Michael Freese, docent Engels aan de prestigieuze Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg, is eind november ontslagen en Rusland uitgezet. Freese was tot juni 2020 directeur van het Russische programma van het Amerikaanse Bard College. Afgelopen zomer werd Bard College tot ‘ongewenste organisatie’ bestempeld. Het zou onderdeel uitmaken van een 'wereldwijd netwerk om jongeren pro-westers op te leiden'.
Freese was op dat moment al niet meer betrokken bij Bard College. Het afgelopen jaar was hij als docent Engels verbonden aan de Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg. Toch staat vast dat zijn uitzetting met zijn voormalige werkgever te maken heeft. De Amerikaan, die al tien jaar in Rusland woonde, kreeg twee dagen om zijn spullen te pakken. Zijn Russische vrouw en kind bleven achter in Sint-Petersburg. Freese is tot november 2026 niet welkom in Rusland.
Het nieuws over Freese’s ontslag werd op 29 november gedeeld op het Russische sociale netwerk VKontakte. ‘Onze docent gaf vorige week nog les alsof er niks aan de hand was. Nu is alle informatie over hem verwijderd van de website van de universiteit,’ schrijven studenten. Onder hen heerst onbegrip, zo blijkt uit de reacties op de post. ‘We spraken niet over politiek. (...) We lazen een verhaaltje van Orwell over een olifant en hadden geen idee wat daarmee mis zou kunnen zijn.’
Ook in de Verenigde Staten werd ontsteld gereageerd op de uitzetting van Freese. ‘Het is moeilijk onder woorden te brengen hoe genadeloos het optreden tegen het programma geweest is,’ schrijft Bard-alumnus Andrew Roth op Twitter.
Het afgelopen jaar hebben de Russische autoriteiten hard ingegrepen tegen de activiteiten van Bard College in Rusland. Toch was de uitzetting van Freese onverwacht, omdat hij op het moment dat Bard uit de gratie viel al niet meer werkzaam was bij het instituut.
Einde van 25 jaar samenwerking
Bard College, een privé-universiteit uit de Amerikaanse staat New York, werkte al sinds de jaren ’90 samen met de Petersburgse Staatsuniversiteit. De twee instellingen boden een programma aan, waarbij studenten aan het eind van vier jaar studie twee diploma’s ontvingen: één van Bard College en één van de Staatsuniversiteit van Sint-Petersburg. Op 21 juni 2021 kwam hieraan een einde, toen het instituut ‘ongewenst’ verklaard werd. Het Russische Openbaar Ministerie deelde mee dat ‘de activiteiten van het instituut een bedreiging vormen voor de fundamenten van de constitutionele orde en veiligheid van de Russische Federatie’.
Amerikaanse studenten in Sint-Petersburg. Foto rechtenvrij
Voor Leon Botstein, directeur van Bard College, was dit besluit destijds volledig onverwacht: ‘Mijn hart is gebroken, we werken al 25 jaar samen. Het is een enorme klap voor de samenwerking tussen onze volkeren.’ Botstein zag een verband tussen de verbanning van Bard College uit Rusland en de financiële steun die zijn college ontvangt van de Amerikaanse zakenman en filantroop George Soros.
De Russische overheid beschuldigt Soros er al jaren van invloed uit te willen oefenen op het Russische onderwijs. In april 2021 doneerde hij vijfhonderd miljoen dollar aan Bard College. Niets van dit bedrag ging echter naar Rusland, het ging om een donatie aan het Amerikaanse programma van Bard College.
Niettemin is het mogelijk dat de Russische aanval op Bard College verband hield met Soros. Kort na de donatie greep de Russische overheid in tegen het instituut. Het Smolny-college - zoals de Petersburgse Bard-vestiging informeel genoemd wordt, naar het gebouw waar aanvankelijk een meisjesschool en na 1917 de eerste Sovjet-regering gevestigd was - zou onderdeel zijn van een ‘wereldwijd netwerk van gecontroleerde onderwijsinstellingen om jongeren op een pro-Westerse manier op te leiden en in te enten met een vijandige ideologie tegen hun eigen land,’ citeert de Moscow Times het Russische Openbaar Ministerie.
Eerste liberal arts-programma in Rusland
Behalve een opleiding voor Russische studenten was de Bard-vestiging in Sint-Petersburg een plek waar Amerikaanse studenten een semester konden studeren. Ook bood het programma Russische studenten de mogelijkheid om binnen te komen op internationale universiteiten, doordat ze er ook een Amerikaans diploma konden behalen. Hoewel de banden met het Bard College nauw waren, probeerde het Smolny-college een eigen Russische koers te varen.
Het Smolny-college had ongeveer 700 studenten. Van hen werden er jaarlijks zo’n 70 uitgenodigd om een semester aan Bard College in New York te studeren. In Sint-Petersburg was per jaar plaats voor enkele tientallen Amerikaanse studenten.
Smolny was het eerste instituut dat in Rusland een liberal arts-programma aanbood. Studenten kregen een brede opleiding in politicologie, economie en geschiedenis, naar het model van Amerikaanse colleges. Een imitatie was het echter niet: het onderwijs vond plaats in het Russisch en het curriculum was op Rusland gericht.
‘We hadden het gevoel dat het Russische onderwijssysteem serieuze hervormingen nodig had. Bard had een missie voor ogen, maar begreep dat wij niet alleen konden imiteren,’ vertelde Nikolaj Koposov, oud-decaan van Smolny. Ilja Oetechin, een socioloog die 15 jaar doceerde aan het Smolny-college, benadrukte in juni het belang van het programma tegenover Radio Free Europe: ‘Het Bard College is geen politieke organisatie. Het is gewoon een universiteit die een liberaal opleidingsmodel promoot.’
Bronnen: Radio Free Europe, Novaja Gazeta, Moscow Times, VKontakte, Twitter