In een artikel ter herdenking van de aanval van nazi-Duitsland op de Sovjet-Unie, op 22 juni precies tachtig jaar geleden, heeft president Vladimir Poetin de schuld voor de huidige spanningen in Europa bij de VS en de EU gelegd. Volgens Poetin heeft het Westen de hoop op een nieuw Groot Europa de grond ingeboord door na het einde van de Koude Oorlog in 1989/1991 een ‘agressieve politiek’ jegens Rusland te voeren.
Russische krijgsgevangenen na de overrompeling bij Operatie Barbarossa
De Russische president verwijst daarbij expliciet naar de uitbreiding van de NAVO in oostelijke richting en vooral naar de Europese steun voor de ‘ongrondwettige gewapende staatsgreep in Oekraïne’ in 2014. ‘Daar is alles mee begonnen’, aldus Poetin in zijn herdenkingsartikel ‘Offen sein, trotz der Vergangenheit’ (Open zijn, ondanks het verleden) dat het Duitse weekblad Die Zeit ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Hitlers Operatie Barbarossa heeft gepubliceerd. VS en EU ‘provoceerden zo een scheuring binnen Oekraïne en het uitreden van de Krim’, schrijft Poetin in de krant.
Poetin gaat in zijn bijdrage amper in op de Tweede Wereldoorlog zelf en slechts spaarzaam op de tientallen miljoenen slachtoffers in Rusland, Oekraïne, Belarus en andere voormalige Sovjet-republieken. Ook reflecteert hij niet op de omstandigheden aan de vooravond van de in 1939 begonnen Tweede Wereldoorlog, waarbij de Sovjet-Unie bijna twee jaar later, op 22 juni 1941, werd betrokken toen Hitler het in 1939 met Stalin gesloten niet-aanvalsverdrag, het Molotov-Ribbentrop-pact, schond en de aanval op de USSR opende.
Anders dan in zijn laatste rede ter gelegenheid van de jaarlijkse Overwinningsdag op 9 mei doet Poetin echter niet alsof Sovjet-Rusland de strijd met nazi-Duitsland helemaal alleen heeft gevoerd en gewonnen. ‘In dank herinneren wij ons de geallieerden in de anti-Hitler coalitie, de verzetsstrijders en de Duitse antifascisten die de gemeenschappelijke zege dichterbij brachten’, aldus Poetin die er aan toevoegt dat de Sovjet-Unie in de Grote Vaderlandse Oorlog (zoals WOII in Rusland nog steeds wordt genoemd) een ideële missie heeft vervuld.
‘We zijn trots op de moed en standvastigheid van de helden van het Rode Leger en de arbeiders thuis, die niet alleen de onafhankelijkheid en de waarden van hun vaderland verdedigden, maar ook Europa en de hele wereld van de slavernij hebben gered. Ongeacht de recente pogingen om de geschiedenis te herschrijven, luidt de waarheid dat de Sovjet-soldaat zijn voet niet op Duitse bodem zette om zich te wreken, maar om zijn edele en grote bevrijdingsmissie te vervullen,’ schrijft Poetin.
Topontmoeting in Washington anno 1990, waar presidenten Gorbatsjov en Bush o.m. het NAVO-lidmaatschap van herenigd Duitsland bespraken.
Meteen daarna trekt de president van Rusland de oorlog naar het heden en stelt hij de vraag waarom er na de (koude) oorlog geen 'Groot Europa' tot stand is gekomen. Volgens Poetin had zeker na het eind van de Koude Oorlog de droom van de Franse president Charles de Gaulle over een verenigd Europees continent van Lissabon tot Vladivostok werkelijkheid kunnen worden, als het Westen dat ideaal niet zou hebben doorkruist met zijn expansieve politiek.
In een bijzin verwijt Poetin zijn verre voorganger in het Kremlin, te weten voormalig partijleider Michail Gorbatsjov, dat Moskou toestond dat het in 1989/1990 herenigde Duitsland lid werd van de NAVO. Toen dit ‘precedent’ eenmaal was ‘geschapen, ging de NAVO door met zijn expansie. ‘Veel landen werden voor de kunstmatige keuze geplaatst om of met het collectieve Westen dan wel met Rusland samen te werken. De facto was dat een ultimatum. De Oekraïense tragedie van 2014 was daarvan de consequentie’, aldus Poetin.
Impliciet wijst Poetin er in Die Zeit op dat de EU er niet op moet rekenen dat de spanningen in Europa snel zullen verminderen. Rusland is voor ‘de welvaart en de veiligheid van ons gemeenschappelijke continent’ namelijk onontbeerlijk. ‘Rusland is een van de grootste Europese staten. En we voelen onze onafscheidelijke culturele en historische banden met Europa’, zo besluit Poetin.
Opiniepeiling in Rusland
Aan introspectie of reflectie op de oorlog maakt Poetin in zijn artikel voor Die Zeit geen woorden vuil. Historische omstandigheden, bijvoorbeeld dat het Rode Leger door Stalins eerdere zuiveringen van de top van het Rode Leger te verzwakt was om de Wehrmacht meteen weerstand te bieden, komen niet aan bod in ‘Offen sein, trotz der Vergangenheit'.
Dat spoort met de stemming in Rusland zelf. Aan de vooravond van de herdenking van de tachtigste verjaardag van Operatie Barbarossa heeft het sociologische onderzoeksinstituut Levada gepeild hoe Russen terugkijken op het begin van de Grote Vaderlandse Oorlog. Uit de enquête blijkt dat steeds minder Russen ook de eigen leider Stalin medeverantwoordelijk houden voor de dramatische eerste maanden. Nog maar 17 procent van de respondenten gelooft dat de stalinistische zuiveringen in het leger kort voor 1941 debet zijn aan het zwakke verweer van het Rode Leger. In 2005 was dat maar liefst 40 procent van de burgers. Omgekeerd denkt inmiddels een ruime meerderheid van 67 procent dat de Tweede Wereldoorlog ‘onvermijdelijk’ was. Twintig jaar geleden was dat percentage 47 procent en dacht 35 procent nog dat de oorlog te voorkomen zou zijn geweest.
Lees ook het stuk van Otto Boele: het Russische filmaanbod over de Tweede Wereldoorlog is nog steeds verrassend gevarieerd.