Een van Oekraïnes meest omstreden militaire formaties, het ultranationalistische Azov bataljon, gaat met 600 geüniformeerde maar ongewapende mannen patrouilleren in de straten van Kiev om misdaad, corruptie en terrorisme te bestrijden. De 'Nationale militie-eenheden' zwoeren op 28 januari op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev een eed van trouw aan de Oekraïners en marcheerden daarna in slagorde door de straten van de stad.
De Oekraïense wet voorziet in de registratie van civiele organisaties die de politie en andere wetshandhavers assisteren. Minister van Binnenlandse Zaken Arsen Avakov waarschuwde dat het machtsmonopolie in Oekraïne bij de staat ligt en niet bij paramilitaire organisaties.
(Foto uit video van Azov)
'Ik herhaal dat er in de Oekraïense staat maar één monopolie is op het gebruik van geweld en dat ligt bij de staat: de Nationale Garde, de nationale politie, de strijdkrachten. Alle andere paramilitaire formaties die zich in de straten van de steden ophouden, zijn illegaal. Maatschappelijke bewegingen mogen zich niet buiten de grenzen van de wet begeven,' aldus Avakov op de website van zijn ministerie. Vertegenwoordigers van Azov benadrukken dat de milities ongewapend zijn.
Vertegenwoordiger Roman Tsjernysjov zei tegen tv-station Hromadske dat de milities onderdeel uitmaken van de 'Azov-beweging', die de Oekraïense samenleving gaan helpen waar de overheid in gebreke blijft. Volgens hem gaat het niet om een militaire groep, 'maar ze werken wel samen met de politie'. Volgens Halya Coynash van de gezaghebbende Charkiv Mensenrechtengroep boezemt de gebeurtenis bepaald geen vertrouwen in, vooral niet de mededeling onder de video die de militie op Facebook publiceerde: 'Wij zijn met velen. Wij zijn niet bang om geweld te gebruiken om de Oekraïense orde op straat te herstellen'.
Matthew Schaff van het Amerikaanse Freedom House in Kiev: 'Als er groepen door de straten trekken in dit soort eenheden met dit soort slogans dan moet je je zorgen maken over hun bedoelingen, hoe ze hun visie gaan verwezenlijken en welke regels ze gaan proberen af te dwingen'.
Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken is de oprichting van de milities legaal, maar dienen zij te werken onder gezag van politie en ordehandhavers. 'Wat het ministerie verzwijgt is dat er dwingende redenen zijn voor zorg tussen enigerlei vorm van samenwerking tussen extreem-rechtse burgerwachten en officiële handhavers van het gezag,' aldus Coynash.
Het Azov-bataljon is een van de tientallen vrijwilligersbataljons die in 2014 spontaan ontstonden toen het gedemoraliseerde Oekraïense leger geen antwoord had op de opstand van pro-Russische rebellen in het Oosten van Oekraïne. Tienduizenden mannen meldden zich bij de meest uiteenlopende commandanten. Enkele bataljons kregen al snel een slechte naam wegens oorlogsmidaden. Bataljon Azov werd geleid door de neo-nazi Andry Biletski en presenteerde zich met nazi-symbolen als een omgekeerde Wolfsangel, die de letters NI (Nationaal Idee) zou verzinnebeelden.
Bataljon Azov traint bij Marioepol. De vlag toont hun runenteken (foto Laura Starink)
Het bataljon speelde een belangrijke rol bij het tot staan brengen van de Russische opmars door de verdediging van de havenstad Marioepol, cruciaal voor de bevoorrading van de Krim. De bataljons zijn later successievelijk ingelijfd bij het reguliere leger, maar Azov bleef een status aparte opeisen. Biletski was een van de grondleggers van de neonazistische Sociaal-nationale partij, die in 2006 in de oost-Oekraïense stad Charkiv werd opgericht en aanvallen uitvoerde op buitenlandse studenten en etnische minderheden. Op basis van die partij organiseerde hij de paramilitaire organisatie Patriot van Oekraïne. Hij zat enige tijd gevangen. Inmiddels is hij onafhankelijk Kamerlid.
Op 14 oktober 2016 richtte Azov de politieke partij Nationaal Corps op, die voorstander is van legalisering van wapenbezit, invoering van de doodstraf, herstel van de kernmacht van Oekraïne (afgebouwd na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie), verbreking van alle banden met Rusland en bestrijding van de Russische invloed in Oekraïne. Ook het aanpakken van de Oekraïense oligarchen, nationalisatie van privébedrijven en afrekening met moreel verval als LGTB-rechten staan op het programma. Volgens opiniepeilingen zou de partij, die graag meedoet aan fakkeloptochten in Kiev, de kiesdrempel van 5 % niet halen. Datzelfde geldt voor andere radicaal-rechtse partijen als De Rechtse Sector en Svoboda (Vrijheid).
Deelname van radicaal-rechts aan de oorlog in Oost-Oekraïne wordt op de Russische televisie breed uitgemeten. De Euromajdan-omwenteling van 2014 is door Rusland van meet af aan betiteld als een fascistische staatsgreep.
De Oekraïense wet over samenwerking tussen burgerinitiatieven en de overheid stamt oorspronkelijk uit 2000, en is op 1 januari 2016 voor het laatste gereviseerd. Ze staat burgers toe 'burgerorganisaties te vormen voor deelname aan het handhaven van de openbare orde en de bescherming van de staatsgrens', benevens steun te verlenen aan het locale bestuur en de ordehandhavers. Dat is een uitvloeisel van de anarchistische situatie die ontstond na de vlucht van president Janoekovitsj. Er was totaal geen vertrouwen in politie en ordetroepen als de Berkoet, die verantwoordelijk worden geacht voor de meer dan 100 doden in Kiev. Honderden vrijwilligersorganisaties ontstonden, die de falende overheid moesten aanvullen en corrigeren. De gewapende bataljons waren daarvan de meest extreme groepen. Ze bouwden in korte tijd veel krediet op bij de bevolking, maar mensenrechtenorganisaties waarschuwden van meet af aan tegen de gevaren van zulke eigenmachtig opererende clubs.
Lees hier meer over de burgermilities in Kiev.