Dossier Binnenlandse politiek

Vladimir Zjirinovski windt zich op in de Doema

Binnenlandse politiek van Rusland

De binnenlandse politiek van Rusland wordt gedomineerd door het Kremlin. Het parlement levert geen noemenswaardige oppositie. In de Doema, het lagerhuis, zitten enkel politici die door het Kremlin worden getolereerd en het beleid van president Poetin volgen. De Federatieraad, het hogerhuis, wordt samengesteld door Poetin en lokale gouverneurs die hun positie veelal aan hem te danken hebben. Het meeste tegenstand krijgt de heersende macht daarom in de regio’s, hoewel de macht van van lokale bestuurders onder Poetin flink is ingeperkt. Onder Jeltsin genoten sommige deelrepublieken binnen de net gevormde federatieve staat ongekend veel vrijheid, maar inmiddels heeft Moskou de touwtjes weer stevig in handen. Zo worden gouverneurs niet meer altijd direct gekozen, en worden kansrijke kandidaten geweerd van deelname aan verkiezingen. Toch zijn er nog altijd republieken, oblasts, krajs en steden waar lokale oppositiepolitici het tegen de heersende macht opnemen. Tijdens de regionale verkiezingen in september 2019 leed machtspartij Verenigd Rusland op verschillende plekken een verrassende nederlaag, die mede te danken was aan de ‘slim stemmen’ campagne van oppositieleider Aleksej Navalny.   

Dossier Buitenlandse politiek

Regeringsleiders van de BRICS-landen: v.l.n.r. Temer (Brazilië), Modi (India), Xi (China), Poetin (Rusland) en Zuma (Zuid-Afrika).

Buitenlandse politiek van Rusland 

Het post-Koude Oorlogtijdperk lijkt echt voorbij. Na eerst vooral op papier te hebben gepleit voor een nieuwe multipolaire wereldorde, voegt Rusland sinds 2014 steeds meer de daad bij het woord. Daar waar de kans zich voordoet, probeert Moskou actief tegenwicht te bieden aan de westerse dominantie van na 1989. Door de verkiezing van Donald Trump in de Verenigde Staten krijgt deze alternatieve orde, die Rusland voorstaat, een nieuwe dimensie. De wereldkaart wordt opnieuw getekend. Dichter bij huis probeert Rusland zijn vroegere invloedssfeer te behouden. De Roesski Mir-doctrine, die bepaalt dat Russen in het buitenland kunnen rekenen op bescherming van Moskou, speelt hierin een belangrijke rol. Op deze manier probeert Rusland bijvoorbeeld invloed uit te oefenen op de taal en religie in de voormalige vazalstaten. In Oekraïne legitimeerde de doctrine zelfs gewapende inmenging en annexatie.

Dossier Nederland en Europa

Overleg op 2 oktober 2015 in Parijs tussen Merkel, Hollande, Poetin en Porosjenko

Rusland en Europa: aantrekking en afstoting

De relatie tussen Rusland en Europa is gespannen. Economisch zijn de machtsblokken sterk van elkaar afhankelijk, maar de verhoudingen worden bemoeilijkt door verschillende kwesties. Europa legde sancties aan Rusland op vanwege de annexatie van de Krim, de steun aan rebellen in Oost-Oekraïne en het neerhalen van vlucht MH17. Ook maakt men zich in de EU zorgen over Russische desinformatie.

Rusland versus de NAVO en EU

Rusland maakt zich op zijn beurt zorgen over de uitbreiding van de EU en NAVO naar het oosten. Het Europese associatieverdrag met Oekraïne ging Moskou te ver. Het Rusland van Poetin zet zich mede daarom af tegen het Westen. Rusland vindt dat het als grootmacht niet erkend wordt en voelt zich vernederd en genegeerd. Het land wil een conservatief alternatief zijn voor het decadente 'Gayropa'. Het voelt zich gesterkt door de euroscepsis in Europa zelf, die onder meer leidde tot het Brexit-besluit.

Dossier Oekraïne

Massaprotest op het Majdan-plein van Kiëv, december 2013. Foto Victor

Oekraïne tussen Rusland en Europa

Oekraïne is sinds 1991 onafhankelijk, en balanceerde daarna lange tijd tussen Rusland en Europa. Het land bleef in bepaalde opzichten afhankelijk van Rusland, maar haalde soms de banden met Europa aan. Deze Europese koers zorgde voor spanningen tussen Oekraïne en Rusland. Moskou vreesde de toenemende Europese invloed in het ‘nabije buitenland’ en probeerde die tegen te gaan.

Oekraïne en Rusland in conflict

Het conflict tussen Oekraïne en Rusland ontstond in het najaar van 2013. De Oekraïense regering stond op het punt een associatieverdrag te sluiten met de Europese Unie, maar werd op het laatste moment door Moskou overgehaald om niet te tekenen. In plaats van het associatieverdrag met de EU, sloot Kiev een nieuwe economische deal met Rusland. Hierop brak de pro-Europese opstand Euromajdan uit. Deze opstand leidde tot de vlucht van president Janoekovitsj. Volgens Rusland en pro-Russische rebellen ontstond er een dreigende situatie voor Russen in Oekraïne. Dit was voor Rusland het argument om in te grijpen: het annexeerde de Krim en steunde de gewapende opstand in het oosten van Oekraïne.

Volodymyr Zelensky

Petro Porosjenko, die regeerde van 2014 tot 2019, slaagde er niet in de grote problemen waar Oekraïne mee kampt op te lossen. Naast het beëindigen van de oorlog in de Donbas is het aanpakken van corruptie in Oekraïne de belangrijkste uitdaging. De  komiek Zelensky werd bij de Oekraïense verkiezingen van 2019 gekozen tot president, omdat hij beloofde af te rekenen met corruptie en alles te doen om vrede te brengen in de Donbas. Zal Zelensky slagen, waarin Porosjenko faalde?

Dossier Economie

De economie van Rusland

Door de dubbele klap van de lage olieprijs en de westerse sancties is de Russische economie in een recessie geraakt. Voorlopig houden de sancties stand en aan de oliebonanza lijkt een definitief einde gekomen. Om de economie weer vlot te trekken zijn draconische hervormingen nodig. Maar het ziet er niet naar uit dat Poetin de economie zal laten prevaleren boven zijn geopolitieke aspiraties.

Dossier defensie

Russische minister van Defensie Sjojgoe op een wapenbeurs

Het leger van Rusland verandert

Het zogeheten 'militair-industrieel complex' is het afgelopen decennium een hoeksteen van het Russische regeringsbeleid geworden. Leger, vloot en luchtmacht worden stapsgewijs hervormd en geprofessionaliseerd. De defensie-uitgaven zijn gegroeid en de wapenexport floreert. In vergelijking met Europese landen besteedt Rusland een hoog percentage van het bruto binnenlands product aan de krijgsmacht. Naast de begrotingen van de wereldmachten China en de VS is het Russische defensiebudget echter relatief bescheiden. Mede dankzij gelikte PR-campagnes en effectieve acties van het Russische leger in Syrië en Oekraïne, is het imago van de Russische krijgsmacht verbeterd en de politieke invloed ervan gegroeid.

Dossier rechtsstaat en Civil Society

Ideaal van onafhankelijke rechterlijke macht is ver weg

Poetin beloofde bij zijn aantreden dat onder zijn bewind de ‘dictatuur van de wet’ zou heersen. Dat klonk streng, maar rechtvaardig. Maar de ontwikkeling naar een democratische rechtsstaat, die Rusland volgens artikel 1 van de grondwet is, zet niet door. Justitie is – nog steeds - een instrument van de machtigsten.

Dossier Cultuur

De rode ruiterij van Kazimir Malevitsj

Cultuur in Rusland

De Russische cultuur is rijk en veelomvattend. Rusland heeft niet alleen wereldberoemde boeken, balletten en muziek voortgebracht, maar kent ook een levendige volks- en jeugdcultuur. Cultuur kan, zeker in Rusland, niet los worden gezien van maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Kunstenaars reageren zelf op politieke ontwikkelingen, maar worden ook gebruikt, misbruikt en onderdrukt door de machthebbers. Zo werden de avant-gardisten na de Oktoberrevolutie nog in de armen gesloten door de bolsjewieken, maar werden ze niet veel later door diezelfde bolsjewieken in de ban gedaan. Recent was er veel aandacht voor het nieuws dat president Poetin de invloed van Russische rappers op de jeugd wil tegengaan.  

Russische literatuur

De 19e eeuw, waarin Russische schrijvers als Poesjkin, Dostojevski, Tolstoj en Tsjechov hun monumentale werken schreven, wordt gezien als de gouden eeuw van de Russische literatuur. Rond de Russische Revolutie in 1917 begonnen avant-gardisten en futuristen als Majakovski te experimenteren met nieuwe vormen van literatuur, totdat het socialistisch realisme in de jaren ‘30 de enige toegestane vorm van literatuur werd. In veel officiële literaire publicaties werd de censuur omzeild door in bedekte termen te schrijven over zaken waar eigenlijk niet over geschreven mocht worden. Werken van dissidente schrijvers werden in samizdat (overgetypte ‘zelfuitgaven’) clandestien verspreid en in het buitenland gepubliceerd. Na de val van het communisme genoten schrijvers plotsklaps ongekende vrijheid, maar zakte ook de belangstelling voor Russische boeken in. Nu Poetin de openbare mening weer steeds strakker probeert te controleren, is er een nieuwe generatie schrijvers aan zet.

Russische film

Film werd eind 19e eeuw in Rusland geïntroduceerd en heeft zich in de Sovjet-periode sterk ontwikkeld. In deze tijd was de Sovjet-film zeer innovatief. In de jaren ‘30 werd het socialistisch realisme ook voor film de enige toegestane vorm en nam de Communistische Partij alle controle over het productieproces over. Na de dood van Stalin en in de tijd van perestrojka kenden filmmakers korte periodes van vrijheid. In die tijd kregen Russische films lovende internationale kritieken. In de jaren ‘90 hadden Russische filmmakers alle vrijheid om films te maken, maar inmiddels kijkt het Kremlin weer met een kritischer blik naar de Russische producties voor het witte doek. Naast Russische films besteden we op de site aandacht aan buitenlandse films, documentaires en series over Rusland of de Sovjet-Unie.

Dossier Media

Poetin beantwoordt vragen van burgers

Russische media onder druk

Na het uiteenvallen van de USSR brak een periode van vrijheid aan voor de media in Rusland. Onder Poetin werden de teugels aangehaald. De ruimte voor onafhankelijke journalistiek kalft steeds verder af. Onafhankelijke kranten, tv-stations en websites worden gesloten of overgenomen door bondgenoten van het Kremlin. Journalisten zelf lopen nog steeds gevaar onder het huidige regime. De afgelopen 20 jaar zijn er in Rusland tientallen journalisten vermoord. Daarnaast staat de internetvrijheid in toenemende mate onder druk. Zo staat er een wet op stapel waarmee het Kremlin het internet in Rusland in één klap kan isoleren van de rest van de wereld.

Desinformatie en propaganda

In het conflict om Oekraïne speelde de staatstelevisie een cruciale rol. De geesten werden rijp gemaakt voor de annexatie van de Krim en de oorlog in de Donbas. Een nieuw wapen in de informatieoorlog is desinformatie. Dit bleek bijvoorbeeld kort na het neerstorten van vlucht MH17. Hoe effectief is de mediastrategie van het Kremlin?

Dossier Religie

Religie in Rusland

Religie speelt in hedendaags Rusland een belangrijke rol. Na de val van het communisme ontstond er in de samenleving een sterke behoefte aan collectieve zingeving. In de veelvolkerenstaat, waar vrijheid van godsdienst is verankerd in de grondwet, worden verschillende godsdiensten beleden. Het orthodoxe christendom is met afstand het grootst, maar ook de islam is een invloedrijk geloof. Er wonen circa 20 miljoen moslims in Rusland. Door toedoen van islamitische terreur en de sterke verbondenheid met de orthodoxe kerk heeft de staat een complexe verhouding tot de islam.

Russisch Orthodoxe Kerk

De Russisch-orthodoxe Kerk is de grootste en machtigste religieuze organisatie in Rusland. Hoewel kerk en staat formeel gescheiden zijn, oefent de orthodoxe kerk ook politieke invloed uit. Sterker nog, doordat de banden tussen het Kremlin en de kerk de afgelopen jaren flink zijn aangehaald, wordt de Russisch-orthodoxe Kerk meer en meer beschouwd als een politiek project. Ook de recente afscheiding van de Oekraïens-orthodoxe Kerk maakt duidelijk hoe zeer politiek en religie in Rusland en Oekraïne met elkaar verweven zijn.

Dossier Geschiedschrijving

Komsomolskaja Pravda van 10 mei 1945. Foto Oleg Golovnjov

De geschiedenis van Rusland is politiek

Geschiedschrijving wordt in Rusland mede bepaald door de politieke machthebbers. De geschiedenis van Rusland is voor hen een middel dat kan worden ingezet om politieke doelen te bereiken. Na een krappe eeuw communistische geschiedschrijving moest Rusland op zoek naar een nieuwe identiteit. Het Kremlin gebruikt geschiedschrijving om burgers en staat nieuw zelfvertrouwen te verschaffen. De twintigste eeuw moet de Russen niet alleen herinneren aan revolutie, burgeroorlog en stalinistische terreur, maar ook aan grootste triomfen, met name de overwinning op de nazi’s in WOII.

Komt de geschiedschrijving over Rusland hierdoor in het gedrang? Wordt de Russische geschiedenis misbruikt? En wat doet het Rusland van Poetin met de verwerking van het verleden?