Navalny, het Kremlin en de zwijgende meerderheid

Navalny gokt op jonge mensen, op de generatie zonder Sovjet-verleden. Dat is niet genoeg om het Kremlin omver te blazen.  Uiteindelijk hangt alles af van de zwijgende meerderheid in Rusland. Hoe zal die reageren op de arrestatie van de belangrijkste politieke tegenstander van het Kremlin? Andrej Archangelski ziet onverschilligheid en pessimisme bij de massa. Maar dat kan omslaan in protest als er geen hoop op verbetering bestaat.

navalny in de rechtbandNavalny in de rechtbank op 2 februari. Foto rechtenvrij

door Andrej Archangelski

De omzetting van de voorwaardelijke straf in een echte voor oppositieleider Aleksej Navalny (op 2 februari werd hij veroordeeld tot 2,8 jaar gevangenisstraf) wordt al het begin genoemd van een nieuwe fase in de politieke geschiedenis van Rusland. De vorige fase duurde tien jaar: vanaf het begin van de protesten in 2012, die Navalny leidde, tot zijn proces in januari 2021. Het was een poging van de samenleving om de regering vreedzaam te beïnvloeden.

Nu zijn de machthebbers overgegaan van propaganda en manipulatie op fysieke onderdrukking van afwijkende meningen. Tijdens een week van protesten en picketlines in Rusland (van eind januari tot begin februari) werden 10.000 mensen opgepakt. Belangrijk om nota van te nemen: eerder noemde het Kremlin deze bijeenkomsten ‘niet toegestaan’, nu  ‘onwettig’,  hoewel de Russische grondwet  het recht op vreedzaam protest garandeert.  Het Kremlin is duidelijk bezorgd over de omvang van de protesten en probeert de golf te breken.  Wat er in Rusland gebeurt doet steeds meer denken aan Belarus.  Zowel daar als hier heeft de heersende macht tot dusver gewonnen.

Nieuwe situatie

Met de snelle afwikkeling van de zaak hoopt het Kremlin dat de inertie terugkeert (de protesten in Chabarovsk duurden honderd dagen, maar het Kremlin won hier ook met uithoudingsvermogen). Door Navalny gevangen te zetten heeft het Kremlin een beslissende stap gezet. Navalny's organisatie FBK heeft nu op zijn instigatie besloten de acties tot de zomer op te schorten om krachten te sparen voor de aanloop naar de verkiezingen. Deze slag is dus voor het Kremlin gewonnen en het hoopt dat de verscherpte repressie de rest zal doen.

Dat wil niet zeggen dat er niets gebeurd is. Tienduizenden mensen in Rusland staan voor de morele vraag wat te doen en hoe nu verder te leven in deze situatie. Op sociale netwerken wordt geschreven dat het ‘nu gemakkelijker is om te kiezen tussen goed en kwaad’. Je kunt niet meer neutraal zijn, je kunt niet buiten de politiek blijven. Een minderheid heeft voor zichzelf al een keuze gemaakt: wegwezen, nog verder afstand nemen van de staat - letterlijk of figuurlijk.

De culturele sector in de grote steden reageert natuurlijk heftig. Stanislav Semenjoek, belichtingsregisseur van de Moskouse Philharmonie, werd ontslagen, nadat hij bij de kassa de tekst had opgehangen ‘laat de politieke gevangenen vrij’. Studenten worden weggestuurd van de universiteit voor deelname aan de protesten. Leraren worden ontslagen wegens deelname aan meetings (in Rostov aan de Don werd de bekende leraar Alexander Rjabtsjoek ontslagen).

screen shot 02 04 21 at 07.22 pmKirill Serebrennikov, contract niet verlengd. Foto Gogol Centrum

Het Moskouse stadsbestuur zal het contract met de artistiek leider van het avantgardistische theater Gogol Centrum Kirill Serebrennikov na acht jaar niet te verlengen. Serebrennikov, die zelf twee jaar huisarrest kreeg tijdens een fake fraudezaak wegens verduistering van subsidiegeld, hield onlangs een toespraak waarin hij zei: ‘Onrecht is walgelijk, het is als een oproeragent met een taser’. Ook dit is een signaal aan de samenleving: zelfs een getalenteerde en onafhankelijke regisseur is niet meer nodig voor een imitatie van democratie. De staat zal voortaan loyale kunst laten maken.

De zwijgende meerderheid

Maar uiteindelijk hangt alles af van de positie van de zwijgende meerderheid. Wat zal de reactie zijn op de arrestatie van de belangrijkste politieke tegenstander van het Kremlin?

Als we dit proberen te begrijpen, stuiten we op een verbazingwekkende paradox in de 21ste eeuw. De sociale structuur in Rusland is als ondoorzichtig glas. Het is erg moeilijk om de structuur van de moderne Russische samenleving te beschrijven met behulp van gebruikelijke begrippen. Er bestaat bijvoorbeeld geen arbeidersbeweging. Arbeiders vormen althans geen macht (hoewel in Rusland honderdduizenden mensen in fabrieken werken). De kerk bewaart liever het stilzwijgen en ook mensen die officiële functies in de wetenschap bekleden, in onderzoekscentra en laboratoria werken, houden hun mond.

Je zou denken dat het midden- en kleinbedrijf op de protesten had moeten reageren. Maar slechts enkelingen laten hun stem horen. De eigenaar van de Moskouse pizzeria Dodo Fjodor Ovtsjiinnikov schreef: ‘Het  zakenleven houdt zich stil omdat het iets te verliezen heeft. En zeggen wat je denkt, is eng.’ Er zijn zelfs een paar voorbeelden van politieagenten - Sergej Rimsky en Roeslan Agibalov - die ontslagen zijn, omdat ze weigeren geweld te gebruiken. Maar voorlopig zijn dit uitzonderlijke gevallen.

Als je terugblikt, begrijp je het langetermijnplan van het Kremlin om de samenleving te verdelen. In het Rusland van nu bestaan geen klassen, geen grote sociale groepen en vakbonden. In plaats daarvan is er het vage begrip loontrekkers van de staat. Er is een grote massa mensen die als enige gemene deler hebben dat ze hun loon van de overheid krijgen.

screenshot 2021 02 04 meeting with winners of teacher of the year contest president of russiaPoetin in een online ontmoeting met de leraren van het jaar, afgelopen januari. Foto Kremlin.ru

Twee groepen vallen op: artsen en leraren. De artsen zijn nu mensenlevens aan het redden tijdens de pandemie. Het Kremlin richt zich nu op de leraren van scholen en universiteiten. Vladimir Poetin vond het hoogst urgent om op 25 januari een ontmoeting met studenten te hebben en vroeg ​​de televisie een nieuwe show te bedenken voor de verkiezing van leraren van het jaar. Het Kremlin is bang voor protest van jongeren. Leraren moeten hen onder controle houden, maar daar slagen ze niet erg in. Waarschijnlijk denken ze in het Kremlin dat ze het bewustzijn moeten beheersen, jonge mensen moeten opvoeden in de geest van patriottisme en de sociale educatie moeten verbeteren. Dat kennen we nog uit de jaren ’80, toen dreven mensen er openlijk de spot mee. Het Kremlin maakt dezelfde fouten als toen.

Succesvolle propagandastrategie

Andere belangrijke sociale groepen zijn moeilijk te identificeren of te definiëren. Wat de meerderheid denkt, weten we niet. De zwijgende meerderheid is een klassiek Russisch raadsel. Maar we moeten erkennen dat het Kremlin weer een succesvolle propagandastrategie voert.

Het doel is om iedereen te verdelen, om mensen het geloof te ontnemen, ze onverschillig en cynisch te maken. De propaganda moet de meerderheid er indirect van overtuigen dat de waarheid niet bestaat. Er bestaat goed noch kwaad - er is alleen het instinct voor zelfbehoud. Als reactie hierop kiest de oppositie voor duidelijke morele principes, een oude ethiek: er bestaat goed en kwaad in de wereld en een mens moet kiezen. Maar deze keuze negeren is makkelijker, voor onverschilligheid hoef je je niet moreel in te spannen.

zjirinovskyVladimir Zjirinovsky, fractievoorzitter van quasi-oppositiepartij LDPR. Foto Duma.gov

De overheid heeft er de afgelopen twintig jaar ook alles aan gedaan om de mensen van de politiek te vervreemden. Als gevolg hiervan zien we vandaag dat een gewone Rus geen enkele reden of aanleiding heeft om zich voor politiek te interesseren. Zelfs het woord 'politiek' wordt niet als normaal beschouwd. De meeste Russen zien zichzelf niet als politiek subject. Voor hen eindigt de politiek bij Zjirinovski en Zjoeganov, de leiders van de zogenaamde [Krelin-getrouwe - red.] oppositie. Daarom kunnen mensen wel meeleven met Navalny als mens, maar hem nog steeds niet als een politiek leider zien.

De politieke tactiek van Navalny is riskant, hij gokt op mensen die risico durven nemen

Navalny zette zijn kaarten op jonge mensen, de generatie zonder Sovjet-verleden. (Sociologen merken op dat de meeste demonstranten van de afgelopen weken, 42%, tussen de 25 en 35 jaar oud waren). Het is interessant om een parallel te trekken. Toen Gorbatsjov in de jaren tachtig met de perestrojka begon, zette hij zijn kaarten op professionals en bureaucraten op middenniveau: degenen die al carrière hadden gemaakt, maar kritisch denken niet waren verleerd. Navalny gokt op degenen die nog geen carrière hebben gemaakt. De politieke tactiek van Navalny is riskant, zij is voor mensen die risico durven nemen. Tegelijkertijd negeert Navalny een belangrijk deel van de samenleving, de middellaag van de bureaucratie. Navalny biedt mensen een droom, maar de mensen waarop het huidige systeem steunt, houden zich liever vast aan de werkelijkheid.

Navalny's populariteit

Is Navalny in staat om een politiek symbool te worden, zoals Nelson Mandela of Vaclav Havel? Het aantal mensen dat positief staat tegenover Alexei Navalny is het afgelopen jaar meer dan verdubbeld, van 9 naar 20 procent, blijkt uit peilingen van het Levada Centrum uit eind september 2020. Maar tegelijkertijd is een hoog percentage tegen Navalny gekant: 50 procent; ook dat percentage is in een jaar verdubbeld. Onder jongeren (18 tot 24 jaar) is Navalny populair bij 30 procent, maar ook in deze groep is de antipathie jegens hem met 41 procent nog steeds hoger. Navalny doet het bovengemiddeld goed in Moskou, maar daar oogst hij ook de meeste antipathie.

Zijn naamsbekendheid is nu vergelijkbaar met die van officiële politici in Rusland: 77 procent van de respondenten heeft van Navalny’s vergiftiging gehoord. Nog een paradox. Een grote groep van de bevolking, zelfs onder de jongeren, steunt Navalny niet. Misschien was zijn welbewuste opoffering - zijn terugkeer naar Rusland, waar hij zou worden gearresteerd - een poging om de houding van de massa jegens hem te veranderen?  Zal die nu veranderen door medeleven met Navalny? De ervaring van Chodorkovski, die tien jaar in de gevangenis heeft gezeten, leert ons dat zelfs massaal medeleven geen politieke steun betekent.

krasnojarskIn de Siberische stad Krasnojarsk worden betogers omsingeld door oproerpolitie. Foto van twitter

Het Kremlin is niet om politieke redenen bang voor protesten, maar om economische, met name in de provincie, waar de mensen armer zijn dan in de grote steden. Dat is de reden waarom het Kremlin in januari begon te praten over kunstmatige regulering van prijzen voor basisvoeding, voor pasta, eieren en aardappelen De autoriteiten hebben het ook over prijsnivellering van woningen. Dit riekt ronduit naar socialisme. Misschien zal het Kremlin de marktmechanismen geleidelijk afschaffen om de massale steun van de bevolking in de provincie niet te verliezen. Deze tactiek kan echter leiden tot de terugkeer van tekorten, zoals in de Sovjet-Unie.

Armoede en pessimisme

Een kwart van de Russische bevolking heeft slechts voldoende geld om eten te kopen. Het Kremlin onderschat als altijd de emotionele toestand waar de bevolking in verkeert. Vroeger beloofde het Kremlin dat het beter zal worden  - nu dat  het niet slechter zal worden. Dat neemt de hoop weg. Wat dit betreft doet de situatie denken aan eind jaren zeventig in de Sovjet-Unie: morele apathie, onverschilligheid en pessimisme.

Toch kun je niet zeggen dat er na de arrestatie van Navalny niets veranderd is voor de zwijgende meerderheid. Navalny zit wel en niet in de politiek. Het is een truc in de geest van Alice in Wonderland van Lewis Carroll. Het is de politieke betekenis van zijn terugkeer. Hij stapt in de bek van de walvis en hoopt dat de walvis (de staat) hem niet zal kunnen verteren.

Politiek analist Vladimir Pastoechov schrijft dat Navalny bij zijn terugkeer het systeem voor de keuze stelde: verliezen of winnen. Door terug te keren naar Rusland, werd Navalny een constante factor van irritatie voor het Kremlin. De VS en de EU, die elkaar na het aantreden van Biden weer vinden, zullen steeds weer aan Navalny refereren. Hij is daarmee niet zozeer een symbool van protest als wel van de toekomst geworden. Als er geen keuze is, wordt de mógelijkheid om te kiezen de belangrijkste tegenstander van de regering. Het belangrijkste cijfer van de protesten: 33,6% van de deelnemers aan de Moskou-rally nam voor het eerst deel aan een protest. In Sint-Petersburg ligt dit cijfer zelfs nog hoger: 47%. Misschien is dit ook het geval in andere grote steden. Velen gingen voor het eerst de straat op, omdat ze geen andere hoop hebben.

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.