Rusland wil de veiligheidsstructuur in Europa op zijn kop zetten: de NAVO mag niet meer worden uitgebreid en de nieuwe Oost-Europese lidstaten mogen geen (Amerikaanse) troepen meer stationeren. Het Westen verwerpt dit ultimatum. Wat bezielt Rusland en kan het zijn dreigementen hard maken? Volgens militair analist Aleksandr Golts overspeelt Moskou haar hand.
(Foto Russische ministerie van Defensie)
door Aleksandr Golts
Weet u nog hoe je in je jeugd een ultimatum stelde? 'Ik tel tot drie. Eén, twee...' Maar als dat dreigement niet hielp en je niet wilde vechten dan werd het: 'Tweeëneenhalf, twee-driekwart, op een haar na drie....' We kunnen constateren dat de betrekkingen tussen het Westen en Rusland op dat 'op een haar na drie' zijn blijven hangen. Door een nieuwe koude oorlog te ontketenen, zo schrijven de Kremlingezinde commentatoren, heeft Rusland besloten een revolutie in de internationale betrekkingen te veroorzaken en de verhoudingen in de wereld op het gebied van veiligheid kardinaal te wijzigen.
Ruslands eisen
Het Kremlin heeft de VS en de NAVO ultimata gesteld in de vorm van verdragsovereenkomsten, die Washington en Brussel bliksemsnel moeten ondertekenen van Moskou. Beide documenten gaan uit van het inwilligen van de belangrijkste Russische eisen. In de eerste plaats dient men hen juridisch bindende garanties te geven dat de NAVO niet wordt uitgebreid naar het oosten, vooral op kosten van Oekraïne.
De Russische diplomaten eisten niet meer of niet minder dan een desavouering van de besluiten van de NAVO-top van 2008 in Boekarest over de mogelijke toekomstige toetreding van Oekraïne en Georgië tot de NAVO. Moskou eiste verder de liquidatie van de hele militaire infrastructuur van de NAVO in de landen die na 1997 tot het bondgenootschap zijn toegetreden. Verder dienen er afspraken gemaakt te worden over een moratorium op plaatsing van raketsystemen, die het territorium van de andere partij kunnen treffen, evenals over beperkingen in omvang van militaire oefeningen in de buurt van gemeenschappelijke grenzen tussen Rusland en de lidstaten van het bondgenootschap.
Geheel naar verwachting mislukte de drieste cavalerieaanval op het bestaande systeem van Europese veiligheid. Voor zover er iets van te begrijpen valt, gokte men erop dat het Westen terug zou schrikken voor de mogelijkheid van een nieuwe grote oorlog in Oekraïne, die gepaard zou gaan met bepaalde angstaanjagende 'militair-technische maatregelen' van Rusland. Wat ook niet bepaald behulpzaam was was de opzettelijke grove taal, waartoe onze vaderlandse diplomaten hun toevlucht namen.
Ten antwoord verklaarden de vertegenwoordigers van de VS en de NAVO, heel correct, maar even vastberaden, dat ze niet open staan voor een discussie over het idee om de 'post-sovjet-ruimte' om te vormen tot een zone voor geprivilegieerde belangen van Rusland. Evenmin als over de mogelijkheid dat de voormalige sovjet-republieken, eveneens lid van de NAVO, een deel van hun souvereiniteit zouden moeten inleveren.
Even duidelijk werd gezegd dat er geen sprake kan zijn van een terugkeer van de NAVO-infrastructuur tot de grenzen van 1997. Noch in Washington, noch in Brussel zag men enige aanleiding om onder druk van Moskou af te zien van de fundamentele defensieprincipes, waarmee ze de hele vorige Koude Oorlog overeind waren gebleven en zelfs, vreselijk om hardop te zeggen, de overwinning hadden behaald.
Het lijkt erop dat men zich in het Westen heeft neergelegd bij het perspectief van een militaire confrontatie met Rusland, maar hoopt die confrontatie te beperken om niet de hele planeet in vuur en vlam te zetten. Daarom was de reactie van de VS en de NAVO op de initiatieven om concrete wapenbeheersingsmaatregelen te nemen in principe positief, onder meer op de voorstellen van Vladimir Poetin om een moratorium in te stellen op de stationerning van middellange afstandsraketten in Europa.
Minister van Defensie Sergej Sjojgoe in videoconferentie met zijn generaals (foto ministerie van Defensie)
De Russische leider had eerder een paar keer voorstellen hiertoe op tafel gelegd, maar die werden genegeerd door Washington en Brussel. In hun optiek was het Moskou dat het Verdrag over middellange- en korte-afstandsraketten had geschonden. Het is grappig dat de Russische zijde nu juist antwoord geeft op het voorstel om wederzijdse beperkingen te bespreken.
'Rusland [de Russische delegatie bij de onderhandelingen met NAVO en VS - red.] kon kennelijk niet direct instemmen, maar ze hebben het ook niet afgewezen. Ze zeiden dat ze tijd nodig hadden om bij de NAVO terug te keren met een antwoord', zei Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO. Dat leidt tot de veronderstelling dat instemming met bepaalde constructieve voorstellen niet binnen het onderhandelingsmandaat van de Russische delegatie lag, die geleid werd door de staatssecretaris van buitenlandse zaken Aleksandr Groesjko en staatssecretaris voor Defensie Aleksandr Fomin. De instructie was kennelijk op afschrikking gericht.
Intussen gaf de mogelijkheid om concrete vertrouwenwekkende en op wapenbeheersing gerichte maatregelen te bespreken het Kremlin een kans om zijn gezicht te redden. Maar het lijkt erop dat Moskou deze afslag naar een verstandige uitweg heeft gemist. 'Ze hebben één element uit onze voorstellen "losgewrikt", te weten het initiatief om geen offensieve wapensystemen in de buurt van Ruslands grenzen te plaatsen. Dat is nuttig, maar los van onze belangrijkste eis om de uitbreiding van de NAVO naar het Oosten te stoppen heeft dat geen enkele wezenlijke betekenis', zei de leider van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken [Sergej Lavrov - red.].
Poetins woordvoerder Dmitri Peskov noemde de onderhandelingen 'onsuccesvol'. Dat betekent dat moet worden overgegaan tot 'plan B', maatregelen nemen die het Westen moeten afschrikken, het Westen laten zien hoe armzalig de politiek van 'containment' van Rusland is. Wij zijn immers niet te stoppen, verzekert ons de Russische leiding. Maar in plaats dat [minister van Defensie] Sergej Sjojgoe het commando 'Vuur!' afgaf, mompelde Sergej Lavrov opeens iets als 'op een haar na drie!'
Rusland eiste vervolgens van de VS en de NAVO een puntsgewijs antwoord op elk voorstel in de twee voorliggende projecten: 'We willen hun positie "op papier" zien, per artikel volgens elk punt van beide documenten een reactie krijgen: wat bevalt wel, wat niet en waarom. Als er iets moet worden aangevuld, laten ze dan verbeteringen voorstellen.' Lavrov zei dat Moskou binnen een week antwoord verwacht van Washington en Brussel en niet zal toelaten dat het proces 'wordt getraineerd'. Hoe het ook zij, er ontstond een pauze die de mogelijkheid geeft een paar vragen te stellen die verband houden met deze crisis.
Wat is de oorzaak?
Wat is nu eigenlijk de bron van de huidige crisis? Russische diplomaten en militairen hameren continu op de troepen van het bondgenootschap, die op zouden rukken naar ons land. Maar ze vermijden concrete feiten aan te voeren, die Rusland met spoed op de onderhandelingstafel zou willen leggen. Tijdens de persconferentie gaf Sergej Lavrov uiteindelijk een handvol 'concrete' gegevens: 'De NAVO voert het aantal landstrijdkrachten en de luchtmacht in de gebieden die direct aan Oekraïne grenzen steeds verder op. Oefeningen in de Zwarte Zee, hun omvang en aantallen zijn enorm toegenomen in de laatste tijd, maar er is nog veel meer.... Amerikanen, Canadezen, Engelsen zijn onder het mom van 'rotatie' inmiddels vast gestationeerd in de Baltische landen en de andere landen in het noorden van Europa. In de Zwarte Zee worden bases ingericht. De Engelsen creëren bases in Oekraïne. Ze bouwen een basis in de Zee van Azov.'
Inderdaad zijn aantallen en omvang van de militaire oefeningen van de NAVO substantieel toegenomen. In de lente en zomer van 2021 namen in verschillende fasen tot 40.000 troepen deel aan de manoeuvres Defender Europe 2021. In de manoeuvres Trident Juncture namen in 2018 in Noorwegen 50.000 troepen deel. Deze oefeningen deden, al is het niet qua omvang, maar dan toch zeker qua scenario denken aan vergelijkbare oefeningen in de eerste koude oorlog: vijandelijke agressie wordt afgeweerd dankzij Amerikaanse troepen van over de oceaan. Natuurlijk zien zij Rusland als de meest waarschijnlijke tegenstander.
Maar dat gebeurt niet vanwege een plotseling opgevlamde russofobie. De toegenomen militaire activiteit van de alliantie heeft een volmaakt rationele basis, waarover Moskou niet wil praten. Al deze manoeuvres vonden plaats na de annexatie van de Krim en de oorlog in de Donbas 'met medewerking van mijnwerkers en tractorbestuurders', die in de locale militaire supermarkt tanks, artillerie en luchtafweergeschut aanschaften [dit verhaal werd in Rusland, ook door Poetin, aangevoerd als bewijs dat de opstand een locaal karakter had - red.] Pas op dat moment begonnen de staten aan de oostflank van de alliantie zich ernstig zorgen te maken over hun veiligheid. 'Wie gaat er sterven voor Narva [Russischtalige stad aan de oostgrens van Letland - red.]', vroeg men zich af in Vilnius, Tallinn, Warschau en Riga.
Als antwoord op die na de Russische acties in Oekraïne alleszins begrijpelijke zorgen werden 4 NAVO-bataljons in Litouwen, Letland, Estland en Polen gestationeerd. Ik herinner me nog goed hoe onze eigen generaals zich destijds vrolijk maakten over de stationering van die bataljons. Ons ministerie van Defensie rapporteert immers regelmatig over steeds maar weer nieuwe Russische divisies die in westelijke richting worden gedirigeerd. En wat militaire oefeningen betreft: als je onze militaire functionarissen moet geloven namen er aan Zapad-2021 [gezamenlijke Witrussische-Russische oefeningen - red.] vorig jaar 200.000 militairen deel. Wat bomt ons de NAVO?
NAVO-oefeningen in Duitsland (foto Staff Sgt. John Yountz)
Maar wanneer men Moskou wijst op dit numerieke overwicht, dan volgt het argument dat onweerlegbaar lijkt: wij mogen op ons eigen grondgebied alles doen wat we nodig achten. Maar die 'pindavreters' [Russisch scheldwoord voor Amerikanen - red.] vliegen van over de oceaan naar onze grenzen. Ik wil erop wijzen dat men in Moskou vergeten is dat Rusland nog steeds verplicht is zich te houden aan de beperkingen van het [OVSE] Document van Wenen uit 2011 [over vertrouwenwekkende maatregelen - red.]. Volgens die afspraken moet het vantevoren waarschuwen als er troepenconcentraties plaatsvinden buiten de vaste verblijfplaats, of manoeuvres of onverwachte inspecties plaatsvinden. Dat geldt ook voor het eigen grondgebied.
Waar Moskou het vroeger nodig vond de westerse 'partners' te melden dat er troepen werden samengetrokken in de buurt van Oekraïne, komt men nu met omstandige verklaringen dat verschillende manoeuvres door een samenloop van omstandigheden bij toeval gelijktijdig plaatsvonden, maar als je die oefeningen van elkaar loskoppelt, dan worden de limieten van het Weense Document helemaal niet overschreden.
Hier zag de NAVO onmiddellijk perpsectief en zij begon op haar beurt te melden dat een bepaalde Amerikaanse gemechaniseerde brigade niet continu in de Baltische staten of Polen zou worden gestationeerd, maar op rotatiebasis. Dit overnemen van de Russische interpretatie van internationale afspraken is voor Sergej Lavrov kennelijk een bron van irritatie.
Maar het belangrijkste is dat de buitenlandse militaire aanwezigheid uitsluitend Moskou ergert, maar niet de staten waar ze geplaatst zijn. Die aanwezigheid (uiteraard met instemming van de ontvangende partij) is de basis van de NAVO-strategie. De alliantie ontstond op een moment dat de Europese landen beseften dat ze de sovjet-expansie niet konden beteugelen zonder Amerikaanse militaire steun. Op dit moment lijken alle NAVO-lidstaten het erover eens dat de aanwezigheid van de VS hun veiligheid garandeert. Het argument dat de Amerikanen opereren op andermans grondgebied is dus uitsluitend bedoeld voor het Russische publiek.
Ik ga ervan uit dat de huidige militaire hysterie slechts te verklaren valt uit wat er omgaat in het hoofd van Vladimir Poetin. En Sergej Lavrovs uitleg daarvan luidt simpelweg: 'We zijn het zat'. Hoe lang zullen die hooghartige 'natovtsy' onze chef nog negeren...?
Rusland klaagt omsingeld te zijn door de NAVO. Oekraïne laat hier zien nu omsingeld te zijn door Rusland (kaart twitter)
De problemen van plan B
De vraag der vragen is intussen wat er gaat gebeuren als het moment van 'op een haar na drie' voorbij is. Ondanks alle militaire macht van Rusland, blijkt het aantal varianten op 'de Curzon-lijn' [tot hier en niet verder - red.] niet bijster groot. Het is geen toeval dat de Russische vertegenwoordigers weglopen voor het antwoord op de vraag welke verschrikkelijke verrassing Moskou dan voor het ongehoorzame Westen in petto heeft.
De meest voor de hand liggende stap is omvangrijke militaire acties in Oekraïne. Er zijn al manoeuvres van troepen van het Westerse militaire district (deelname van 3.000 soldaten) en het Zuidelijke militaire district (10.000 troepen) aangekondigd. Die onverwachte oefeningen worden nu aangevuld met de verplaatsing van troepen uit het verre Oosterse militaire district. [Inmiddels zijn voor februari ook grote gezamenlijke oefeningen in Belarus aangekondigd, waarvoor nu Russische bataljons de grens met Belarus passeren - red.].
Een officiële vertegenwoordiger van het Pentagon verklaarde dat de geheime diensten aanwijzingen hebben dat onze vaderlandse inlichtingenmensen een 'false flag' operatie tegen burgers van Rusland voorbereiden om een aanleiding voor interventie te creëren.
De militaire verhoudingen stellen Rusland intussen in staat de Oekraïense troepen snel te verpletteren. Maar van een verrassingsaanval is allang geen sprake meer. Kyiv zal fel weerstand bieden en dat leidt tot verliezen die niet zijn te verbergen.
President Zelensky bezoekt Oekraïense troepen in Donbas (foto president UA)
De westerse landen waarschuwen bij voortduring over ongekende economische sancties na een interventie. In de VS heeft men sancties voorgesteld tegen president Poetin, de premier, en de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie persoonlijk. De Amerikanen hebben al aangekondigd dat ze in het geval van agressie in enkele Oost-Europese landen Oekraïense soldaten voor de partizanenstrijd zullen gaan opleiden. Zo dreigt een 'kleine overwinningsoorlog' te ontaarden in een nieuw Afghanistan.
Als Moskou niet van plan is een nieuwe oorlog in Oekraïne te starten, dan blijft er niets anders over dan 'wederkerige afschrikking', zoals staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Aleksandr Groesjko het noemde: de stationering van wapensystemen die West-Europa en de VS kunnen bedreigen.
Maar bij alle Russische successen op het vlak van wapenontwikkeling blijven de mogelijkheden van zulke afschrikking behoorlijk beperkt. De stationering van strategische wapens is geregeld in het verdrag ter beperking van strategische wapens (SALT) en daar kun je weinig aan toe- of afdoen. Dan blijft over de plaatsing van raketten voor de middellange en korte afstand, inclusief de Kaliber en de supersonische Cirkon, in bijvoorbeeld de enclave Kaliningrad of Belarus.
Dat is mogelijk, maar die wapensystemen kunnen onze 'belangrijkste tegenstander' niet bedreigen, terwijl dat nu juist de bedoeling van het Kremlin is. Dat leidt tot een terugkeer naar de patstelling van het begin van de jaren 80, toen de NAVO, in antwoord op de Russische SS-20's, Amerikaanse Pershings en Tomahawks plaatste. Het resultaat daarvan was dat de USSR alleen de Europese hoofdsteden kon bereiken, maar niet Washington, terwijl de Amerikaanse raketten Moskou en Leningrad in enkele minuten konden halen. Het idee om middellange afstandsraketten in Tsjoekotka [in het Verre Oosten - red.] te baseren om dan tenminste Alaska te kunnen bereiken, is veertig jaar geleden al als onzin afgeschreven. Ook nu kun je daarmee geen werkelijke bedreiging vormen.
Vladimir Poetin heeft meermaals beloofd dat onze onderzeeërs Amerikaanse 'commandocentra' in het vizier zouden nemen. Maar als we de kwantitatieve en kwalitatieve superioriteit van de Amerikaanse oorlogsvloot in aanmerking nemen, dan is het moeilijk voorstelbaar dat men onze schepen in een crisissituatie ook maar in de buurt van de Amerikaanse kust zal laten komen.
Russische minster van Defensie Sjojgoe met Venezolaanse collega Padrino (foto Russische ministerie van Defensie)
Blijft over het krankzinnige scenario van een herhaling van de Cubacrsis. Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Sergej Rjabkov hulde zich in een interview voor RTVI op de vraag of er Russische militaire infrastructuur zou kunnen opduiken in Venezuela of op Cuba opzettelijk in mist: 'Ik wil niets bevestigen noch uitsluiten. De president van Rusland heeft zich talloze malen uitgelaten over de vraag welke maatregelen genomen kunnen worden langs de lijn van de Russische militaire vloot, als de zaken zich verder ontwikkelen in de richting van provocaties van Rusland en verdere militaire druk op ons.'
Ik wil eraan herinneren dat de plaatsing van sovjet-raketten op Cuba zestig jaar geleden, ondanks het provocerende karakter van die stap, een volstrekt concrete aanleiding had: de plaatsing van Amerikaanse raketten in Turkije. Voorlopig heeft het Westen nu echter geen enkele activiteit ontplooit die lijkt op een verandering van de militaire balans.
Venezuela zou slechts geïnteresseerd kunnen zijn in een basis voor schepen en vliegtuigen, die kernraketten kunnen dragen. Het bereik van de Russische middellange afstandsraketten van het type Kaliber is 2,6 duizend kilometer, en de supersonische Cirkon haalt hooguit 500 kilometer. Amerika kunnen zij niet bereiken. Al drie keer zijn Russische strategische bommenwerpers naar Venezuela gevlogen, maar het valt zeer te betwijfelen of die vliegtuigen in een echte militaire crisis tot Latijns Amerika kunnen vliegen zonder dekking van straaljagers en luchtverdedigingswapens.
Cuba, dat slechts enkele honderden kilometers van de VS verwijderd ligt, is verre te verkiezen als stationeringsplek voor raketten. Maar anders dan bij de beroemde operatie Anadyr [de plaatsing van sovjet-raketten op Cuba in 1962 - red.] is het nu niet meer mogelijk zo'n operatie in het geheim te voltrekken. En het staat dus bij lange na niet vast dat men de transportschepen met wapens zal laten passeren (denk aan de blokkade van Cuba tijdens de Caribische crisis).
Tenslotte is er nog het meest krankzinnige scenario: de dreiging met een kernoorlog. Maar tegen zulke bluf is geen enkel rationeel argument opgewassen.
Dit artikel verscheen op de Russische website Republic.ru.