Op 4 augustus kreeg Aleksej Navalny 19 jaar gevangenis bovenop zijn eerdere 11,5 jaar. Zijn gevangenschap begon toen hij in januari 2021 terugkeerde naar Rusland, nadat hij was hersteld van een moordaanslag door de FSB. Door zijn onverschrokkenheid hoopte hij Rusland in beweging te zetten tegen Poetin. Maar in plaats daarvan werd de repressie alleen maar erger. Toch blijven sommigen vasthouden aan het idee dat een Russische politicus in Rusland hoort te zijn. Een buitengewoon destructief idee, dat de oppositie berooft van haar leiders, stelt politicoloog en historicus Alexander Zjelenin.
Foto Instagram.com/Navalny
Door Alexander Zjelenin
Ik denk niet dat iemand zich enige illusies maakte over de laatste rechtszaak tegen Aleksej Navalny. Op 4 augustus werd hij opnieuw veroordeeld, dit keer voor 19 jaar wegens een verzameling van aan ‘extremisme’ gerelateerde artikelen. Na 24 februari 2022 is dat het enige waar we Poetin dankbaar voor kunnen zijn: dat hij eigenhandig de ene liberale illusie na de andere om zeep helpt.
Het is duidelijk dat deze zoveelste uit de duim gezogen zaak tegen Navalny alleen maar bedoeld is om hem langer vast te zetten. Het is ook duidelijk dat de zaak totaal politiek is. Het is tevens goed mogelijk dat het niet de laatste zaak zal zijn: dat ze hierna iets nieuws verzinnen, dan weer een straf opleggen, en Navalny zo levenslang vasthouden. Het is ook duidelijk dat er pas een einde komt aan de huidige wetteloosheid in Rusland wanneer de persoon die hier verantwoordelijk voor is het loodje legt. Pas dan kunnen de uitspraken van zijn ‘rechtbanken’ de prullenbak in.
Er blijven echter een aantal vragen over. Ten eerste, is de Russische oppositie bereid te leren van haar fouten? Zelfs als ik schrijf dat Poetin liberale illusies om zeep helpt met uitspraken als die van 4 augustus in de zaak tegen Navalny, ben ik daar niet zo zeker van. Helaas blijven velen, waaronder een aantal zeer geleerde mensen, vasthouden aan hun illusies, zelfs wanneer onder hun neus het tegendeel wordt bewezen.
Is de Russische oppositie bereid te leren van haar fouten?
En toch hoop ik dat de stelling ‘een Russisch oppositielid hoort in Rusland’ na de laatste veroordeling van Navalny en de recente gevangenneming van [de marxistische publicist] Boris Kagarlitski voorgoed tot het verleden zal gaan behoren.
Ik zeg dit niet omdat ik vind dat alle oppositiegezinde Russen (ongeveer 10% van de Russische bevolking, zelfs als je de officiële statistieken mag geloven, dus rond de 15 miljoen mensen) naar het buitenland moeten vertrekken. Natuurlijk niet. Niet iedereen die tegen de dictatuur is, kan zomaar zijn spullen pakken en gaan. Sommigen hebben oude hulpbehoevende ouders die niet weg kunnen of willen en die ze niet willen achterlaten. Sommigen denken: ‘Wie zit daar op mij te wachten? Alhoewel het hier in Rusland verre van ideaal is, is er tenminste wat werk. Er is gezondheidszorg, zij het armoedig. Ik heb hier een huis, vrienden, familie. Alles is bekend, vertrouwd, gewoon. Terwijl daar, wat staat mij daar te wachten?’
‘Daar’ wacht inderdaad het volslagen onbekende. Het onbekende dat nog angstaanjagender is dan de dictatuur thuis. Maar dit geldt voor gewone, onbekende en ‘zwijgende’ leden van de oppositie.
Wat prominente oppositieleden betreft: het tot voor kort wijdverspreide basisprincipe ‘een Russisch oppositielid hoort in Rusland’ pakte buitengewoon destructief uit voor degenen die het hier om de een of andere reden mee eens waren. Al was het maar omdat juist dit idee de oppositie van haar leiders beroofde.
Gevangenis of zwijgen
In de openlijk militair-politieke dictatuur waar we vandaag de dag in Rusland mee te maken hebben en die haar uiteindelijke vorm kreeg met Poetins grootschalige aanval op Oekraïne, is elke publieke activiteit van de oppositie onmogelijk geworden. In zo’n dictatuur heeft een oppositielid slechts twee opties: ofwel in de gevangenis zitten en daardoor volledig geïsoleerd raken van het land en de samenleving, ofwel zwijgen, zoals de voormalige burgemeester van Jekaterinenburg, Jevgeni Rojzman, deed. Sommigen zwijgen voor altijd, zoals Boris Nemtsov en andere door de dictatuur vermoorde oppositieleden en journalisten.
Ilja Jasjin geeft vanuit gevangenschap schriftelijk antwoord op vragen van een tijdschrift. Foto Instagram.com/ilya_yashin/
Maar het probleem is dat, zelfs na de veroordeling van Navalny in 2021 en van Vladimir Kara-Moerza en Ilja Jasjin in 2022, het idee dat ‘een oppositielid in Rusland hoort’ bleef leven in de hoofden van velen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de woorden van Boris Kagarlitski's dochter Ksenia, die na zijn arrestatie vertelde dat ook haar vader hierin geloofde.
In de openlijk militair-politieke dictatuur van Rusland is elke publieke activiteit van de oppositie onmogelijk geworden
De redenering achter deze stelling is vrij eenvoudig: alleen als een politicus in zijn eigen land is, kan hij invloed uitoefenen op de politiek en samenleving van dat land. Over de mate waarin dit gold voor het Rusland van Poetin vóór 2014 of vóór 2022 valt te twisten. Toen was er ten minste nog iets van oppositionele politieke activiteit mogelijk en een minimum aan basale politieke vrijheden stond nog overeind. Maar de grootschalige aanval op Oekraïne door Poetins legers op 24 februari 2022 maakte iedere discussie overbodig: vanaf die datum kon een oppositielid in Rusland ofwel zwijgen als het graf, ofwel gevangen zitten, bijna volledig geïsoleerd van de maatschappij.
Met andere woorden: bent u een oppositiepoliticus in het Rusland van na 24 februari 2022, toen het land het toneel van een openlijke militaire dictatuur betrad? En wilt u op de één of andere manier de publieke opinie in het land beïnvloeden (en welke politicus wil dat nou niet)? Dan moet u emigreren. Vertrekt u niet, dan wordt u vernietigd: ofwel fysiek van kant gemaakt, ofwel diep weggestopt in een gevangenis en door de mensen simpelweg vergeten (de meesten hebben een kort geheugen voor politici: zodra ze niet meer voorbijkomen op televisie of het internet, zijn ze gauw vergeten). In beide gevallen heeft u zo goed als geen invloed in Rusland.
Lessen van de geschiedenis
Zij die beweren dat een Russische politicus in het land hoort te zijn wanneer daar een openlijke dictatuur heerst, zien opmerkelijk genoeg de lessen van de Russische geschiedenis over het hoofd.
De ‘Vader van de Anarchie’ Michail Bakoenin bracht na gevangenschap en verbanning het grootste deel van zijn leven in het buitenland door. Als belangrijkste revolutionaire denker en dissident van zijn tijd heeft hij de opvattingen van de revolutionaire intelligentsia in Rusland sterk beïnvloed.
Zijn ideeën, die de weg naar zijn geboorteland vonden in de vorm van handgeschreven brieven en in het buitenland uitgegeven artikelen of pamfletten, werden uitsluitend ondergronds verspreid. Ze vormden de basis van de overtuigingen van niet alleen Russische anarchisten, maar ook van de zogenaamde Narodniki [een Russische revolutionaire socialistische beweging uit de tweede helft van de 19e en begin van de 20e eeuw, red.].
De invloed van balling Alexander Herzen was enorm, zelfs de tsaar las zijn weekblad Kolokol
Twee andere Russische emigranten, Alexander Herzen en Nikolaj Ogarjov, gaven in het buitenland het weekblad Kolokol [De Klok] uit. De invloed van dit blad op de Russische publieke opinie in Rusland zelf was zo groot dat hij niet alleen door ministers en andere hoogwaardigheidsbekleders werd gelezen, maar ook door tsaar Alexander II zelf. Dit terwijl de krant werd gepubliceerd in een oplage van slechts 2.500 tot 3.000 exemplaren.
Herdenkingspostzegel uit 1957 honderd jaar na eerste uitgave van Kolokol (De Klok) . Foto Wikimedia
Laten we dit eens vergelijken met het publiek van de huidige Russische emigranten. Als voorbeeld nemen we het publiek van Mark Fejgin (2 miljoen abonnees op YouTube) en Alexander Nevzorov (ongeveer hetzelfde publiek op YouTube plus honderdduizenden views per dag op zijn Telegram-kanaal). Hadden zij een publiek gehad, en dus het vermogen om de publieke opinie in het land te beïnvloeden, als ze na 2022 in Rusland waren gebleven? Het antwoord is overduidelijk: nee.
Verbinding met de realiteit
Er is nog een ander argument dat ervoor pleit dat een Russische politicus in Rusland hoort. Het argument is dat een persoon in het buitenland zogenaamd de verbinding met de dagelijkse realiteit in zijn thuisland verliest. Ook dit is in feite complete onzin. Zelfs in het midden van de 19e eeuw was dit niet het geval. Toen ministers verslag uitbrachten aan Alexander II over enkele spraakmakende incidenten in zijn thuisland, vertelde hij hen grijnzend dat hij er al over had gelezen in Kolokol. Dit kon ook daadwerkelijk: Herzen en Ogarjov hadden veel correspondenten in Rusland, zowel onder gewone mensen als in de hogere regionen van de maatschappij. Zelfs toen, in een tijd dat er nog geen telegraaf of telefoon bestond, slaagden zij erin om snel de laatste informatie uit het veld door te geven.
Later, toen de krant Iskra werd uitgegeven, gebruikten de Russische sociaaldemocraten hetzelfde systeem om snel aan informatie te komen.
Er is een hele reeks emigranten die triomfantelijk huiswaarts keerden na vele jaren in het buitenland
Het lijkt erop dat degenen die beweren dat een Russische politicus in Rusland moet blijven om de connectie met zijn geboorteland niet te verliezen domweg zijn vergeten dat er tegenwoordig handige dingen bestaan als het internet, versleutelde berichtenapps en sociale netwerken waarmee je binnen een paar minuten online informatie kunt krijgen over wat er in je thuisland speelt.
Er is een hele reeks aan voorbeelden van emigranten die triomfantelijk huiswaarts keerden na vele jaren in het buitenland: Lenin en Trotski na de revolutie van 1917 in Rusland, Ayatollah Khomeini na de Islamitische revolutie van 1979 in Iran, maar ook Valdas Adamkus, die na meer dan 50 jaar in de Verenigde Staten te hebben gewoond in 1998 president van Litouwen werd.
Havel, Walesa, Mandela als voorbeeld?
Natuurlijk zijn er ook voorbeelden van het tegenovergestelde. De Tsjechische dissident Václav Havel heeft Tsjecho-Slowakije nooit verlaten. Hij werd meer dan eens gearresteerd in zijn thuisland. Toch werd hij na de Fluwelen Revolutie van 1989 president van het land. Hetzelfde kan gezegd worden van de eerste post-Sovjet president van Polen, Lech Walesa, of de eerste president van Zuid-Afrika na de val van de apartheid, Nelson Mandela.
De regimes van de jaren tachtig in Tsjechoslowakije, Polen en Zuid-Afrika (vanzelfsprekend ten tijde van de val van apartheid) waren echter niet zo repressief als het huidige Rusland, waar de politie demonstranten inrekent die met een leeg vel papier of met een zelfgemaakt bord met de leus ‘Ik hou van papa’ de straat op gaan. Waar oppositieleden voor 25 jaar in kampen en gevangenissen worden opgesloten (zoals Kara-Moerza) enkel en alleen omdat ze het publiekelijk oneens zijn met de autoriteiten.
Als je de leugens en misdaden van 'jouw’ autoriteiten publiekelijk aan de kaak wil blijven stellen, moet je vertrekken
Zo'n repressief politiek systeem laat de oppositie, zoals gezegd, weinig keus. Als je de leugens en misdaden van ‘jouw’ autoriteiten publiekelijk aan de kaak wil blijven stellen, moet je vertrekken. Of je draait voor lange tijd de bak in, en slijt je dagen zwijgend tussen vier muren. Er zijn natuurlijk andere opties voor degenen die blijven, zoals het ondergronds verzet, maar dat is een ander verhaal. Ze zeggen dat ieder uiteindelijk zijn eigen keus maakt, en verantwoordelijk is voor zijn eigen daden.
Ze zeggen ook dat het verkeerd is om vanuit het buitenland mensen aan te moedigen om te gaan demonstreren. Kennen jullie dit soort mensen? Sinds ik uit Rusland ben vertrokken, roep ik niet meer op tot demonstraties, omdat ik het in de huidige omstandigheden een zinloze verspilling van menselijke middelen vind. Ik ben voorstander van nadenken en vechten. Het is aan ons om te beslissen wat te doen, en hoe.
Dit artikel werd vertaald en overgenomen van Republic.ru