Twee maanden was Robert Serry, in de jaren negentig de eerste Nederlandse ambassadeur in Kyiv, in Oekraïne. Hij zag hoe Rusland de raketaanvallen escaleerde en welke schade dat steeds weer aanrichtte. Hij hoorde de teleurstelling dat Oekraïne in het ongewisse wordt gehouden over een toekomstig NAVO-lidmaatschap. Volgens Serry zou Oekraïne een duidelijke routekaart moeten krijgen om snel toe te kunnen treden tot het bondgenootschap na afloop van de oorlog. Deel 13 in een reeks dagboekverslagen.
Tsjernihiv na het Russische bombardement van 20 augustus. Foto Twitter.
door Robert Serry
Na een verblijf van bijna twee maanden in Oekraïne keer ik weer terug naar Nederland. De frontlijn – zo lang als de afstand tussen Amsterdam en Madrid – is intussen nauwelijks gewijzigd, ondanks de hooggespannen Westerse verwachtingen over het Oekraïense tegenoffensief.
Eigenlijk hoeven we hierover nauwelijks verbaasd te zijn, want het Westen heeft zelf te laat en te weinig de wapensystemen (tanks, langeafstandsraketten, vliegtuigen) geleverd, die op het slagveld het verschil hadden kunnen maken.
Het Russische leger heeft geleerd van zijn fouten in de eerste maanden van de oorlog en de tijd gekregen zich in te graven achter uitgestrekte mijnenvelden, die de beoogde Oekraïense doorbraak in het zuiden in elk geval sterk hebben vertraagd. Rusland lijkt een nieuw offensief te zijn begonnen in het noordoosten bij Koepjansk.
De al meer dan vijfhonderd dagen durende oorlog loopt uit in een uitputtingsslag met een ongewisse uitkomst. Oekraïne probeert de Russische aanvoerlijnen uit de Krim naar het zuidelijke front te ondermijnen met gerichte luchtaanvallen op bruggen, spoorwegen, wapendepots en andere militaire doelen. Zoals eerder met de Amerikaanse Himars-raketsystemen, voedt nu elke voltreffer met de Britse Storm Shadow-raket de Oekraïense burgermoed dat de overwinning binnen bereik is. Uiteindelijk zal een Russische soldaat die geen voedsel en munitie meer heeft het in zijn loopgraaf niet lang kunnen volhouden. Hoe succesvol deze tactiek is, die het Russische leger in november vorig jaar dwong zich terug te trekken uit Cherson en van de rechteroever van de Dnipro, moet nog blijken.
Gewetenloze aanvallen op burgers
Maar Poetins Rusland zit intussen ook niet stil. Tientallen drones van Iraanse (en binnenkort Russische) makelij zwermen elke dag als reusachtige sprinkhanen over Oekraïne. Van kruisraketten schrikt de bevolking het meest, als het luchtalarm – meerdere keren per dag – afgaat. In de hoofdstad Kyiv is het luchtafweersysteem zo effectief geworden dat zelfs de met drieduizend kilometer per uur vliegende Kinzjal-raketten door Patriot-luchtverdedigingssystemen kunnen worden neergehaald.
Elders in het land is het luchtafweersysteem minder effectief en vallen er meer burgerslachtoffers. Ik zag het met eigen ogen in Odessa toen de beroemde Transfiguratiekathedraal en enkele andere historische gebouwen werden vernield.
De gewetenloze vijand deinst er niet voor terug burgerdoelen aan te vallen, zelfs een ziekenhuis, zag ik in Vilniansk nabij Zaporizja. Dit weten we allang, maar het lijkt voorbij te gaan aan de vakantievierende Europese burgers. Waarom blijven de protesten uit? Zijn we zo afgestompt door de daden van Poetins Rusland dat ze een nieuw normaal zijn geworden?
Wat staat de Oekraïense bevolking deze winter te wachten? Het leven gaat door en je raakt gewend aan de frequente luchtalarmen, maar de bewuste dagelijkse aanvallen op civiele infrastructuur eisen hun tol, zoals in de laatste week weer het vernielde flatgebouw in de stad Pokrovsk, waarbij negen doden vielen, of het door journalisten vaak bezochte Reikartz-hotel in Zaporizja. Tijdens een werkbezoek aan deze stad voor de stichting OpenDoorUkraine.NL hadden we dit hotel aanvankelijk ook geboekt. We besloten echter te overnachten in het relatief veiligere Dnipro.
Ik voel me opgelucht binnenkort weer de grens bij Polen over te steken naar het deel van Europa dat elke nacht ongestoord naar bed gaat onder de veilige NAVO-paraplu. Dat Oekraïners die ook voor onze vrijheid vechten nog steeds geen zekerheid is geboden dat zij na de oorlog lid zullen worden van de NAVO vind ik beschamend.
Illusie dat oorlog eindigt in vrede
Elke keer wanneer er internationaal overleg over de oorlog plaatsvindt, zoals laatst in Djedda onder auspiciën van kroonprins Mohammad Bin Salman (jawel, degene die de journalist Jamal Khashoggi in Istanboel liet vermoorden), leeft de hoop op vrede en beëindiging van de oorlog weer op. Dat meer dan veertig landen, waaronder China, bereid waren te komen praten over het Oekraïense tienpunten-vredesvoorstel was bemoedigend. Rusland, dat niet bij het overleg aanwezig was, lijkt internationaal verder te worden geïsoleerd. Toch is het een illusie te denken dat deze oorlog eindigt in vrede.
Het Oekraïense tienpuntenplan dat onder meer uitgaat van volledige Russische terugtrekking uit alle bezette gebieden, herstelbetalingen en berechting van gepleegde oorlogsmisdaden gaat weliswaar uit van internationale rechtsbeginselen, die punt voor punt door Poetins Rusland zijn geschonden, maar wordt alleen uitvoerbaar als Oekraïne de oorlog wint.
Als wij willen dat Poetin naar Den Haag komt om zich voor een internationaal tribunaal te verantwoorden voor zijn oorlogsmisdaden, dan is een Oekraïense opmars naar Moskou het enige scenario waarin dit denkbaar wordt.
En juist een uitbreiding van de oorlog naar Russisch grondgebied is het doemscenario in Washington en Europese hoofdsteden vanwege het risico op nucleaire escalatie. De vrees voor wat Poetin kan doen is keer op keer de reden geweest voor de Westerse terughoudendheid Oekraïne tijdig de wapens te leveren waarmee de oorlog kan worden gewonnen.
Ik wil de ongekende inspanningen van de Euro-Atlantische gemeenschap en daarbuiten om Oekraïne te steunen niet bagatelliseren. Een van de vele fouten van Poetin was dat hij de vastberadenheid van die gemeenschap om bij elkaar te blijven en Oekraïne zo lang als nodig is te blijven steunen, verkeerd inschatte. De VS leverde meer dan 75 miljard dollar en de EU en haar lidstaten meer dan 86 miljard dollar aan militaire, economische en humanitaire hulp aan Oekraïne. Maar ondanks aandringen van Zelenski blijft de levering van de Amerikaanse ATACMS langeafstandsraketsystemen uit.
Ziekenhuis van Vilniansk (provincie Zaporizja), verwoest door Russisch bombardement. Foto Oekraïense nationale politie.
Rusland gokt op de tijd
We moeten inzien dat Rusland meer grip heeft gekregen op zijn leger en zijn defensieve posities heeft georganiseerd op een manier die lijkt op de situatie in de Eerste Wereldoorlog. Terwijl Poetin soldaten als kanonnenvoer blijft aanvoeren, is de Oekraïense generale staf – terecht – terughoudend in het opofferen van duizenden Oekraïense levens in een riskante poging de Russische linies langs het zuidelijke front te doorbreken zonder voldoende luchtsteun. Oekraïne kan zich geen mislukt tegenoffensief veroorloven.
Poetin gelooft dat de tijd aan zijn kant staat en dat hij de NAVO kan blijven tarten. Russische drones hebben zelfs Oekraïense havenfaciliteiten in Reni aan de Oekraïense kant van de Donau, op slechts een paar honderd meter afstand van NAVO-land Roemenië, aangevallen. Hoe lang willen we dit gedrag van een Russische bullebak die verantwoordelijk is voor het veroorzaken van een nieuwe grote oorlog in Europa nog accepteren?
In plaats van enige twijfel te laten bestaan over het toekomstige lidmaatschap van de NAVO, zou Oekraïne een duidelijke routekaart moeten krijgen om snel toe te kunnen treden tot het bondgenootschap na afloop van de oorlog. Zolang de NAVO twijfelt, zal Poetin blijven proberen het bondgenootschap te verdelen.
Lidmaatschap in ruil voor land
Bovendien, zoals ik al eerder betoogde in NRC: als Oekraïne een concreet vooruitzicht krijgt op versnelde toetreding tot de NAVO na de oorlog, kan het voor Zelenski en het Oekraïense volk gemakkelijker worden om pijnlijke territoriale compromissen te accepteren als de oorlog niet eindigt in een regelrechte overwinning. Als Oekraïne kan rekenen op integratie in de Euro-Atlantische familie (eerst de NAVO en op termijn EU-lidmaatschap) en erin slaagt de komende maanden zoveel mogelijk grondgebied te heroveren, zou dat dan geen definitie van ‘succes’ kunnen zijn?
Een ‘koude vrede’ zou dan in Europa kunnen worden hersteld, waarbij Oekraïne zijn legitieme internationale aanspraken op door Rusland bezet gebied niet hoeft op te geven, maar zich tegenover de NAVO verplicht geen geweld te gebruiken bij het herwinnen van dergelijke gebieden. Er zou een gedemilitariseerde zone moeten worden ingesteld om beide legers te scheiden. De NAVO-veiligheidsparaplu zou worden uitgebreid tot het grondgebied van Oekraïne en Rusland afschrikken van hernieuwde agressie.
Ik begrijp niet waarom er nog steeds in sommige kringen, ook in Nederland, gepleit wordt rekening te houden met Ruslands ‘legitieme’ veiligheidsbelangen. Een dialoog over Europese veiligheid is zinloos zolang het land geregeerd wordt door een regime dat geen inkeer toont voor de tegen Oekraïne gepleegde agressie. Je bent wel heel naïef als je denkt dat met Poetin nog te praten valt.
Na zo moedig op te staan tegen de Russische tirannie, verdienen de Oekraïners het om volledig beschermd te worden, net als elke andere vrije en democratische natie in Europa. Alleen dan ontstaan er weer voorwaarden voor buitenlandse investeringen om de Oekraïense economie nieuw leven in te blazen en voor de massale internationale steun om het land weer op te bouwen.
De slechtste afloop, niet alleen voor Oekraïne, maar ook voor ons, zou het creëren van een nieuw veiligheidsvacuüm aan de oostflanken van Europa zijn.
Dit dagboek wordt tegelijkertijd ook hier door Vrij Nederland gepubliceerd.