In 1992 vestigde Robert Serry zich als eerste Nederlandse ambassadeur in Oekraïne. Deze zomer is hij terug in het land dat nu in oorlog verkeert. Zelden heeft zich zo teleurgesteld, boos en radeloos gevoeld. Wat hebben internationale organisaties als VN en OVSE sinds 24 februari eigenlijk gedaan? Deel vier van zijn dagboek uit Kyiv.
Plek waar een Russische MiG werd neergeschoten. Foto Robert Serry
Door Robert Serry
Kyiv, 29 juli, 2022. Nu we ruim drie weken in Kyiv zijn, zijn de Russische raketbeschietingen voor het eerst dichterbij gekomen. Zeker vijfentwintig raketten werden vanaf een luchtmachtbasis bij Homel in Belarus gelanceerd en sloegen in rond Chernihiv en op andere plaatsen ten noorden van Kyiv. Zo mengt de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko zich opnieuw in de strijd.
Rusland beweert steevast dat deze aanvallen alleen gericht zijn op militaire doelwitten, maar ook nu waren er vooral burgerslachtoffers te betreuren. Zijn deze aanvallen dichter bij Kyiv bedoeld als een waarschuwing om te laten zien tot welke escalatie Rusland bereid is als de Oekraïners hun offensief in het zuiden om Cherson te heroveren doorzetten?
Rookpluim
We zijn Kyiv zonder hindernissen uitgereden om het weekend door te brengen in onze datsja. Het inkomende verkeer op de grote snelweg naar het gespaard gebleven burgervliegveld Boryspil en het vierhonderd kilometer oostwaarts gelegen Kharkiv werd nog wel gecontroleerd. Er stond een flinke file voor de wachtpost.
Onze datsja op zo’n dertig kilometer afstand van Kyiv maakt deel uit van de coöperatieve vereniging Fyziolog, een overblijfsel uit het Sovjetverleden, toen bevoorrechte kameraden, in dit geval doctoren uit de ziekenhuizen in Kyiv, percelen kregen uitgedeeld om vakantiehuisjes op te bouwen. Intussen zijn veel van deze percelen opgekocht en samengevoegd, waarop grotere landhuizen zijn gebouwd door nieuwe eigenaren, zoals wijzelf. Maar naast onze datsja staat nog steeds het keurig onderhouden huisje van Svetlana, die vele uren ploetert in haar oegorod (groentetuin).
We liepen naar het huis van de voorzitter van Fyziolog om onze achterstallige rekeningen voor elektriciteit en collectieve diensten te betalen. Opziener Lena kampt voortdurend met tekorten omdat vele datsjniki te laat betalen of zelfs weigeren (in welk geval zij als laatste dwangmiddel de elektriciteit afsluit). Het gebrek aan bereidheid om bij te dragen aan collectieve voorzieningen is vermoed ik een erfenis uit de Sovjetperiode.
Twintig jaar nadat wij onze datsja hebben gekocht, is het zandweggetje erheen nog steeds niet geasfalteerd. Lena is er tot nog toe wel in geslaagd een deel van de aantrekkelijke rivieroever uit de gretige handen te houden van kopers, zodat iedereen van het rivierstrand kan genieten.
Wij vroegen Lena wat er hier is gebeurd in de afgelopen oorlogsmaanden. Ze liet ons toen een filmpje zien van een vliegtuig dat op de eerste dag van de oorlog in het water neerstortte vlak tegenover onze datsja! De MiG laat een grote rookpluim na die uit het water opstijgt. Even later zie je de piloot die aan zijn parachute hangt ook in het wijde water bij een eilandje terecht komen. ‘Hij is vast een Russische piloot,’ horen we een vrouwelijke stem vloekend uitroepen: ‘We moeten hem oppakken.’
De aanwezige datsjniki hebben de piloot inderdaad uit het water gered en ondervraagd. Hij beweerde eerst Oekraïner te zijn en uit Dnjepropetrovsk te komen. Maar hij viel direct door de mand omdat die stad al lang Dnipro is gaan heten. Ze hebben hem wat te eten gegeven en aan de militie uitgeleverd.
Lena ziet haar echtgenoot die zich heeft aangesloten bij de Teroboroni zelden. Hij heeft zelfs zijn auto afgestaan aan deze territoriale verdedigingseenheden van vrijwilligers die zich bij het Oekraïense leger hebben aangesloten en achter de linies kritieke functies vervullen, zoals het uitvoeren van veldpatrouilles, bemannen van checkpoints en transports van gewonde soldaten.
We spraken ook met Pavel, een zestigjarige bevriende kunstenaar, die ondanks serieuze rugklachten nu ergens aan het zuidelijke front met zijn eenheid actief is. Het zijn vooral deze mensen die het moreel in het land hooghouden en gesteund worden door de bevolking (en donaties uit het buitenland). Pavels dochter woont in Nederland, zij heeft ervoor gezorgd dat haar vader en collega’s zijn uitgerust met goede helmen, kogelvrije vesten en medische eerste-hulpkits.
Over teleurstelling en de falende internationale rechtsorde
Ik heb mij als internationale crisisdiplomaat zelden zo teleurgesteld, boos en radeloos gevoeld sinds het ondenkbare op 24 februari toch gebeurde. Wat blijft er nog over van de internationale rechtsorde als nota bene een permanent lid van de Veiligheidsraad het internationale geweldsverbod aan zijn laars lapt en van zijn vetorecht gebruik maakt om elk ingrijpen te dwarsbomen?
Waar was de VN überhaupt in de eerste weken van de oorlog? Secretaris-Generaal Antonio Guterres speelde wel een rol in de totstandkoming van het graanexportakkoord in Istanbul, maar na de raketaanvallen op Odessa is het nog onzeker of het tot uitvoering komt.
En wat te denken van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) en de rol van Duitsland en Frankrijk, die acht jaar lang met pappen en nathouden hebben geprobeerd de zogenaamde Minsk-akkoorden uit 2014 in leven te houden? Een effectief staakt-het-vuren langs de vierhonderdvijftig kilometer lange contactlijn in het oostelijke Donbas-gebied is er nooit gekomen, zodat Oekraïne terecht spreekt van een oorlog die al in 2014 is begonnen.
Twee jaar lang heb ik met Oekraïense en Russische experts gewerkt aan een informeel ‘track two’-voorstel om het bestand te helpen versterken, maar er werd niet geluisterd.
In een bijna vergeten briefwisseling uit 1932, toen het nazisme in Duitsland al zijn intrede had gedaan, legde Albert Einstein de beroemde vader van de psychoanalyse, Sigmund Freud, de vraag voor of oorlog wel uit onze diepere zielenroerselen valt uit te bannen.
Het antwoord was weinig bemoedigend: volgens Freud verdwijnt het vernislaagje ‘beschaving’ als sneeuw voor de zon als een oorlog uitbreekt. Onze door beschaving aan banden gelegde primordiale driftimpulsen krijgen dan weer vrije teugels. Dit geldt zeker ook voor de zogenaamde intelligentsia, die zich maar al te gemakkelijk achter het karretje van oorlogshysterie laat spannen, juist omdat het directe contact met oorlog vaak ontbreekt. Volgens Freud is iedereen in zekere zin een ‘cultuurfarizeeër’: we leven moreel boven onze stand.
De reputatie van de internationale rechtsorde heeft in elk geval een flinke deuk opgelopen. Toch blijf ik hopen dat de mens met vallen en opstaan wijzer wordt. Ik klamp mij ook vast aan de moed en overtuiging van Oekraïners dat zij zullen overleven. De Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama, die het einde van de geschiedenis voorbarig voorspelde in de jaren negentig, gelooft dat als Oekraïne overeind blijft de vrije Westerse wereld uit onverwachte hoek nieuwe impulsen zal krijgen.
Een dak boven het hoofd
Oekraïne vecht en herbouwt tegelijk. Dit zag ik al eerder toen mijn vrouw en ik een bezoek aan het zwaar getroffen stadje Irpin even buiten Kyiv brachten. We zijn daar in contact gekomen met inwoners van het flatgebouw aan de Novooskolskastraat nummer 2, waarvan het dak en de bovenste etage door twee Russische raketten en tankgranaten is vernield.
We luisterden naar het verhaal van de voorzitter van de woningvereniging, die zich in zijn flat op de derde verdieping bevond toen de raketten en granaten insloegen. ‘We hoorden niets vóór de klap die het gebouw op zijn grondvesten deed schudden. Overal glasscherven en brokstukken die brandend naar beneden vielen. We stikten bijna in de rook toen we de trappen afdaalden naar de kelder.’
Samen met enkele andere flatbewoners – het merendeel was voor de inslag gevlucht – heeft deze man zich daar enkele dagen schuilgehouden voordat ze door Russische soldaten werden ontdekt. Ze werden naar buiten gesleurd en tegen een muur gezet, waarna ze werden gefouilleerd en ondervraagd. ‘Uiteindelijk lieten ze ons gaan. Als wij jongere mannen waren geweest…’
Irpin na Russische bombardementen. Foto Robert Serry.
We weten hier intussen welke oorlogsmisdaden zijn begaan tegen jongere mannen met verdachte tatoeages of louter de verdenking dat zij het Oekraïense leger hadden geholpen. We spraken ook met een andere jongeman, van beroep elektricien, die zijn flat op de bovenste etage vlak voor de inslag had verlaten. ‘Ik ben alles in een klap kwijtgeraakt maar gelukkig leef ik nog!’
Onder leiding van de voorzitter van hun woningvereniging – een Oekraïense variant van de Nederlandse Vereniging van Eigenaren (VvE) – hebben de bewoners van dit flatgebouw inmiddels de handen ineengeslagen. Het puin rond het gebouw is opgeruimd en er groeien nieuwe bloemen in de tuinperkjes aan de straat. Van de veertig flats worden vijf ervan weer bewoond nadat water, elektriciteit en andere voorzieningen zijn hersteld. Maar zonder een dak voor de winter kan er geen gas worden aangesloten om de flats te verwarmen en dreigt het gehele gebouw door waterschade onbewoonbaar te worden.
Een technische evaluatie door de gemeente heeft uitgewezen dat dit slechts drie jaar oude gebouw kan worden herbouwd. Maar de gemeente heeft geen geld de inwoners daarbij te helpen. De honderden miljarden die nodig zullen zijn om Oekraïne na de oorlog weer op te bouwen zijn nog ver weg.
De ANBI-stichting www.opendoorukraine.nl, waar ik bij betrokken ben, heeft besloten om deze inwoners aan een dak boven hun hoofd te helpen. Er is al een contract met een lokaal bouwbedrijf getekend om de werkzaamheden te beginnen. De bewoners kunnen een deel van de kosten zelf opbrengen, maar zonder externe financiering kan er niet tijdig een dak gebouwd worden. De donatie zal rechtstreeks aan de bewonersvereniging worden overgemaakt en we zullen contact met ze houden en nauwgezet het verloop van de werkzaamheden volgen.
Mag ik een beroep op mijn lezers doen om deze moedige Oekraïners weer aan een dak boven hun hoofd te helpen? Als deze actie het bedrag van 50.000 euro haalt, stelt u ons niet alleen in staat ruim tweehonderd flatbewoners te helpen, maar ook andere burgerlijke wederopbouwinitiatieven te ondersteunen die erop zijn gericht de zelfredzaamheid van Oekraïners te ondersteunen zolang de wrede oorlog voortduurt.
Dit is het vierde dagboek dat Robert Serry voor Vrij Nederland en RaamopRusland schrijft. Het dagboek is ook hier bij Vrij Nederland te lezen.
Het derde deel van het dagboek van Robert Serry is hier te lezen.
