Poetin grijpt onverwachts in: nieuwe premier, andere grondwet

Rusland staat voor staatkundige en politieke veranderingen. President Vladimir Poetin heeft in zijn jaarlijkse 'troonrede' ingrijpende wijzigingen van de grondwet aangekondigd. Ook heeft hij een nieuwe premier benoemd en Dmitri Medvedev zijn plaatsvervanger in de Veiligheidsraad gemaakt. Wat betreft zijn eigen rol na 2024 blijven alle opties open.

Meteen nadat het staatshoofd het Russische parlement met zijn plannen had overdonderd, heeft premier Dmitri Medvedev zijn ontslag aangeboden. Dezelfde middag schoof Poetin als nieuwe premier het hoofd van de Belastingdienst Michail Misjoestin naar voren. De benoeming van Misjoestin werd de volgende dag door de Doema goedgekeurd met 0 stemmen tegen. 41 van de 424 aanwezige Doema-leden onthielden zich van stemming.

Volgens commentatoren zijn deze gebeurtenissen een aanwijzing dat president Poetin zich voorbereidt op een andere rol binnen het staatsbestel, omdat hij volgens de huidige grondwet in 2024 zou moeten terugtreden als president.

Poslanje2020
President Poetin ten overstaan van parlementaire en maatschappelijke hoogwaardigheidsbekleders. Foto Kremlin.

De grondwetswijzigingen, die president Poetin voorstelde in zijn jaarlijkse toespraak tot de voltallige volksvertegenwoordiging, op woensdag 15 januari, moeten de positie van het parlement en de lokale overheden op papier versterken. 

Over zijn eigen toekomst liet Poetin zich uit op een manier die op verschillende manieren kan worden uitgelegd. Poetin onderkende in zijn troonrede dat er momenteel een maatschappelijk debat is over het grondwetsartikel waarin staat dat het staatshoofd niet langer dan twee termijnen op rij in functie mag zijn. 'Ik vind dit geen principiële kwestie, maar ben het er wel mee eens', aldus Poetin over deze discussie. Maar hij zei er niet bij welk standpunt hij heeft. Als de hele passage over de beperking van het aantal ambtstermijnen in de grondwet wordt geschrapt, zou Poetin ook na 2024 aan kunnen blijven. Wordt de zin met 'op rij' geschrapt, dan zal hij over vier jaar hoe dan ook moeten terugtreden. Blijft alles bij het oude, dan zou hij al dan niet tijdelijk een stap terug kunnen doen om later weer in het Kremlin terug te keren. Zo is het ook gegaan in 2008. Poetin maakte toen plaats voor 'tussenpaus' Medvedev en wisselde vervolgens vier jaar later stuivertje met Medvedev.

Aan het presidentschap op zichzelf moeten volgens Poetin intussen wel hogere concrete eisen worden gesteld. Presidentskandidaten moeten voortaan 25 jaar onafgebroken in Rusland hebben gewoond, in plaats van de huidige tien jaar. Ze mogen ook geen dubbele nationaliteit hebben of beschikken over een verblijfsvergunning in een ander land.

Verticale macht blijft intact

Poetin legde er de nadruk op dat Rusland een 'sterke presidentiële republiek' moet blijven. In de grondwet moet expliciet worden vastgelegd dat Rusland een eenduidig machtssysteem kent, ook wel het principe van de 'verticale macht' genoemd. Maar Poetin stelde intussen ook voor dat er enkele presidentiële bevoegdheden worden overgeheveld naar de twee kamers van het parlement en dat ook de regionale gouverneurs meer reële zeggenschap krijgen over de lokale politiek. Zo moet de Doema (het Lagerhuis) het recht krijgen om, zij het op voordracht van het staatshoofd, de minister-president , de vice-premier en de ministers van de regering te benoemen. Tot nu toe mocht de Doema alleen instemmen met de benoeming van de minister-president.

In een toelichting die Poetin de dag erna gaf, zei hij dat de president de bevoegdheid houdt om functionarissen die niet voldoen te ontslaan. Een stelsel, waarbij het parlement meer zeggenschap heeft dan de president is volgens Poetin voor Rusland met zijn 'complexe staatsstructuur, z'n groot aantal religies en nationaliteiten en gigantisch grondgebied'  een beproeving met een 'ongewis einde'. 

De president houdt strikte controle over de krijgsmacht, de staatsveiligheidsdienst en de andere justitiële en politiële organen. Conform zijn  plannen moet de president voortaan wel de Federatieraad (Hogerhuis) gaan consulteren over de diensthoofden van deze instellingen, die volgens Poetin ook 'transparanter' en dienstbaarder moeten gaan werken.

Rechtssysteem

Poetin maakte in zijn 'boodschap' aan het parlement duidelijk dat Rusland zich minder aan de internationale gemeenschap gelegen moet laten liggen. In de grondwet moet volgens hem worden vastgelegd dat internationale verdragen en akkoorden alleen geldig zijn als ze zijn verankerd in de Russische constitutie. Internationale organen of verdragsorganisaties, waarbij Rusland is aangesloten, kunnen alleen eisen stellen aan de Russische staat zolang ze niet strijdig zijn met de grondwet.

Het Constitutioneel Hof krijgt een ruimere bevoegdheid: het zal wetsvoorstellen van de Doema mogen toetsen aan de grondwet. Tegelijkertijd worden de hoogste rechters afhankelijk van de politiek. In de toekomst, zo stelde Poetin voor, kunnen  de rechters van het Constitutioneel Hof en het Hooggerechtshof worden afgezet door de Federatieraad (Eerste Kamer) op verzoek van de president. Nu gebeurt dit op voorstel van de rechters zelf. 

Enkele sociale rechten, zoals de normen voor het minimumloon en de indexatie van de pensioenen, dienen constitutioneel vastgelegd te worden. Deze en andere voorstellen zullen in een landelijk referendum aan de bevolking worden voorgelegd, aldus de president, die verder lang stil stond bij de zorgwekkende demografische crisis, die hij met een pakket aan financiële prikkels, zoals extra kinderbijslag, het hoofd wil bieden.

Medvedev naar buiten, Misjoestin naar binnen

Meteen na deze troonrede, die voor velen een donderslag bij heldere hemel was, maakte minister-president Dmitri Medvedev bekend dat hij per direct zou terugtreden. Poetin benoemde hem onmiddellijk tot plaatsvervangend hoofd van de nationale Veiligheidsraad. De nationale Veiligheidsraad is een van de belangrijkste staatsorganen van Rusland en staat onder voorzitterschap van Poetin. Medvedev wordt daar nu kennelijk tweede man. De dagelijkse leiding van de Veiligheidsraad berust bij voormalig FSB-chef Nikolaj Patroesjev. 

poetin accepteert medvedevs ontslag foto kremlinPoetin accepteert Medvedevs ontslag. Foto Kremlin.

Enkele uren later maakte het Kremlin bekend dat Michail Misjoestin hem als premier zou opvolgen. Misjoestin is nu nog hoofd van de federale Belastingdienst. De voordracht van Misjoestin was de tweede verrassing. Na het afscheid van Medvedev deed al snel het gerucht de ronde dat burgemeester Sergej Sobjanin van Moskou de regering zou gaan leiden. Misjoestin (een bijna 54-jarige econoom) is al tien jaar chef van de belastingen. Hij geldt als een ervaren technocraat, maar heeft geen enkele politieke ervaring.

Wie is Michail Misjoestin

De 53-jarige Michail Misjoestin is een vrij onbekende technocraat, zonder politieke ervaring. Van huis uit ingenieur werkte hij sinds 1998 met een onderbreking voor de belastingen en stond sinds 2010 aan het hoofd van de federale belastingdienst. Tussen 2008-2010 werkte hij voor een Russisch investeringsfonds. In de jaren 1990 was hij als IT-expert directeur van een ‘internationale computer club’ die westerse technologie naar Rusland haalde.

Bij zijn benoeming noemde Misjoestin een aantal beleidspunten waaraan hij prioriteit wil geven: de overheidsbureaucratie hervormen; ICT invoeren; hindernissen voor het zakenleven wegnemen; bijstand aan armen geven; de (impopulaire) verhoging van de pensioenleeftijd handhaven; nieuwe ministers benoemen en de structuur van de ministerraad wijzigen.

misjoestinDe nieuwe premier Misjoestin op zijn eerste werkbespreking bij Poetin. Foto Kremlin

Aleksej Koedrin, hoofd van de Rekenkamer en voorstander van economische liberalisering, vindt de benoeming van Misjoestin een hoopvol teken. Volgens Koedrin is de nieuwe premier iemand die feeling heeft met het bedrijfsleven en ICT-technologie. Koedrin is ongetwijfeld blij met het vertrek van Medvedev, die hem in 2011 ontsloeg als minister van Financiën en die hij als zijn aartsvijand beschouwt.

 

Reacties

Analisten speculeerden meteen over de betekenis van deze hervormingen voor Poetins rol na 2024. Zo zei politicoloog Konstantin Kalatsjov tegen RIA-Novosti dat het niet uitgesloten is dat Poetin de opgewaardeerde Staatsraad zelf zal gaan leiden. 'Poetin voedt de intrige', aldus Kalatsjov, 'want als hij aftreedt als president komt de vraag op welke positie hij dan kan gaan bekleden. Het is duidelijk dat Poetin niet van plan is levenslang president te blijven en dat er een machtswisseling aanstaande is'.

Aleksandr Sjochin, president van de Russische Unie van Industriëlen en Ondernemers, voorspelde dat de Grondwetswijzigingen zullen leiden tot reële veranderingen in de politiek. Poetin gaat niet op voor een nieuwe presidentiële termijn, dus ‘hij houdt zijn belofte’. De nieuwe premier moet volgens hem wel een man worden die in staat is alle krachten in het parlement te bundelen. 

Ook German Gref, president van de Sberbank, reageerde positief. Hij noemde ‘de versterking van het gezag van het parlement en de beslissing om de regering verantwoording te laten afleggen aan het parlement een stap in de juiste richting'.

Ella Pamfilova, hoofd van de Centrale Kiescommissie, denkt dat het niet tot een referendum zal komen. ‘Afgaande op wat de president heeft gezegd denk ik niet dat het uitloopt op een referendum. Er zijn andere discussievormen. We moeten inhoudelijker en aandachtiger naar deze kwestie kijken. Het zal een discussie zijn waarvoor een referendum niet nodig is.’

Valentina Matvijenko, voorzitter van van de Federatieraad, zei: 'Ik vind dat de president vandaag een heel kloek besluit heeft genomen om een deel van zijn bevoegdheden over te hevelen naar het parlement. Dat bewijst dat er in Rusland een stabiel politiek systeem is. De president is niet bang maar vindt juist dat de autoriteit en de rol van het parlement moeten worden vergroot.’

Filmregisseur Nikita Michalkov jubelde: ‘Deze machtige herverdeling van verantwoordelijkheden tussen de subjecten van de federatie, de Staatsdoema, de Federatieraad, de president en de regering is revolutionair. Dan verdwijnt het principe: de baas heeft het gezegd dus zo moet het geschieden. Belangrijk is ook dat wij niet meer ondergeschikt zullen zijn aan de internationale wetten, maar in hachelijke kwesties volgens onze eigen wetten zullen leven. Vandaag is duidelijk gezegd dat wij voortaan alleen op onze eigen wetten zullen steunen en van onze eigen belangen zullen uitgaan, en van onze eigen grondwet en dat is een voorwaarde voor de soevereiniteit van het land’, aldus Michalkov, die een nationalistische koers van Rusland voorstaat. En tv-propagandist Vladimir Solovjov twitterde goedkeurend: 'Wie spreekt hier van stagnatie?'

Kritiek van andere kant

De econoom Aleksej Koedrin, hoofd van de Rekenkamer, was iets kritischer. ‘Ik vind dat de bevoegdheden van de president en de premier in de economische sfeer duidelijker van elkaar moeten worden gescheiden. Nu moet de regeringsleider elke opdracht van de president uitvoeren, zodat de verantwoordelijkheid verwaterd is'. Koedrin was nog kritischer over de sociale component in de troonrede waarin Poetin bijvoorbeeld voorstelde om de kinderbijslag ('moederkapitaal') voor het eerste kind en voor gezinnen op en rond het bestaansminimum te verhogen. Arme gezinnen kunnen rekenen op een maandelijkse toelage voor kinderen van drie tot zeven jaar en de salarissen van leerkrachten en artsen moeten omhoog. Koedrin noemde de toespraak van de president de 'duurste' die hij zich herinnert. De sociaal-economische maatregelen van de president gaan jaarlijks zo'n 400 tot 500 miljard roebel kosten, aldus de vroegere minister van Economische Zaken en economisch adviseur van de president.

Voormalig premier Michail Kasjanov, die in 2004 door Poetin aan de kant werd gezet, uitte zich ronduit negatief: 'Zonder te wachten op de aanvaarding van de door hem voorgestelde veranderingen, heeft Poetin besloten het plaatje van een imitatie van een verandering van de machtsstructuur in te kleuren. Nu staan ons in de Doema dagelijkse discussies van de verschillende kandidaten voor ministersposten te wachten. Na een maand van betekenisloze kletspraat zullen de mensen gewend raken aan de gedachte: Poetin voor altijd!', twitterde Kasjanov.

Corruptiebestrijder Aleksej Navalny, die zich opwerpt als een buitenparlementaire oppositieleider, veegde de vloer aan met de voorstellen. ‘Het belangrijkste resultaat van de toespraak van Poetin: welke idioten of oplichters hebben gezegd dat Poetin zou opstappen in 2024? Het enige doel van Poetin en zijn regime is levenslang de enige leider blijven door zich het hele land toe te eigenen en zijn rijkdommen voor zichzelf en zijn vrienden te houden. Voor een referendum is een opkomst van 50% van de kiezers nodig, maar niemand zal willen gaan. En daarom zullen ze een of andere frauduleuze idiotie optuigen, zoals met het ‘elektronisch stemmen’ bij de Moskouse gemeenteverkiezingen.’

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.