Ogenschijnlijk uit het niets heeft president Vladimir Poetin de verbale aanval op Polen geopend. Volgens het Russische staatshoofd zou Polen uit zijn op de westelijke regio’s in Oekraïne en Belarus. Poetin benadrukte vervolgens in een gesprek met ambtgenoot Aleksandr Loekasjenko dat de Russische Federatie het buurland Belarus met alle beschikbare (nucleaire) middelen zal beschermen.
Presidenten Poetin en Loekasjenko in Kronstadt. Foto Kremlin.
Tijdens een videovergadering van de nationale Veiligheidsraad op vrijdag 21 juli nam Poetin de tijd voor een geschiedkundig betoog over de aloude expansieve ambities van Polen in het westen van Oekraïne én Belarus.
Nadat Sergej Narysjkin, chef van de buitenlandse inlichtingendienst SVR, het hoogste defensie-orgaan had verteld dat Polen, Litouwen en Oekraïne werken aan een gezamenlijke militaire brigade, door hem aangeduid als de Lublin-Driehoek, stak Poetin van wal. De president refereerde aan zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog.
Na de Oktoberrevolutie in Rusland (1917) en de nederlaag van het Duitse keizerrijk in de Eerste Wereldoorlog (1918) legde het herstelde Polen, dat tot dan bijna 125 jaar niet als onafhankelijke staat had bestaan, de hand op Galicië dat eerder tot het Habsburgse Rijk had behoord. Dankzij de Vrede van Riga, waarmee de Pools/Sovjet-Russische oorlog (1919-1921) werd beëindigd, kreeg het nieuwe Polen ook regio’s in het huidige Belarus (tot Minsk), Oekraïne (Wolynië rond Rivne) en Litouwen (provincie Vilnius) in handen. Dat was niet de verdienste van Polen, aldus Poetin tegenover de Veiligheidsraad. ‘Polen, aangestoken door het Westen, maakte zo gebruik van de tragedie van de burgeroorlog in Rusland. Ons land, dat toen in een moeilijke situatie verkeerde, werd gedwongen om het Verdrag van Riga te ondertekenen en het afstoten van zijn territoria te erkennen.’ De bewoners van deze gebieden werden vervolgens onderworpen aan een ‘zware polonisatie en assimilatie’, waarbij ook het orthodoxe geloof werd onderdrukt, betoogde Poetin (Polen is katholiek).
Ook in de decennia daarna bleef Polen volgens de Russische president profiteren van de geopolitieke omstandigheden. Nadat Frankrijk en Groot-Brittannië in 1938 in München het soevereine Tsjechoslowakije hadden geofferd aan nazi-Duitsland bezette Polen een deel van Silezië. Vervolgens uitte Poetin open en bloot een tweetal dreigementen. ‘Ik wil u er aan herinneren hoe dat agressieve beleid uiteindelijk voor Polen is afgelopen. Het eindigde in de nationale tragedie van 1939. Polen werd toen door de westerse geallieerden weggegooid om te worden verslonden door de Duitse militaire machine’, aldus Poetin. Pas dankzij de Sovjet-Unie werd de Poolse onafhankelijkheid hersteld. En niet alleen dat, zei Poetin. Polen kreeg er na de nederlaag van Hitler ook grondgebied tot aan de Oder bij. ‘De westelijke gebieden van het huidige Polen zijn een geschenk van Stalin aan de Polen’, betoogde Poetin. ‘Zijn onze vrienden in Warschau dit vergeten? We zullen ze eraan herinneren’.
Polen is nu weer met eenzelfde strategie bezig, beweerde de president. Warschau weet dat het ‘regime in Kiev’ [lees: de wettige regering van Oekraïne - red]) bereid is om alles te verhandelen, zowel ‘mensen als land’. Ook ‘vandaag de dag staan deze verraders klaar om de poorten voor buitenlandse meesters te openen en Oekraïne opnieuw te verkopen’. Mocht Polen zich ook op Belarus richten, dan zal Moskou dat opvatten als ‘agressie tegen de Russische Federatie en daarop reageren met alle middelen die tot onze beschikking staan.’
Met deze laatste frase verwees Poetin vermoedelijk naar de Russische kernwapens die sinds kort in Belarus zijn gestationeerd. Hij voegde er daarom nog aan toe ‘Ik zal één ding zeggen: dit is een zeer gevaarlijk spel, de bedenkers van zulke plannen moeten nadenken over de gevolgen.’
Twee dagen later had Poetin in Sint-Petersburg en Kronstadt een ontmoeting met de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko. Beiden wilden de indruk wekken dat deze afspraak in het Constantijnpaleis aan de Finse Golf al een half jaar oud was. Maar het gesprek ging vooral over de vermeende Poolse ambities in Belarus en de vraag of een preventieve aanval op Polen wenselijk en denkbaar zou zijn. Poetin zelf was niet expliciet in de conversatie. Volgens het stenogram sprak hij alleen over de ‘enorme successen’ van de Russische krijgsmacht in Oekraïne en het ‘falen’ van het Westen in de oorlog.
Loekasjenko drukte zich minder omfloerst uit. ‘U bent de eerste in Rusland die openlijk, duidelijk en begrijpelijk zegt: agressie tegen Wit-Rusland [sic -red] is als agressie tegen Rusland.’ Waarna de Belarussische leider onthulde dat hij op dit moment nog even voorzichtig wil opereren. ‘Misschien moet ik het niet zeggen, maar de Wagnerianen [Russische huurlingen die na de gesneefde muiterij eind juni naar Belarus zijn verhuisd – red] beginnen ons onder druk te zetten. Ze willen naar het westen: laat ons! Ik zeg: waarom moeten jullie naar het westen? Nou, we gaan op excursie naar Warschau en Rzeszow’, vertelde Loekasjenko. Rzeszow is de stad in het zuidoosten van Polen, waar veel militaire materieel naar Oekraïne wordt verscheept. ‘Natuurlijk houd ik ze, zoals afgesproken, vast in het centrum van Wit-Rusland. Ik laat ze niet verhuizen, alleen omdat hun stemming zo slecht is’, aldus Loekasjenko.
Polen al langer in het vizier
De aanval van Poetin op Polen lijkt een onverwachte wending. Sinds de grootschalige oorlog tegen Oekraïne anderhalf jaar geleden hebben alleen medewerkers uit zijn entourage hun pijlen gericht op de belangrijkste NAVO-partner in Midden-Europa. Zo heeft vicevoorzitter van de nationale Veiligheidsraad en oud-premier Dmitri Medvedev menig bericht via sociale media verspreid, waarin hij Polen de wacht aanzegde. Ook Kremlin-adviseur Sergej Markov heeft zich afgelopen jaren in vijandelijk oorlogszuchtige termen uitgelaten.
Maar voordat Poetin zijn ‘speciale militaire operatie’ ontketende, heeft de Russische president Polen wel al enige malen in vergelijkbare zin bedreigd.
Aan de vooravond van het jubileumjaar 2020, het jaar waarin Rusland de overwinning op nazi-Duitsland van driekwart eeuw eerder groots had willen vieren, had Poetin al een keer betoogd dat eigenlijk Polen de schuldig is aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Ter verdediging van het Molotov-Ribbentroppact uit 1939, waarmee Hitler en Stalin onder meer Polen onderling verdeelden, zei Poetin toen dat dit pact een koekje van eigen deeg was voor Polen omdat dit land van de appeasement in München ’38 had geprofiteerd door wat Tsjechisch grondgebied in te pikken. De Poolse ambassadeur in Berlijn anno 1934-39 was volgens Poetin een ‘schoft en antisemitisch varken’. Mochten de Polen nu 80 jaar later hun ‘smerige muil’ nog verder opentrekken, dan zou Rusland belastende archieven opengooien, dreigde hij toen.
In de zomer van 2021 ging Poetin nog een stap verder. In een historisch essay over de gezamenlijke en onverbrekelijke religieuze, taalkundige en culturele wortels van Rusland, Oekraïne en Belarus, getiteld Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners, betoogde de Russische president dat de ‘klein-Russen’ in Oekraïne geen recht op een soevereine staat hebben, omdat hun nationale identiteit hen in de negentiende eeuw is aangepraat door Poolse nationalisten die zich tegen het Russische Rijk keerden. Het onafhankelijke Oekraïne was volgens Poetin niet meer dan het resultaat van een westers ‘anti-Ruslandproject’. Nadat eerst Polen het anti-Russische nationalisme onder intellectuelen in Kyiv had opgestookt – het gewone volk stond er buiten – waren vervolgens andere ‘westerse’ mogendheden als Oostenrijk, nazi-Duitsland en nu Amerika op deze weg voortgegaan, schreef Poetin in dit essay waarmee hij, naar later bleek, ook de ideologische basis voor de uiteindelijk grootschalige vernietigingsoorlog tegen Oekraïne, al had verwoord.
Futiele actie van falend imperialisme
De Poolse regering, die eerder extra troepen naar de grens met Belarus had gedirigeerd, ontbood naar aanleiding van Poetins opmerkingen van vorige week de Russische ambassadeur in Warschau. En premier Mateusz Morawiecki schreef: ‘Stalin was een oorlogsmisdadiger, verantwoordelijk voor de dood van honderdduizenden Polen [bijvoorbeeld de moord op intellectuelen en officieren in Katyn - red]. De historische waarheid staat niet ter discussie.’
De Oekraïense regering reageerde rustig op de dreigementen. Minister van Buitenlandse Zaken Dmitro Koeleba twitterde: ‘Poetins pogingen om een wig te drijven tussen Kyiv en Warschau zijn net zo futiel als zijn falende invasie in Oekraïne. Anders dan Rusland, hebben Polen en Oekraïne wel geleerd van de geschiedenis en zullen ze altijd verenigd zijn tegen het Russische imperialisme.’