De Russische burger In de regio Kostroma, ruim driehonderd kilometer ten noordoosten van Moskou, runnen burgers vrijwillig een honden- en kattenasiel. Wabke Waaijer spreekt met Olga Zjilova, leidster van het asiel. Ze vertelt over het lot van Russische zwerfdieren en het verschil tussen burger en staat. ‘Mensen zetten zich in voor dieren, dat betekent dat niet alles bij ons verloren is.’
Olga Zjilova voor de ingang van het dierenasiel. Foto's Wabke Waaijer.
Voordat ik naar binnen ga, drukt Olga Zjilova (1973) mij op het hart dat het geen ‘staatsinstelling’ is maar een ‘maatschappelijke organisatie’ en dat ik dus niet bang hoef te zijn. Wat ze daar precies mee bedoelt, legt ze later uit want de blaffende honden vragen om aandacht. Ze lopen rond in hondenrennen die zijn gebouwd met geld van de zogenaamde ‘presidentsbeurs’, een staatsfonds dat de ontwikkeling van de burgersamenleving moet stimuleren en jaarlijks ongeveer acht miljard roebel (110 miljoen euro) verdeelt over maatschappelijke organisaties die een sociaal belang dienen.
Naast gemeentelijke zijn er in heel Rusland ook particuliere asielen. Hun voortbestaan is afhankelijk van individuele donaties. Maar honden -en kattenopvang Pravo na zjizn (Recht op leven) heeft tot verrassing van Zjilova die de organisatie leidt een presidentsbeurs gewonnen. ‘Dan geeft de staat je geld en daar moet jij iets van bouwen en erover rapporteren. De procedure is streng, heel streng. Ik verbaas me nog steeds dat wij die beurs hebben gekregen om een hondenren te bouwen! Het project is nu afgerond. We kregen 811.000 roebel (11.000 euro) en zelf moesten we 200.000 roebel (bijna €3.000) bijleggen. Geen enkele beurs krijg je gratis.’
Het dierenasiel bevindt zich op het terrein van een in de jaren negentig gesloten boerderij in Korjakovo, een dorp op ongeveer vijftien kilometer van Kostroma, de regionale hoofdstad met nog geen 300.000 inwoners. Zjilova is één van de oprichters. ‘Ik geef hier leiding, althans op papier. We zijn een maatschappelijke organisatie dus we zijn met velen, maar één moet officieel op papier de directeur zijn. Iedereen doet iets, de één wat meer, de ander wat minder. We zijn met zo’n twintig mensen, voornamelijk vrouwen, mannen kennen waarschijnlijk minder mededogen!’
Het honden -en kattenasiel heeft één betaalde medewerker die de boel 24 uur bewaakt, de rest werkt vrijwillig, vertelt Zjilova. ‘Er komen hier vrijwilligers om met de honden te wandelen, maar er zijn ook mensen die hier van ’s ochtends tot ’s avonds aan het schoonmaken zijn. Op zondagen zijn we hier bijna allemaal in de weer. Dit vrijwilligerswerk is intensief omdat de dieren elke dag eten nodig hebben.’
'Zodra de staat je ondersteunt, krijg je te maken met belachelijke wetten'
In de regio Kostroma is Pravo na zjizn één van de weinige plekken waar zieke honden of katten terechtkunnen. Hoewel er in de Russische regio’s ook gemeentelijke dierenasielen zijn, vangen die volgens Zjilova slechts een beperkt aantal dieren op en besluiten zij erg makkelijk tot euthanasie. ‘Er is hier een gemeentelijke diereninstelling waar grofweg 10 honden en 10 katten verblijven. Wij verzorgen bijna 300 dieren (130 katten en 165 honden) omdat we ze niet euthanaseren. Begrijp je wat ik bedoel?’
Met name in de grote steden wordt er door middel van een sterilisatieprogramma vanuit de overheid gepoogd om een toename van het aantal zwerfhonden en -katten tegen te gaan, maar in veel regio’s ontbreekt een structurele aanpak van zwerfdieren. ‘Er zijn miljoenen zwerfhonden in Rusland’, zegt Zjilova. ‘Statistieken bestaan niet.’
Dierenasiel Pravo na zjizjn in Korjakovo.
Boekhouder
Hoewel het dierenasiel van Zjilova altijd middelen tekort komt, is ze voorzichtig met staatssteun. ‘Natuurlijk zou ik willen dat de staat ons meer zou helpen, dat zou ik heel graag willen. Maar… zodra de staat je ondersteunt, krijg je te maken met belachelijke wetten. Als je één roebel van de staat krijg, moet je bij wijze van spreken verantwoording afleggen voor 10 roebel. Al dat papierwerk en die bureaucratie, daarvoor moet je een boekhouder in dienst nemen. Er is een Russisch gezegde ‘de bedelstaf en de gevangenis zijn nooit ver weg’ (Russisch: Ot soemу i tjoermу ne zarekajsja). Je moet begrijpen dat je elke cent moet verantwoorden. Je weet dat je niets hebt gestolen. Maar als je geen boekhouder bent…’
Zjilova is echter ook van mening dat het niet de bedoeling kan zijn om het lot van zwerfdieren geheel afhankelijk te laten zijn van de giften van burgers. ‘Maar voorlopig is het in Rusland zo. Er is overigens nog een ander spreekwoord: "Als God alles voor je doet, dan doe je zelf niets meer" (Russisch: Na boga nadejsja, a sam ne plosjaj). De staat heeft sowieso veel verplichtingen, maar ieder mens moet ook zelf iets bijdragen aan de maatschappij. Als je een bedrag van de staat aanneemt, heb je heel veel te verantwoorden waarvoor je nog meer mensen moet aantrekken. Het is gewoon makkelijker om je op eigen initiatief in te zetten voor het asiel en zelf je handen uit de mouwen te steken.’
‘Toch komen ze (lokale politici – red.) hier wel naartoe om contact te leggen’, werpt een vrijwilliger tegen. Zjilova knikt. ‘Ze komen hier kijken voor de verkiezingen en dan hopen ze dat we op hen stemmen. Ze vinden ons geweldig, maar wat geven ze ons? We zamelen zelf geld in voor operaties!
Gelakte nagels
Zjilova lacht als ik haar vraag of ze altijd iets met dieren heeft gehad. ‘Als ze mij twintig jaar geleden hadden gezegd dat ik in een dierenasiel zou belanden, zou ik ze voor gek hebben verklaard. Zonder gelakte nagels ging ik de straat niet op. En moet u me nu zien! We sleepten wel altijd die zwerfkatten mee naar huis, maar niet op deze schaal. De gedachte aan een dierenasiel kwam toen niet bij me op.’
Toch is Zjilova met een groep gelijkgestemden in 2013 het dierenasiel begonnen. ‘Er werden telkens weer honden en katten aangereden en we hadden geen plek om ze allemaal mee naar huis te nemen. Dus gingen we op zoek naar een ruimte waar we de dieren konden behandelen en waar ze konden verblijven. Mensen begonnen hun krachten te bundelen en er ontstond een collectief met een gemeenschappelijk en duidelijk doel. Dit initiatief is niet toevallig ontstaan. Je voelt op een gegeven moment dat je iets goeds moet doen. Wij hebben destijds voor onszelf deze niche gekozen. Ik vind dieren in Rusland sociaal de minst beschermde groep. In de eerste plaats omdat ze buiten ons niemand anders hebben. Dieren kunnen nergens heen.’
Zjilova laat de operatiekamer zien waar zelfs een echoapparaat staat. ‘Hier doen we operaties en castraties. Alle dieren worden bij ons gecastreerd. Dat doet een jonge dierenarts op vrijwillige basis. En ik ben al zes jaar dierenartsassistent hoewel ik daar niet voor ben opgeleid. Ik ben eigenlijk ondernemer en heb een eigen transportbedrijf. Ik heb, of beter gezegd hád niets met het genezen van dieren, maar als er geen middelen zijn terwijl er wel hulp nodig is, dan moet je alles zelf leren.’
En lukt dat?
‘Als het moet, dan lukt het. Als ze bijvoorbeeld een aangereden hond brengen wanneer de dierenartspraktijken gesloten zijn, dan kunnen wij zelf de eerste hulp bieden. Onze dierenarts komt hier ongeveer eens per week op zijn vrije dag.’
Olga Zjilova in de operatiekamer van het honden- en kattenasiel.
Zijn zwerfhonden en katten in Rusland echt een probleem?
‘Het is één van de grote problemen. Ze planten zich voort en brengen verschillende ziektes en infecties over. Ze kunnen ook gevaarlijk zijn voor mensen.’`
Wat is de motivatie van jullie vrijwilligers?
‘Je doet het gewoon omdat je deze dieren een dienst wilt bewijzen. Ik gebruik liever geen grote woorden als ‘de samenleving’. Iedereen heeft zijn eigen reden. De één wordt gek in zijn auto, de ander wordt gek in zijn huis, weer een ander wordt gek van de rijkdom, maar bovenal zijn het mensen met hart voor dieren. Er zijn mensen die zich inzetten voor kinderen of ouderen, maar wij helpen dakloze dieren. In aanmerking genomen dat we geen structurele financiering krijgen, zitten we hier goed, in vergelijking met andere dierenasiels. Ik was in een dierenasiel in Ivanovo. Dat was om te huilen! Je zou alle hondjes en katjes mee willen nemen naar Kostroma.’
Er zijn ook gemeentelijke asielen…
‘Die zijn erger.’
Waarom?
‘Omdat het werk is. Gemeentelijke dierenasiels werken met betaalde krachten en die leggen niet zoveel bezieling in hun werk. Ten tweede moet zo’n gemeentelijk dierenasiel zich aan een protocol houden waarin bijvoorbeeld staat dat ze dieren bij bepaalde aandoeningen moeten laten inslapen. Onze overheid zit er immers niet op te wachten om een leger aan dakloze dieren te moeten voeden. Als maatschappelijke organisatie hebben wij ook een protocol, maar bij ons is de situatie anders: wij hebben niet het recht om een dier te doden. We zullen hem tot het laatste moment proberen te genezen, we vechten tot het allerlaatste. We hebben honden die hier al zes jaar wonen, vanaf het moment dat het dierenasiel werd gesticht.’
Hoe reageert de omgeving op dit initiatief?
‘Mensen zijn hier in principe goedhartig. Natuurlijk wordt er weleens gezegd dat je beter kinderen kunt helpen, maar de mensen die dat zeggen helpen zwerfdieren noch kinderen, maar alleen zichzelf. Over het algemeen groeit het begrip en krijgen we steeds meer hulp. We staan bij supermarkten met folders en foto’s en mensen stoppen na het winkelen voer en andere producten in onze dierenmand.'
Is de houding tegenover dieren veranderd, vergeleken met de Sovjet-tijd en de jaren negentig?
‘Het gaat de goede kant op. Je ziet een cultus ontstaan rondom dieren. Mensen plaatsen eindeloos foto’s van hun huisdieren op internet. Zoiets had je vroeger niet. In de jaren negentig probeerden we te overleven en ons gezin te voeden. Ik herinner me nog goed hoe het in de communistische tijd Hoe heet je kat? Katje. Moet hij niet iets eten? Laat hem maar muizen vangen!'
Wie ondersteunt jullie?
‘We krijgen veel hulp. Die operatietafel, de kast en het echoapparaat hebben we bijvoorbeeld van de plaatselijke Rotaryclub gekregen.'
Hoe bent u aan de ruimte voor dit asiel gekomen?
‘Dit was een vervallen boerderij die in de jaren negentig gesloten is. We hebben alles zelf opgeknapt. Toen we hier begonnen, groeiden er berken in wat nu ons secretariaat is! We huren dit terrein heel goedkoop voor 5.000 roebel (€70 euro) per maand van een bedrijf. Ook voor ons is dat niet duur. Wat duur is is de elektriciteit, ongeveer 45.000 roebel (€600 euro) per maand. De zomers zijn goedkoper maar ’s winters moeten alle ruimtes verwarmd worden.’
Maar elektriciteit is toch goedkoop in Rusland?
‘Het gemiddelde salaris in Kostroma is 20.000 roebel (€300) netto, dus reken maar uit. Ons land is groot en rijk, maar de gewone mensen zijn arm.'
Zelf verdient u de kost als ondernemer?
‘Ik heb twintig jaar geleden een transportbedrijf opgericht. In de jaren negentig reisden we naar Polen en China om daar producten te halen en hier te verkopen. Sinds begin deze eeuw zijn er genoeg producten uit Polen, maar in de logistiek viel nog een hoop te ontwikkelen. Ik werk nu met de klanten die ik al had, mijn extra aandacht gaat naar het asiel.'
Olga Zjilova: 'Ja, mensen zetten zich in voor dieren, dat betekent dat niet alles bij ons verloren is.'
Kunt u de eindjes aan elkaar knopen?
‘Als een mens tevreden is met zijn leven is het einde daar. Je wilt altijd iets nieuws. Kijk maar naar dit asiel: het was niet meer dan een klein huisje met rondom onkruid en zie wat we ervan gemaakt hebben. Toch wil je het altijd nog beter maken.’
Hoe combineert u uw bedrijf met het leiding geven aan dit asiel?
‘Eigenlijk is dat niet te combineren, maar als je iets heel erg graag wilt… Als ik niet kom, dan komt er niemand. Overdag ga ik naar mijn werk, maar ’s avonds moet ik naar het asiel, ook al ben ik moe of ziek. Als ik niet ga, dan blijven die dieren zonder zorg, zonder eten. Ik heb al zes jaar geen vakantie gehad, geen enkele vrije dag. Ik ben van acht tot twee op kantoor en in de middag ben ik hier. ’s Avonds ben ik er ook weer tot acht uur. Als assistent behandel ik dan de zieke dieren. En in het weekend werkt iedereen hier uit vrije wil. Mijn zoon is bijna dertig jaar, ik ben vroeg getrouwd en vroeg moeder geworden. Hij zegt: Mama, ik ben je kwijtgeraakt aan de kattensekte!'
'Onze kat Roedik is naar Nederland verhuisd'
Hoe vindt u eigenaren voor de dieren?
‘We hebben hier 130 katten. Er komen ongeveer twintig katten per maand bij en er gaan er tien per maand weg. Deze negen katten komen bijvoorbeeld van een boerderij die is gesloten omdat hij niet rendabel was. Andere katten komen van de straat, uit portieken. We geven ze niet zomaar aan iedereen maar stellen een contract op. De nieuwe eigenaren moeten begrijpen dat je niet met een kat moet gaan wandelen op straat. Onze kat Roedik is naar Nederland verhuisd. De eigenaresse kwam uit Kostroma en is met een Nederlander getrouwd. Toen haar kat in Nederland overleed heeft ze er één uit ons asiel gehaald. Drie van onze katten en een hond wonen in Duitsland. Het zijn wereldreizigers! In totaal hebben meer dan drieduizend van onze dieren een thuis gevonden.’
Waarom is de website van dit dierenasiel ook in het Engels?
‘Om mensen uit het buitenland aan te trekken die onze dieren willen nemen of hulp willen bieden. We hebben altijd iets nodig, geneesmiddelen, bouwmaterialen. We hebben zelfs Brigitte Bardot (haar stichting zet zich in voor viervoeters – red.) een brief geschreven, in het Frans nog wel, maar we wachten al twee jaar op antwoord. Ik heb begrepen dat zij van katten houdt.’
En jullie organisatie geeft ook ‘lessen in goedheid’?
‘Ja, onze vrijwilligers geven deze lessen op kinderdagverblijven en andere onderwijsinstellingen. Daar vertellen ze kinderen over ons dierenasiel. Een kind moet goed zijn voor dieren en dat moet je ze vroeg bijbrengen want volwassenen zijn heel moeilijk op te voeden. In Rusland zijn heel veel goede mensen, maar monsters heb je overal.’
Het is een goed teken dat burgers zich inzetten voor het welzijn van dieren.
‘Dat mensen zich inzetten voor dieren betekent dat niet alles bij ons verloren is. Het volk en de staat zijn heel verschillende dingen. Dit is iets goeds wat in de mensen zelf ontloken is en dat is iets heel anders dan de staat. Het is heel simpel: Als je een boom wilt planten, dan wacht je niet op toestemming. Je plant hem en dan zie je hem groeien.’