Drie jaar na de gefalsificeerde presidentsverkiezingen van 2020 rekent het Belarussische regime af met het muzikale geweten van de toenmalige protesten: de muzikanten van Tor Band. De drie rockers uit de provincie werden na een voorarrest van meer dan een jaar op 31 oktober veroordeeld tot zeven, acht en negen jaar strafkamp. Ardy Beld, die laatste jaren regelmatig contact had met gitarist en zanger Dzmitry, beschrijft de brute vervolging van gewone jongens met eenvoudige ideëen: 'Wij zingen wat het volk denkt'.
Zanger en gitarist Dzmitry Halavatsj (Foto: rechtenvrij)
Door Ardy Beld
Achter gesloten deuren nam de justitie in dienst van Aleksandr Loekasjenko meer dan anderhalve maand de tijd om de strafmaat voor het muzikale geweten van de protesten van 2020 te bepalen.
De muzikanten van Tor Band zaten toen al bijna een jaar vast in detentiecentrum nummer 3 in Homel. Drummer Yawhen Boerlo kon zich volgens een ex-celgenoot alleen nog op krukken bewegen. Hij zou de meeste tijd in de ziekenboeg van de gevangenis liggen. Bij de 32-jarige geluidstechnicus werd bovendien een oncologische ziekte vastgesteld die niet kan worden behandeld onder de huidige omstandigheden. Pakketten met voedsel en medicijnen die vrijwilligers naar de gevangenis brachten, werden geweigerd. De bandleden zouden niet bij elkaar in de cel zitten.
Uiteindelijk velde de rechter zijn buitengewoon harde oordeel op 31 oktober 2023. Zanger en gitarist Dzmitry Halavatsj zal voor negen jaar naar een strafkamp moeten. Drummer Yauhen Burlo werd tot acht jaar en bassist Andrei Jaremtschyk tot zeven jaar en zes maanden veroordeeld. Alle drie kregen bovendien een boete van 100 minimum-maandlonen. De mobiele telefoons van de bandleden werden geconfisqueerd ‘als bijdrage aan het staatsbudget’.
Eenvoudige ideeën
Tor Band bestaat sinds 2017. Hun nummers Zjyve (voor Zjyve Belarus - ‘Leve Belarus’ - de slogan van de protestbeweging in Belarus) en My Ne Narodets (‘Wij zijn geen klootjesvolk' - geïnspireerd door een denigrerende uitspraak van Loekasjenko over de bevolking) werden vaste muzikale begeleiders tijdens de protesten in de zomer van 2020.
De muzikanten komen uit Rahatsjow een provinciestadje aan de Dnjepr in het oosten van het land. ‘Een depressieve en absoluut kansloze plaats,’ noemt een kennis van de bandleden het. Vroeger waren er talloze fabrieken die volop werk boden. Nu zijn de meeste bedrijven gesloten. Jonge mensen trekken weg naar steden als Homel, Mahiljow, Minsk of Rusland.
De jongens van Tor Band wilden verandering. ‘Ze gingen gewoon uit van het idee bij zichzelf te beginnen,’ aldus de kennis. ‘Tijdens concerten in 2020 - nog vóór de presidentsverkiezingen van augustus - spraken ze vanaf de bühne over wat ze anders wilden in onze stad, in ons land. Ze kregen een stormachtig applaus. Hun eenvoudige ideeën sloegen aan bij alle Belarussen.’
De kennis, die anoniem wil blijven,beschrijft zanger Dzmitry als 'een echte leider, ondernemend en vastberaden.' Samen met zijn vrouw begon hij de eerste fotostudio in Rahatsjow. Drummer Yauhen kent hij als een rustige man. Hij werkte in het plaatselijke cultureel centrum als geluidstechnicus. Yawhen had ernstige problemen met zijn gewrichten. 'Soms kreeg hij een aanval, dan kon hij alleen nog met de hulp van anderen uit de auto komen.’ De bassist Andrej, die zich pas later bij de band aansloot, werkte op een middelbare school als geschiedenisleraar.
Zingen wat het volk denkt
In 2021vertelde de inmiddels 40-jarige Dzmitry hoe Tor Band de ultieme Belarussische protestband werd. ‘Onze teksten zijn heel toegankelijk, omdat we met gewone mensen omgaan. We zingen wat het volk denkt: “We zijn geen kudde, geen schorem, geen lafaards, we zijn het levende volk, wij zijn Belarussen.” Dat zijn woorden die dicht bij de mensen staan. Die hoef je niet uit te leggen. Er zitten geen metaforen of andere slimmigheden in.’
Uit Oechodi ('Ga weg', gericht aan Loekasjenko)
Ga weg! In rust, vrede en kalmte
Ga weg! We vinden zelf mensen die het waard zijn
Ga weg! Dit is de tijd van de dapperen, niet van de lafaards
Ga weg! Het is de wil van de Belarussen
Uit Batka ('vader', zoals Loekasjenko zich graag laat noemen):
Ik zal nooit degene vader noemen
die zijn honden losliet
op mijn moeder en mijn kleine zusje
op mijn trouwe broers
degene die als vijand beschouwt
het beste deel van mijn land
die wapens gebruikte tegen bloemen
zal nooit mijn vader zijn
Hoewel ze als band sowieso werden genegeerd door de staatsmedia, werd het na de gefalsificeerde verkiezingen van 2020 pas echt moeilijk. De band kon alleen nog in het geheim optreden. Dzmitry liet zich toen niet uit het veld slaan: ‘Sommigen zijn pessimistisch. Dan zeggen ze dat iedereen bang is. Maar dan zeg ik: wij staan hier nu toch te praten. Een jaar geleden hadden we ons dat niet voor kunnen stellen. We geven concerten voor een man of dertig: muzikale evenementen die het publiek nooit meer vergeet. Wij brengen informatie mee uit onze regio. Er ontstaat een nieuw soort optimisme. Oké, de protesten zijn gestopt. Het heeft even geen zin. Je brengt alleen jezelf en je gezin in gevaar. De leiders van de oppositie zitten vast of zijn naar het buitenland vertrokken. Maar het belangrijkste is dat we elkaar blijven ondersteunen.’
In de maanden die volgden, bereikte Loekasjenko's repressie steeds meer mensen ook in de provincie. Tijdens gesprekken begin 2022 was Dzmitry meer op zijn hoede. Hij wilde geen commentaar geven op de situatie in zijn land: ‘Je zult niemand kunnen vinden die daar iets over willen zeggen. Het is te gevaarlijk. Ieder van ons staat op de zwarte lijst.'
Arrestatie
Eind oktober 2022 werden de drie muzikanten opgepakt door speciale politie-eenheden. Tijdens een huiszoeking werd de gitaar van frontman Dzmitry als bewijsmiddel in beslag genomen. Alles werd overhoop gehaald en ook de echtgenotes van twee van de bandleden werden opgepakt. De muzikanten zelf werd lidmaatschap van een extremistische formatie en belediging van machthebber Loekasjenko ten laste gelegd. Ook zouden ze met hun songs tot ‘sociale haat’ hebben opgeroepen.
Tor Band tijdens de rechtszaak. Van links naar rechts Dzmitry, Andrej en Yawhen (Foto: rechtenvrij)
Een regionale mensenrechtenactivist kon de hand leggen op enkele rechtbankdocumenten. Zo stelde een rechter in december 2022 een administratieve overtreding door Dzmitry vast. Het oordeel werd naar alle regels der kunst geformuleerd: ‘Met behulp van een gitaar incluis hoes en draagriem, produceerde en bewaarde de aangeklaagde het audiomateriaal Rodnaja Zjamlja met als doel het te distribueren binnen de als eigenaar geldende extremistische formatie Tor Band daarbij wetende dat het reeds was opgenomen in de nationale lijst van extremistisch materiaal.’
Een overtreding van Yawhen zag justitie onder andere in zijn optreden in de videoclip Zjyve. In het protocol over de rechtszaak stond te lezen: ‘Samen met andere muzikanten liet de aangeklaagde zich filmen op een grasveld waarbij hij gebruik maakte van trommels, houten drumstokken en metalen standaards en bekkens.’ De clip werd door de rechter als extremistisch bestempeld.
De vervolging betrof niet alleen de bandleden zelf. Voor de videoclip van My ne narodets werden eerder fans uit het hele land opgetrommeld om het refrein mee te zingen. Rijen auto’s arriveerden op de afgesproken plek aan de Dnjepr. Uiteindelijk gaven alleen de allerdappersten hun toestemming de gemaakte beelden te gebruiken. En dat niet zonder reden: na de arrestatie van de muzikanten in 2022 werden alle mensen die in de video te zien zijn, bezocht door de politie.
Tijdens het voorarrest van de bandleden werd niet alleen My ne narodets dat meer dan een miljoen maal werd bekeken, maar ook alle andere clips van het officiële YouTube-kanaal van de band verwijderd. Voor justitie in Belarus is het een koud kunstje een gevangene de inloggegevens van een kanaal ‘vrijwillig’ te laten verklappen.
Helden van onze tijd
De Belarussische punklegende Joery Stylski speelde enkele malen samen met Tor Band. Hij was al eerder naar buurland Polen uitgeweken wegens een dreigende rechtszaak. ‘In een land waar - zoals de zelfbenoemde president persoonlijk toegeeft – men geen tijd heeft voor rechtvaardige wetten, is dit de brute werkelijkheid. Praten over mensenrechten wordt gelijkgesteld aan een misdaad. Mensen die zingen over vrijheid van meningsuiting en democratie krijgen exorbitante straffen alsof ze moordenaars zijn.'
Stylski noemt de leden van Tor Band 'helden van onze tijd'. 'En nu rotten die jonge mensen weg in kelders, alleen omdat ze hun mond opendeden. En dat in het centrum van Europa in 2023. In Belarus waar al 30 jaar een gangsterregime heerst, leven de mensen letterlijk in doodsangst. Als muzikant in ballingschap vraag ik daarom publieke aandacht. Dit regime met al zijn onrecht moet in atomen uiteenvallen! Zjyve Belarus!’ aldus Stylski vanuit Polen.
Andrej, Dzmitry, Joery Stylski en Yawhen (Foto: rechtenvrij)