'Het tempo van de hervormingen in Oekraïne is verbazingwekkend'

Op 31 maart zijn de presidentsverkiezingen in Oekraïne. In deel drie van een serie interviews een gesprek met journalist Mykola Veresen, die aan alle revoluties in Oekraïne heeft deelgenomen. Voor hem staat vast dat Oekraïnes toekomst in Europa ligt. De kritiek op Petro Porosjenko vindt hij overtrokken. Er is de afgelopen jaren meer bereikt dan onder welke Oekraïense president dan ook, is zijn betoog. 'Oekraïne zit in de puberteit en zet zich af tegen zijn ouders.'  

oekr journo mykola veresen Foto Helen Saelman en Aleksey Yudin

door Helen Saelman en Aleksey Yudin

'Op het moment dat Oekraïne onafhankelijk werd, werkte ik voor de Russische afdeling van BBC-World Service, een omroep die door het sovjet-regime diep gewantrouwd werd. Ik was erop voorbereid dat ik vroeg of laat zou worden opgepakt; dankzij de onafhankelijkheid is me dat bespaard gebleven. Maar ik geloofde niet in die onafhankelijkheid. Wanneer ik dissidenten van vroeger hoor zeggen dat ze voor de onafhankelijkheid streden, erop voorbereid waren en erin geloofden, dan is dat volgens mij niet waar. Gestreden hebben ze misschien wel, maar erin geloofd – nee. Niemand geloofde immers dat de Sovjet-Unie uiteen zou kunnen vallen. Poolse dissidenten hadden een voorstelling van een onafhankelijk Polen; Oekraïense dissidenten bestreden het regime, meer niet. Toen het parlement in 1991 voor onafhankelijkheid stemde, zat ik in de zaal. Vijf miljoen manschappen, dacht ik, de Communistische partij, de KGB, de militsia… Als ze drie tanks en een helikopter sturen is er geen sprake meer van onafhankelijkheid.

'Ook in 2004 [tijdens de Oranje Revolutie, opstand wegens stembusfraude bij de presidentsverkiezingen - red.] geloofde ik niet in de overwinning van de revolutie. Niet dat ik thuisgebleven ben: ik vertegenwoordigde op Maidan [het centrale plein van Kiev] het enige televisiekanaal van de oppositie en versloeg de gebeurtenissen rechtstreeks. Actief was ik ook tijdens de revolutie van 2014; mijn autobanden brandden op het plein, maar ik geloofde er zo mogelijk nog minder in. Dat ik meedeed was voor een deel uit eigenbelang: als de Russen zouden komen, zou ik mijn baan kwijt zijn. Daarom zal ik altijd mee blijven strijden.

Verre van volmaakt

'Mijn volk verbaast me iedere keer weer. Ook het tempo waarin er de laatste jaren hervormd wordt, verbaast me. Ik behoor daarmee tot een minderheid, want het is in Oekraïne de gewoonte om de machthebbers alleen maar te bekritiseren. Oekraïne is als een opgroeiend kind. Momenteel zit het in de puberteit, een overgangsperiode. Het begint zijn ouders te verwijten dat ze niet volmaakt zijn. De Oekraïense bevolking houdt ervan president Porosjenko te beschuldigen van van alles en nog wat. Natuurlijk is Porosjenko niet volmaakt. Maar hij krijgt veel meer kritiek te verduren dan hij verdient. Al vijf jaar wordt hij ervan beschuldigd de persvrijheid te willen beknotten, terwijl er geen enkel geval bekend is waarin hij druk op de pers zou hebben uitgeoefend. Hem wordt verweten dat hij op vakantie is geweest naar de Malediven, terwijl de gewone man in armoede leeft.  Niemand heeft het erover dat hij die reis zelf heeft betaald. Dan denk ik: mensen, toen jullie hem tot president verkozen, wisten jullie toch dat hij rijk was? En wat vinden jullie dan van Trump, die iedere vrijdag op kosten van de belastingbetaler naar zijn buitenverblijf in Florida vliegt? Als je alles optelt wat voorgaande presidenten bereikt hebben, dan is dat nog geen tiende van wat Porosjenko heeft bereikt.

oekraine language map

'Onlangs was de minister van Justitie in mijn programma te gast. Hij vertelde over de hervormingen in ons penitentiair systeem en de resultaten daarvan, waaronder een zeer laag recidivepercentage. Vijf jaar geleden was het systeem nog geënt op het Russische, nu beantwoordt het bijna aan Europese maatstaven.  Veel ministers hebben dergelijke belangrijke hervormingen te melden. Maar de mensen horen het niet, ze kijken alleen naar de negatieve kanten van het beleid.

'Natuurlijk probeer ik als journalist neutraal te zijn. In mijn televisieprogramma nodig ik vertegenwoordigers van zowel de regering als de oppositie uit. Maar mijn eigen standpunt  verberg ik niet. Vandaag is dat een heel belangrijke vraag: hebben journalisten recht op een bepaalde mate van niet-objectiviteit? In mijn programma zijn bepaalde zaken niet bespreekbaar.  Als ze u zouden vragen om iets over Hitler te zeggen, dan zegt u toch ook niet: hij heeft zes miljoen joden laten vermoorden, maar ook goede wegen laten aanleggen? Hoe zou een Nederlander zich gedragen als zijn land werd aangevallen door het buurland? Die gaat toch niet zoeken naar een evenwicht, en betogen dat die aanval ook positieve aspecten heeft? Als u de waarheid wilt weten over wat er gebeurt in het oosten van Oekraïne, huurt u dan een buitenlander in, die kan u een objectief verslag geven. Voor ons is op dit punt geen evenwichtige verslaggeving mogelijk; daarom maken Oekraïense journalisten een moeilijke periode door. 

De oorlog heeft onze identiteit gevormd

'Toch iets positiefs over de oorlog: de discussie over de vraag of we Russisch of Europees zijn is in één klap verstomd. Poetin heeft een enorme bijdrage geleverd aan de vorming van de Oekraïense identiteit; alleen jammer dat daarvoor zoveel doden moesten vallen. In Oekraïne is zich een gezond nationalisme aan het ontwikkelen. Ik doel daarmee uiteraard niet op extreem-nationalistische partijen als de Vrijheidspartij en de Rechtse Sector. In 2012 kregen zij veel stemmen als tegenwicht voor de pro-Russische koers van toenmalig president Janoekovitsj; zelf heb ik in dat jaar ook voor de Vrijheidspartij gestemd.  Maar nu zijn ze overbodig geworden, en we zien dat hun populariteit heel gering is. Bij de volgende parlementsverkiezingen zal de Vrijheidspartij naar alle waarschijnlijkheid zelfs niet één zetel meer krijgen.

'Over de betekenis van het Oekraïens nationalisme in de geschiedenis valt veel te zeggen, net als over de rol van symboolfiguren als Stepan Bandera. Oekraïens antisemitisme, de deelname van Oekraïense nationalisten aan de holocaust en aan de gebeurtenissen in Wolynië [anti-Poolse etnische zuiveringen door Oekraïense nationalisten onder leiding van Bandera], dat zijn zaken die door geduldig wetenschappelijk onderzoek moeten worden opgehelderd, waarbij de onderzoekers bij wijze van spreken ieder dorp, ieder huis moeten afgaan om het verleden in kaart te brengen. En vervolgens moet een manier worden gevonden om die kennis te laten neerdalen in de samenleving. Zolang de Oekraïners weigeren het problematische verleden in de ogen te kijken, kunnen ze er ook niet mee in het reine komen en woekert de ziekte voort.  Dat Bandera officieel een heldenstatus heeft en dat een van de Kievse hoofdstraten naar hem vernoemd is, daarover kun je van mening verschillen. Maar het toont wel aan dat  Oekraïne zijn beslissingen zelfstandig neemt en niet bang meer is om buurlanden als Polen en Rusland  voor het hoofd te stoten. Ik zie daar ondanks alles een teken in dat het land volwassen wordt.

'Het probleem van de taal is iets heel anders. Het is een pseudoprobleem, dat altijd opdoemt wanneer verkiezingen in aantocht zijn en na de verkiezingen weer wegebt. Voor de oorlog werd het steevast aangezwengeld vanuit Donetsk, waar ze begonnen te klagen over het gebruik van het Oekraïens. De laatste drie, vier jaar heeft de kwestie de kranten nooit gehaald. Ja, er was dat verbod in bepaalde West-Oekraïense regio’s om het Russisch bij publieke gelegenheden te gebruiken, maar na een paar dagen was het al duidelijk dat dat in de praktijk helemaal geen verbod was. En bovendien moet je bedenken dat eerdere pogingen om Oekraïne officieel tweetalig te maken, altijd verkapte pogingen waren om het Oekraïens onder tafel te vegen. Ik ben voor tweetaligheid, maar wel op een eerlijke manier: dat niet alleen de ambtenaren in Lviv Russisch moeten kunnen spreken, maar de ambtenaren in Donetsk ook Oekraïens. Met het Russisch zal het hier net zo gaan als in Estland: eerst werd het Russisch categorisch afgewezen, maar toen ze zagen dat er veel Russische toeristen naar het land kwamen en dat de Russen er huizen kochten, gingen ze toch weer snel Russisch leren.

Verwacht geen wonderen

'Wij worden altijd aangesproken op de corruptie in ons land. Maar dan vraag ik: wat hadden jullie dan verwacht? De huidige generatie machthebbers is rijk geworden in een gecorrumpeerd systeem. Het zijn mensen die zelf niets hebben opgezet, maar hebben toegeslagen tijdens de privatiseringsgolf van de jaren negentig. Dat valt hun nauwelijks te verwijten: er was simpelweg geen andere mogelijkheid om zaken te doen en geld te verdienen. Hetzelfde geldt voor Porosjenko: zijn zoetwarenconcern Roshen is de voortzetting van de Kievse Karl Marxfabriek. Zou hij dan nu, als president, de tak moeten afzagen waarop hij zelf zit? Hij gedraagt zich op de voor hem enig mogelijke manier.

'In de strijd met de corruptie zijn er drie belangrijke actoren: de burgermaatschappij, het Westen en de Oekraïense machthebbers. De eerste twee voeren een consequente en systematische strijd. Voor de machthebbers ligt dat anders: zij nemen alleen maatregelen waarvan ze zelf niet de dupe worden. Toch is er al veel gerealiseerd, denk aan de hervormingen binnen het rechtssysteem, de politie, de publieke aanbestedingen. Echt systematische corruptiebestrijding mogen we verwachten van de volgende generatie politici, niet van de huidige. Maar het zal er zeker van komen, want de Oekraïense samenleving eist het. En Europa eist het. De druk op de Oekraïense machthebbers zal verder toenemen en uiteindelijk zullen ze gedwongen worden de Europese spelregels te accepteren. Want onze koers richting Europa zal niet meer veranderen. Corruptie is een overblijfsel uit het verleden maar onze toekomst ligt in Europa.'

Mykola Veresen is een van de bekendste Oekraïense televisie- en radiojournalisten, presentator, acteur, producer, politiek activist. Hij werkte voor de BBC en Oekraïense tv-zenders als 1+1, 'Het vijfde kanaal', 'Pershyj Natsionalnyj' en NewsOne. Zijn populairste shows waren praatprogramma’s als 'Taboe' en 'Zonder taboe'. Hij is nu presentator van de talkshow  'Live'.

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.