'Ik wil dat mijn dochter en kleindochter in Oekraïne blijven'

Oekraïense verkiezingen 2 In deel 2 van een korte serie in de aanloop naar de Oekraïense presidentsverkiezingen van 31 maart spreken Helen Saelman en Aleksey Yudin met jurist Igor Drizjtsjany (1961) die hoge posten bekleedde bij het Openbaar Ministerie en de Oekraïense Veiligheidsdienst en nu werkt als juridisch consultant. 'Ik verwacht veel van onze jeugd. Ze weigeren zich te laten meeslepen in een kunstmatig probleem als de taalkwestie. Voor hen is taal geen symbool, maar een instrument.'

oekr verkiezingenserie drizjtsjanyJurist Igor Drizjtsjany (foto Facebook)

door Helen Saelman en Aleksey Yudin

'Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 stonden de Oekraïners voor de immense taak de onafhankelijke Oekraïense staat vorm te geven. Op alle mogelijke terreinen moesten nieuwe openbare instellingen en structuren worden gecreëerd, of oude grondig hervormd. Ik werkte in die tijd bij het Openbaar Ministerie. Geheel toevallig kwam de internationale samenwerking op mijn pad. Het Openbaar Ministerie van de Sovjet-Unie had deel uitgemaakt van een samenwerkingsverband met de Britse overzeese gebieden, Canada en Australië voor opsporing en uitlevering van gevluchte nazi-collaborateurs. Kort na de ontbinding van de Sovjet-Unie klopte er een Australiër aan mijn deur, die op zoek was naar iemand met wie hij de samenwerking nu kon voortzetten.

'Vier jaar lang hebben we vanuit het Oekraïense Openbaar Ministerie die samenwerking uitgebouwd en uitgebreid naar andere landen en naar andere sferen: veiligheid en bestrijding van de georganiseerde misdaad. Tegelijkertijd moesten de Europese normen omtrent internationale opsporing en uitlevering in het Oekraïens strafrecht worden geïntegreerd, terwijl die Europese normen zelf voortdurend moesten worden aangepast. De kaart van Europa veranderde in hoog tempo, er kwamen steeds nieuwe onafhankelijke staten bij, en nieuwe vormen van misdaad, zoals cybercriminaliteit, mensenhandel, financieel-economische criminaliteit. We hebben bijvoorbeeld de Oekraïense premier Lazarenko kunnen vervolgen, die 320 miljoen dollar aan fraudegeld naar de Verenigde Staten had gesluisd en zich daar zelf verborgen hield. Dankzij ons opsporingswerk heeft Oekraïne ruim 100 miljoen teruggekregen en heeft Lazarenko acht jaar in een Amerikaanse gevangenis gezeten. Oekraïne heeft op dit terrein in de jaren ’90 een gigantische doorbraak gemaakt: we werkten samen met zesenvijftig landen, terwijl we met geen daarvan een rechtshulpovereenkomst hadden! Alles berustte op persoonlijke inzet en persoonlijke relaties.

'Geleidelijk verslechterde echter de politiek-economische situatie in het land. Overheidsbedrijven in de industrie en dienstensector werden overgenomen door ondernemers uit de entourage van president Koetsjma. De corruptie tierde steeds weliger, politie en rechterlijke macht werden erdoor overwoekerd. Het Openbaar Ministerie bleef lang gevrijwaard, puur door de persoonlijkheid van procureur-generaal Potebenko, iemand van de oude stempel die bij zelfs de minste verdenking strenge straffen uitdeelde. Maar na zijn vertrek in 2002 ging er een beerput aan smerigheid open. Ik heb vele gesprekken gevoerd met zijn opvolger Piskoen, maar vergeefs. Uiteindelijk verliet ik de staatsdienst, met het vaste voornemen er nooit meer terug te keren.

Baan bij de Veiligheidsdienst

'Kort daarna werd ik gevraagd als plaatsvervangend hoofd van de Nationale Veiligheidsdienst, en ik ben daarop ingegaan. We hebben een belangrijke rol gespeeld bij de Oranjerevolutie van 2004, gericht tegen stembusfraude. Door lange en intensieve gesprekken met alle leiders van de revolutie hebben we een bloedig scenario weten te voorkomen, terwijl alle premissen daarvoor aanwezig waren. Vooral [een van de huidige presidentskandidaten] Joelia Timosjenko was voorstander van het inzetten van geweld.

'Na de Oranjerevolutie kreeg een naaste medewerker van Timosjenko de leiding over de Veiligheidsdienst, en ik begreep dat het andermaal tijd was om op te stappen. De tweede keer was de beslissing een stuk gemakkelijker. Maar terwijl mijn vertrek al in kannen en kruiken was, hoorde ik via de radio dat ik door president Joesjtsjenko [de overwinnaar van de Oranjerevolutie], die ik nauwelijks kende, benoemd was tot hoofd van de veiligheidsdienst. Ruim een jaar heb ik deze functie uitgevoerd, tot ik voor de derde keer mijn ontslag indiende. Nu was mijn vertrek definitief. Je kunt het systeem niet overwinnen: je wordt ofwel meegesleept, ofwel uitgespuugd. Tegenwoordig werk ik als consultant in de privé-sector. Daarnaast houd ik me bezig met gedichten schrijven, componeren en jazzfestivals afreizen.

'Ik heb altijd geprobeerd de structuur en de werking van de organen waaraan ik verbonden was, zo zuiver en efficiënt mogelijk te maken. Volgens mij heeft de veiligheidsdienst maar één taak: contraspionage. Als ze ook misdaadbestrijding erbij neemt, zoals in Oekraïne het geval is, komt ze in een wurggreep terecht. De methodes van contraspionage en misdaadbestrijding zijn principieel verschillend. Simpel gesteld: als politie of parket bepaalde documenten nodig heeft, wordt de bezitter daarvan opgeroepen of gearresteerd, als de veiligheidsdienst documenten nodig heeft, gaat ze in het geheim te werk en fotografeert of steelt ze. Binnen de veiligheidsdienst ontmoeten de onderzoeker en de onderzochte elkaar niet, daarom is er veel minder ruimte voor corruptie.

Corruptie is zo wijd verbreid dat alles tot stilstand komt als je het van de ene dag op de andere uit de weg ruimt

'Dit is ook de essentie van de hervormingen die in Oekraïne nodig zijn. Het bestrijden van corruptie is dwaas, want je kunt die strijd nooit winnen. Corruptie is een wijze van communiceren tussen zakenwereld en overheid, tussen burger en ambtenaar, enzovoort. Het is zo wijd verbreid dat, als je het van de ene dag op de andere uit de weg zou ruimen, alles tot stilstand zou komen. Als we de communicatiewijze dus niet kunnen afschaffen, moeten we haar vervangen door een andere. En dat proces is nu aan de gang. Er is ook al veel verbeterd, alleen vinden de mensen het zo vanzelfsprekend dat ze het niet merken. Hele segmenten van de maatschappij zijn geautomatiseerd en gedigitaliseerd. Het probleem van corruptie doet zich daar niet meer voor, omdat je geen ambtenaar meer tegenkomt. Jaren geleden heb ik eens geprobeerd mijn rijbewijs te verlengen zonder iemand om te kopen. Twee dagen was ik kwijt in wachtruimtes en aan loketten, zonder resultaat. Uiteindelijk gaf ik het op; een telefoontje naar de juiste persoon en een paar uur later werd mijn rijbewijs thuisbezorgd - evengoed een vorm van corruptie. Tegenwoordig kennen mensen dit probleem niet meer, want alles gebeurt langs digitale weg. Onlangs heeft mijn moeder met behulp van een elektronische handtekening in tien minuten haar pensioen aangevraagd; na een uur kwam de mededeling dat de aanvraag was goedgekeurd. Ook binnen het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht is er op dit terrein enorme vooruitgang geboekt.

Veel te veel ministers

'Het Oekraïense staatsapparaat is topzwaar. We hebben een premier, zes vice-premiers en twintig ministers. Dat is al veel, maar daarbij zijn er nog talloze personen met dezelfde statuur als een minister, en dus ook met de beschikking over een deel van het staatsbudget. De verhouding tussen de kosten en baten is zoek: welk land kan zoveel ministers onderhouden? Zo’n staat is inefficiënt en zelfs contraproductief.

'Een voorbeeld. Toen de oorlog net begonnen was, vielen er nodeloos veel slachtoffers doordat onze soldaten en officieren nauwelijks voorbereid waren. Ik heb toen met een klein groepje ex-topmilitairen in allerijl veertien pocketboekjes samengesteld: wat te doen als je belegerd wordt, wat te doen als je slag moet leveren in een stad, hoe zien moderne explosieven eruit, dat soort onderwerpen. We lieten alle veertien boekjes drukken in een oplage van 10.000 exemplaren en vroegen het ministerie van Defensie om ze naar het front te brengen. Denk je dat ze dat hebben gedaan? Nee, ik moest verschijnen voor een commissie van deskundigen, waar ik me moest verantwoorden voor het feit dat die boekjes alleen in het Russisch waren geschreven en niet in het Oekraïens! Terwijl de helft van de soldaten geen Oekraïens begrijpt. En terwijl we twee weken lang dag en nacht hadden gewerkt en geen tijd wilden verliezen met vertalen. En alles uit eigen zak hadden betaald. Ik heb de boekjes toen laten afleveren door vrijwilligerswerkers en door mijn oude contacten bij de veiligheidsdienst.

oekr soldaat in ziekenhuis DniproGewonde Oekraïense soldaat in ziekenhuis in Dnipro (foto Laura Starink)

'En nog een voorbeeld. In augustus 2016 was Oekraïne vijfentwintig jaar onafhankelijk. Vanwege de oorlog was een parade uitgesloten, maar ik had als cadeau voor het land een project uitgedacht: een videoclip waarin vijfentwintig bekende zangers – normaal gesproken elkaars rivalen - samen een lied uitvoerden, een liefdesverklaring aan Oekraïne. De tekst en de muziek waren van mij. Ik had het project zelf gefinancierd, de deelname van de zangers was onbezoldigd. Maar toen het zover was, kon het ministerie van Cultuur de clip niet uitzenden op de televisie, want eerst moest hij worden voorgelegd aan een artistieke commissie en daarna aan een commissie van deskundigen. Ik heb hem toen aan vrijwilligerswerkers gegeven en binnen de kortste keren was hij te zien in 180 bioscopen over het hele land.

Een minimale bureaucratie en een maximale digitalisering, daarin zie ik de oplossing voor Oekraïne

'De maatschappij functioneert niet dankzij, maar ondanks de staatsbureaucratie; die is geldverslindend en inert. Daarom moeten de functies van de staat worden beperkt tot wat niet door individuele mensen kan worden uitgevoerd. Defensie en Buitenlandse Zaken kun je niet aan vrijwilligers overlaten, maar een hele reeks onduidelijke ministeries kan worden opgeheven. Een minimale bureaucratie en een maximale digitalisering, daarin zie ik de oplossing voor Oekraïne. Hiervoor moet er een grote mentaliteitsverandering komen. Oekraïners beschouwen het geld van de staat niet als hun eigen geld. Die houding stamt nog uit de sovjet-tijd: als ik bestolen word, is dat erg, als de staat bestolen wordt, is het maar de staat. Natuurlijk gedragen de machthebbers zich dan navenant.

'De verkiezingsstrijd is in volle gang, kandidaten beloven verdere toenadering tot Europa, toetreding tot Europa. Sommigen hebben het over het voorbijstreven van Europa. Dat is niet alleen absurd, het is ook niet aan de orde. We moeten de blik niet richten op Europa, maar op onszelf. Onze taak is het creëren van betere levensomstandigheden in Oekraïne. Als we erin slagen zo’n nieuw staatsmodel te ontwikkelen, kunnen we dat bereiken. En mettertijd zou Oekraïne hierin een voorbeeld voor Europa kunnen worden, want de Europese Unie kan door haar heterogeniteit en vérgaande bureaucratisering die voortrekkersrol niet spelen.

'Ik heb haast, voor mij persoonlijk moeten de veranderingen snel gaan, want ik wil dat mijn dochter en kleindochter niet de behoefte voelen om Oekraïne te verlaten. Maar ik begrijp dat alles zijn tijd nodig heeft. Oekraïne is opgezadeld met een gigantische erfenis uit de sovjet-jaren, politiek, sociaal en psychologisch. De ziekten waaraan we lijden moeten we uitzieken. En natuurlijk moet de oorlog stoppen, die ons door één man is opgedrongen.

'Ik verwacht veel van onze jeugd. Die is de afgelopen twintig, dertig jaar sterk veranderd. Waar mijn generatie streefde naar een eigen appartement, een auto en misschien een datsja, zijn hoogopgeleide jongeren van nu veel minder geïnteresseerd in bezit. Een huurwoning en Uber passen beter bij de doelen die ze nastreven: zich ontplooien, zich nuttig voelen, de wereld zien. Ze weigeren zich te laten meeslepen in een kunstmatig probleem als de taalkwestie. Als er een praktische noodzaak is, schakelen ze probleemloos over van Oekraïens naar Russisch en omgekeerd. Daarnaast spreken ze nog een of meer buitenlandse talen. Voor hen is taal wat het moet zijn: geen symbool van een of ander idee, maar een instrument. Onze jongeren zijn gericht op efficiëntie en comfort, daarom ben ik optimistisch over de toekomst van Oekraïne.'

Lees hier deel een van de serie, een gesprek met schrijfster Oksana Zaboezjko

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.