheid momenteel ‘overal klaar voor is’.
(Bronnen: Novaya Gazeta, Doema website, Interfax, The Guardian, Meduza, Open Democracy, Macrotrends, The Moscow Times, IStories, Telegram)