Navalny's oproep tot verkiezingsboycot trok op 28 januari landelijk weinig demonstranten. Al wordt de rebel van de verkiezingen geweerd, toch heeft de stem van de democratisch denkende Rus betekenis, betoogt politicoloog Aleksandr Kynev. Gaan democraten een machtsstrijd aan om de meerderheid (de boycotstrategie van Navalny) of mobiliseren zij met Ksenia Sobtsjak een kleine minderheid zonder uitzicht op verandering?
door Aleksandr Kynev
Laten we aannemen dat het niet om de cijfers gaat, dat de keuze op 18 maart 2018 symbolisch is. Voor democratische ingestelde kiezers zijn er nu dan twee hoofdvarianten: de ‘electorale staking’ van Aleksej Navalny of een stem op de meest actieve democratische kandidaat die tot nog toe mee mag doen aan de verkiezingen – Ksenia Sobtsjak.
Je zou denken dat de campagnes van Navalny en Sobtsjak bijna op hetzelfde neerkomen. In feite verschillen ze volledig en leiden ze tot andere uitkomsten.
Aanhangers van Navalny roepen op tot boycot van de verkiezingen, omdat er niets te kiezen valt. Foto Twitter
Corruptie en machtsmisbruik
Waar gaat Navalny's campagne over? Navalny is ontegenzeggelijk een man met democratische opvattingen. Niemand twijfelt eraan dat hij een toegewijd pleitbezorger is van burgerrechten, privébezit, politieke concurrentie en Europese waarden. Daarnaast probeert hij de samenleving aan te spreken in een taal die de meerderheid snapt, over zaken waarnaar de meerderheid wil luisteren. In feite vertolkt hij het liberale gedachtengoed in een algemeen begrijpelijke taal, en de voorbeelden die hij aanhaalt overtuigen – wat hij doet is de thema’s vrijheid en rechtvaardigheid koppelen. Zijn cruciale thema van de corruptie en de strijd tegen machtsmisbruik is immers hetzelfde als dat van de sociale gerechtigheid (en gelijke burgerrechten), maar dan helder en concreet gepresenteerd.
Zijn ook andere burgerrechten, die betrekking hebben op het persoonlijke leven van de burgers, vrijheid van godsdienst en dergelijke, voor hem belangrijk? Zeker, en ook dat zal nauwelijks iemand in twijfel trekken. Dat hij aan bepaalde problemen de voorrang geeft is simpelweg omdat hij een breed publiek wil bereiken. Door het liberale discours om te zetten in ‘mensentaal’ probeert hij een nieuwe meerderheid te smeden. Dat maakt hem zo gevaarlijk voor de huidige machthebbers.
Alles waar Navalny’s imago en politieke programma op gebaseerd is, ontbreekt daarentegen in de campagne van Sobtsjak, of speelt alleen ver op de achtergrond mee. Omgekeerd is alles wat bij Navalny impliciet blijft, maar geen rol speelt in de strijd om de gemiddelde kiezer, in de campagne van Sobtsjak de facto de kern gaan uitmaken.
Soft drugs en LGBT-rechten
Of de Krim van ons is of niet, Europese waarden, de sancties tegen Rusland, legalisering van soft drugs, LGBT-rechten, secularisatie van het maatschappelijke leven, enzovoorts – het zijn ongetwijfeld belangrijke kwesties, maar vanuit het gezichtspunt van de gewone burger komen ze niet op de eerste, tweede en zelfs niet op de derde plaats. Omdat Sobtsjak voorrang geeft aan andere kwesties en zelf ook een totaal imago heeft, is haar campagne veranderd in een strijd die niet een nieuwe meerderheid werft, maar een minderheid mobiliseert. Dit effect wordt nog versterkt doordat de kandidate persoonlijk in de peilingen negatief scoort.
Campagnemateriaal van Ksenia Sobtsjak: 'tegen de dieven', 'tegen allemaal'. Foto Twitter
In de voorbije jaren hebben de machthebbers alle mythen en fobieën van het massabewustzijn uitgebuit om de democratische oppositie te stigmatiseren. Een maatschappelijk debat dat de meerderheid aansprak maar voor de machthebbers gevaarlijk was, werd omgebogen in een debat over dubieuze en dubbelzinnige thema´s die voor hen volkomen onschadelijk zijn. Logisch dat een ideologisch gemotiveerd deel van de samenleving aan wezenlijk andere kwesties belang hecht dan de meerderheid.
Maar niets is electoraal zo schadelijk als verzeilen in een discussie over inhoudelijke aspecten van de 'ideologische canon', ongeacht over welke canon het gaat – een liberale of een communistische. Men kan met het schuim op de mond ruziën over de begrafenis van Lenin, de erfenis van Stalin, de doodstraf of LGBT-rechten, maar voor de meerderheid spelen belangrijker kwesties als armoede, onveiligheid, de verdediging van eigendomsrechten en sociale rechten, et cetera. Het is alsof de campagne van Sobtsjak direct ingaat op alle staatspropaganda van de afgelopen jaren en zegt: ‘Ja, zo zijn we inderdaad, en we willen het vooral juist daarover hebben’. Dat maakt haar campagne ook zo gerieflijk voor de machthebbers – het democratisch gedachtengoed wordt zogenaamd vertegenwoordigd, maar reëel gevaar dreigt er niet.
Gevolgen op lange termijn
De strategieën van het werven van een nieuwe meerderheid (Navalny) en de mobilisatie van een ultra-liberale minderheid (Sobtsjak) hebben verschillende gevolgen. Welke?
De meerderheidsstrategie is hoe dan ook de strategie van een reële machtsstrijd, een poging om op z’n minst politieke invloed af te dwingen via een aanzienlijke parlementaire afvaardiging. Het biedt de kans de maatschappelijke ontwikkeling te versnellen door stappen te zetten die de samenleving bereid is te begrijpen en te accepteren.
De strategie van de mobilisatie van de minderheid biedt op zeer lange termijn geen enkel zicht op reële politieke invloed, laat staan op een machtswisseling. In wezen is het een strijd om het recht stilletjes in een electoraal getto te leven, een strategie van langdurige politieke voorlichting en pogingen begrip te kweken voor het liberale gedachtengoed in de hoop dat de samenleving zelf geleidelijk zal evolueren. Voor sommigen zal zo'n route wellicht comfortabeler en veiliger zijn, maar het risico bestaat dat we het resultaat niet meer mee zullen maken.
Dus ondanks een op vele punten vergelijkbare stellingname zijn de toekomstperspectieven van beide campagnes totaal verschillend. Als aanhangers van de eerste strategie besluiten de tweede strategie te ondersteunen, dan is dat geen steun aan ‘naaste geestverwanten’ maar capitulatie, ermee instemmen dat er van ambitie en strijdbaarheid wordt afgezien. Zo zal dit ook gebruikt worden. Steun voor ‘zo’n beetje hetzelfde’ is bij nader inzien een valstrik.
Ook Navalny maakt fouten
Uiteraard moeten we Navalny niet voorstellen als een ridder zonder blaam. Elke vorm van idealisering is hier misplaatst, in de politiek is geen plek voor afgoden. Navalny is in de eerste plaats een politicus die politiek rationeel handelt, even rationeel als de kiezer moet handelen door te stemmen voor datgene waaraan hij hier en nu behoefte heeft. De kiezer kan van dag tot dag zijn keuze bepalen.
Navalny kunnen verschillende verwijten worden gemaakt. De belangrijkste is een relatief gebrek aan groepsvorming: in wezen heeft hij geen enkele hulp geboden aan oppositiekandidaten bij de verkiezingen voor de Moskouse stadsdoema in 2014, de Staatsdoema in 2016 of bij de Moskouse gemeenteverkiezingen in 2017. Er zijn hiervoor redenen aan te voeren (misschien acht Navalny de kans dat de mogelijke handelwijze van de gekozenen schade oplevert groter dan de politieke voordelen), maar men kan moeilijk stellen dat de democratische ingestelde kiezer een rijke keuze heeft. Het is duidelijk dat van alle democratische leiders feitelijk alleen de organisatorisch sterke teams van Navalny over een functionerend regionaal netwerk beschikken.
Misschien verandert de situatie in de toekomst, maar zo staat het er nu voor. Er zullen andere politici opstaan (dat is onvermijdelijk) en de thema’s zullen veranderen. Maar vandaag, als u voor een van de twee voorliggende strategieën stemt bij de aanstaande verkiezingen, kiest u voor de trend die de democratische beweging blijvend zal domineren.
Drie opties
Een stem ‘tegen iedereen’ [zoals Ksenia Sobtsjak haar kandidatuur presenteert, red.] kan niet worden uitgebracht in deze verkiezingen. Dat is een illusie. U stemt wel of niet op een concrete politicus, met inbegrip van de strategie die hij belichaamt. U zult nauwelijks invloed hebben op wie er aan de macht komt, maar op het lot van de democratische beweging kunt u wel degelijk invloed uitoefenen.
Dus als u voorstander bent van een klein liberaal getto en pogingen geleidelijk progressieve ideeën in te voeren, dan is uw kandidaat Ksenia Sobtsjak. In het tegenovergestelde geval heeft u drie opties:
- meedoen aan de kiezersstaking
- uw stembiljet ongeldig maken of meenemen
- stemmen op ‘willekeurig welke andere kandidaat’ die kansloos is maar geen kwaad kan (Javlinski, Titov of een van de outsiderkandidaten, indien ze worden ingeschreven).
Dit artikel is overgenomen van Republic.ru. Vertaling Gerard van der Wardt