De medische wereld in Rusland voelt zich meer en meer bedreigd door het justitiële apparaat. Steeds vaker worden artsen voor de rechter gedaagd. De veroordeling van een arts tot twee jaar cel wegens de dood van een patiënt was in januari de druppel. De medici vinden het vonnis tegen hun collega niet alleen buiten proportie, ze vrezen ook dat de straf veel andere artsen zoveel angst voor politie en justitie zal inboezemen dat ze gaan terugdeinzen voor medisch handelen en zo indirect de kwaliteit van de zorg ondergraven. In de samenleving neemt het vertrouwen in de medische stand intussen gestaag af.
door Hubert Smeets
De medische wereld in Rusland heeft zich verenigd tegenover het justitiële apparaat, nadat een arts in Moskou werd veroordeeld tot twee jaar cel wegens de dood van een patiënt. De medici vinden het vonnis tegen hun collega niet alleen buiten proportie, ze vrezen ook dat de straf veel andere artsen zoveel angst voor politie en justitie zal inboezemen dat ze gaan terugdeinzen voor medisch handelen en zo indirect de kwaliteit van de zorg ondergraven.
Eind januari veroordeelde een Moskouse rechtbank de 42-jarige hematoloog Jelena Misjoerina tot twee jaar kamp. Volgens de rechter is Misjoerina schuldig aan de dood van een patiënt in 2013. Ter voorbereiding van een mogelijke operatie in de zomer van dat jaar nam de hematoloog op een ochtend een biopt bij een man, bij wie onder meer myelofibrose was gediagnosticeerd.
Jelena Misjoerina voor de rechtbank
Medische nalatigheid of commercieel belang?
Deze routinehandeling voltrok zich in de diagnostische kliniek Geno Technologia van haar echtgenoot. ’s Avonds thuis werd de patiënt echter ziek en liet zich opnemen in een ziekenhuis van het concern Medsi, dat in Moskou en voorsteden in totaal 13 klinieken heeft. Hoewel de diagnose ‘acute blindendarmontsteking’ was, werd de man niet meteen geopereerd. De volgende morgen werden er in de kliniek interne bloedingen geconstateerd. De operatie, die toen wel volgde, mocht niet meer baten. Twee dagen later stierf de man.
De autopsie werd vervolgens verricht door een patholoog anatoom van Medsi zelf. Die stelde vast dat zijn collega’s van Medsi geen blaam trof, maar dat de bloeding moest zijn veroorzaakt door een verkeerd gebruik van de naald bij de biopsie. Hij wentelde zo de schuld af op Jelena Misjoerina, die uit een artsenfamilie komt en in haar 20-jarige carrière als hematoloog nooit in opspraak is gekomen.
Later bleek volgens de onafhankelijke nieuwssite Meduza dat Medsi geen vergunning had voor de lijkschouwing. De ziekenhuisketen Medsi – eigendom van het conglomeraat Sistema van de Moskouse zakenman Vladimir Jevtoesjenkov die zowel in vastgoed als telefonie zit – weigerde niettemin inzage te geven in de details en beroept zich daarbij op het medische beroepsgeheim.
Medsi wordt geleid door Jelena Broesilova, die vanaf de jaren negentig haar sporen heeft verdiend bij de verzekeringstak van de staatsbank VTB en het olieconcern Basjneft dat tot eind 2016 in bezit was van Sistema. Het kleine diagnostische centrum Geno Technologia heeft minder protectie.
Hashtag #IkbenJelenaMisjoerina
Een half jaar na de dood van de man deden zijn nabestaanden aangifte bij het openbaar ministerie. De federale recherche van het zogeheten Onderzoekscomité ging vervolgens over tot opsporing en vervolging van Jelena Misjoerina. Met succes, zo bleek op 22 januari toen een rechtbank in het zuidwesten van Moskou haar veroordeelde en ook meteen gevangen liet zetten.
Het vonnis leidde tot massaal protest in de medische gemeenschap. De hashtag #IkbenJelenaMisjoerina dijde uit tot een ‘flashmob’ op twitter.
Oude en jonge medici uit verschillende hoeken van het vak namen het ook anderszins op voor Misjoerina. Deze artsen maken er bezwaar tegen dat het onderzoek en de bewijsvoering tegen Misjoerina in handen lag van leken zonder specifieke medische kennis. In de medische wereld van Rusland weerklinkt de roep om een tuchtrechtelijk systeem, zoals in de meeste andere ontwikkelde landen bestaat. Bovendien is de hematoloog niet de eerste arts die strafrechtelijk is aangepakt. Sinds het najaar van 2017 neemt het aantal strafzaken tegen artsen ‘scherp toe’, aldus het Russische vakblad Vademecum. Het hele jaar zijn er in heel Rusland circa 175 artsen wegens beroepsfouten door een rechter veroordeeld, zij het minder draconisch dan Misjoerina. De hematoloog zelf noemde haar veroordeling een 'katastrofe', ook voor de medische stand. 'Elke behandeling brengt een risico met zich mee voor de patiënt. Het is kennelijk beter om niets te doen, niet te opereren. Wij moeten van alles. We moeten glimlachen. We moeten pakken papier invullen. Maar rechten hebben we niet, zelfs niet het recht om ons te verdedigen', aldus Misjoerina.
Ook buiten de medische gemeenschap roept de veroordeling veel reacties op, zij het niet allemaal ten gunste van de hematoloog. Ruim een week na het vonnis wijdde de televisiester Andrej Malachov zijn dagelijkse talkshow aan de zaak.
Behalve de twee dochters van de dode man en de moeder van de arts, waren ook bekende artiesten te gast. In de studio werden de artsen, die Misjoerina verdedigden en de rechtsgang kritiseerden, op welhaast hysterische wijze aangevallen door de zanger/acteur Aleksandr Fadejev alias Danko, die artsen in algemene zin als ‘moordenaars’, ‘beulen’ en 'bende honden' kwalificeerde. Fadejevs onbeheerste gedrag kan een persoonlijke oorzaak hebben. Zijn jongste dochter lijdt aan hersenletsel. Toen de gepensioneerde hematoloog Aleksandr Privnik er voor waarschuwde dat artsen door deze veroordeling door de rechter en agressie uit de burgerij uit angst voor vervolging wel eens hun handen van hun patiënten zouden kunnen aftrekken, omdat ze geen risico’s willen nemen, schreeuwde Fadejev: ‘risico’s neem je met beesten, niet met mensen’.
Achilleshiel
De zaak-Misjoerina raakt ook om meer maatschappelijke redenen een gevoelige snaar. De gezondheidszorg in Rusland verkeert al jaren in een overgangsfase. De telkens aangekondigde hervormingen in de gezondheidszorg, die ten tijde van het communisme formeel gratis toegankelijk was – stagneren of worden niet uitgevoerd.
Federale overheidsbegroting voor 2017: 378 miljard roebel (circa 6 miljard euro) voor gezondheidszorg
De gezondheidszorg in Rusland blijft daarom achterlopen bij de omringende landen. Hoewel de gemiddelde leeftijd in Rusland het afgelopen decennium is toegenomen van 65,4 jaar in 2005 naar 70,4 in 2015, is de gemiddelde levensduur in alle lidstaten van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) met 80,6 procent veel hoger. Datzelfde geldt voor het aantal te verwachten gezonde levensjaren. In Duitsland reiken die tot 71,3 jaar, in Rusland blijven die steken op 63,4 jaar. Ook de uitgaven voor de zorg houden volgens de Wereldbank geen gelijke tred met andere postindustriële landen. In OECD-landen wordt publiek én privaat gemiddeld 9 procent van het nationaal inkomen uitgegeven aan zorg – in Nederland 10,9 procent – in Rusland is dat percentage 7,1 procent.
Tegelijkertijd is de aandacht van de Russen voor een gezond leven drastisch toegenomen ten opzichte van een kwart eeuw geleden. Onder de burgers leeft mede daarom al decennia het idee dat de Russische medische wereld onvoldoende niveau heeft. Volgens een enquête uit 2017 vindt 63 procent van de Russen dat de artsen professioneel beneden peil presteren. De gezondheidszorg wordt door de burgers gerangschikt bij de drie grootste problemen die Rusland kent: 55 procent vindt dat de zorg prioriteit nummer 1 voor de overheid zou moeten zijn.
Budgettaire achterstand
De overheidsbudgetten zijn niet op deze maatschappelijke stemming aangepast. De politieke prioriteit ligt bij het zoveel mogelijk consolideren van de staatspensioenen. In 2017 werd 2,3 procent van het federale budget gespendeerd aan de gezondheidszorg. Werkelijke hervormingen kunnen daarom niet worden doorgevoerd, ook al zijn die steeds noodzakelijker om de zorg voor brede groepen van de bevolking betaalbaar te houden. Voormalig minister Aleksej Koedrin van Financiën riep begin februari daarom op de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen en de vrijkomende gelden te besteden aan de drie belangrijkste hervormingsprioriteiten die Rusland zou moeten hebben: onderwijs, infrastructuur en gezondheidszorg.