Anticiperend op een mogelijke ‘normalisering’ van de banden tussen de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump en Vladimir Poetin proberen de strijdende partijen in de Donbas met toenemend geweld de frontlijn op te schuiven. Omdat ze er rekening mee houden dat de Amerikaanse steun voor Oekraïne zal verslappen, proberen zowel Kiev als de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk het initiatief naar zich toe te trekken.
Door dit wederzijdse offensief staat de uitvoering van het Minsk-bestandsakkoord, dat twee jaar geleden onder auspiciën van de Duitse en Franse regeringsleider Angela Merkel en François Hollande werd gesloten maar nooit serieus is uitgevoerd, meer dan ooit op losse schroeven. Het lot van Minsk wordt nog eens versterkt door de nieuwe houding van de Amerikaanse regering. Het State Department heeft tot nu toe slechts in neutrale termen zijn zorgen over het geweld geuit, zo de indruk wekkend dat Washington niet meer achter Kiev staat.
Op bezoek aan het front redeneerde ook rebellenvoorman Aleksander Zachartsjenko, de leider van de Volksrepubliek Donetsk, langs deze lijn. De felle gevechten waren het gevolg van toenadering tussen de verenigde Staten en Rusland, zei hij.
In Kiev riep president Petro Porosjenko, die maandag 30 januari zijn bezoek aan bondskanselier Merkel in Berlijn voortijdig afbrak, een dag later de Nationale Veiligheidsraad in spoedzitting bijeen. In Minsk zou de Contactgroep een dag later over de nieuwe crisis vergaderen. In Moskou beschuldigde Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov de Oekraïense regering ervan de ‘toestand’ niet meer in de hand te hebben.
Al sinds begin van dit jaar groeit het aantal militaire confrontaties in de Donbas gestaag. Maar na het telefoongesprek tussen Trump en Poetin op zaterdag 28 januari, voor zover bekend het eerste directe contact sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen, is het geweld pas echt opgelaaid.
Dode en gewonde Oekraïense soldaten in Donbas. Bron: Euromaidan Press
Vooral rond Avdejevka escaleert het geweld sinds het telefoongesprek tussen de president van de Verenigde Staten en Rusland. Volgens de regering in Kiev wordt Avdejevka, een voorstad ten noorden van Donetsk, met Grad-raketten en ander artillerievuur aangevallen door de pro-Russische rebellen. Ook andere Oekraïense gebieden zouden vanuit de Volksrepubliek Donetsk zijn bestookt. Bij de gevechten zou de bekende/beruchte separatistische rebel Michail Tolstich alias Givi gewond zijn geraakt en rechterhand Consul zijn gedood.
Een oproep van de Oekraïense legerleiding om een gevechtspauze in acht te nemen, werd volgens Oekraïense media niet in acht genomen. De situatie in de stad, waar voor de oorlog ongeveer 40.000 mensen woonden, zou door het uitvallen van talrijke basisvoorzieningen zo nijpend zijn dat de autoriteiten dinsdag 31 januari overwogen om circa 12.000 bewoners uit de stad te evacueren.
Grijze zone
Avdejevka ligt in de zogeheten ‘grijze zone’ van de frontlijn in de Donbas. Deze strook is niet in handen van de pro-Russische separatisten, maar is conform de Minsk-akkoorden een grotendeels gedemilitariseerd gebied dat onder controle staat van de Oekraïense regering. De Oekraïense strijdkrachten en vrijwilligersbataljons hebben echter geen werkelijke zeggenschap over deze grijze zone die feitelijk een soort niemandsland is geworden.
Sinds medio december proberen de Oekraïense strijdkrachten nu wel greep te krijgen op een aantal sleutelplaatsen in de grijze zone door sluipenderwijs op te rukken richting de rebellen van de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk. In strijd met de Minsk-akkoorden, waarin is vastgelegd dat het zware materieel ver achter de linies zou worden teruggetrokken, versterken de regeringstroepen tijdens hun stapsgewijze opmars ook hun wapenarsenaal. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) staat machteloos, zoals ze afgelopen jaren ook niets wist in te brengen tegen de separatisten die de bestandsafspraken schenden.
Dit ‘kruipende offensief’ van Kiev is vooral gericht op de frontposities bij Avdejevka, Novoloegansk, Marioepol, Dokoetsjajevsk, Gorlovka en Debaltsevo. Deze laatste enclave heeft symbolische betekenis. Debaltsevo was tot de Minsk-akkoorden van begin 2015 in handen van de regering in Kiev. Terwijl de Contactgroep toen in de Wit-Russische hoofdstad onderhandelde, wisten de separatistische rebellen dit gebied toen echter, mede dankzij directe militaire hulp uit Rusland, op de valreep alsnog in te lijven. Kiev heeft deze verovering altijd gezien als een eerste schending van de Minsk-akkoorden. Herovering van Debaltsevo zou bovendien betekenen dat de rebellen geen rechte frontlijn meer hebben en defensief dus in een moeilijker parket komen.
Frontlijn van 31 januari volgens Oekraïense ministerie van Defensie
Contrabande als motief
De officiële aanleiding voor dit 'kruipende offensief', waarbij in december 17 Oekraïense militairen omkwamen en in januari zeker 20 soldaten, is de noodzaak om smokkelroutes naar de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk af te grendelen. Volgens de Donbas-gouverneur Pavel Zjerbrivski, die resideert bij het spoorwegknooppunt Kramatorsk dat in Oekraïense handen is, was de politie niet in staat op te treden tegen de grensoverschrijdende handel in kolen, brandstof, voedsel en andere ‘contrabande’. Eerder al hebben nationalisten spoorlijnen bezet om het treinverkeer tussen Oekraïne en de Volksrepublieken af te grendelen.
Volgens de Russische regering zijn deze en andere acties van Oekraïense nationalisten in de Donbas een opzetje van Kiev. In een reactie op de escalatie rond Avdejevka zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov dinsdag 31 januari dat het Oekraïense vrijwilligersbataljons zijn die de aanvallen op de pro-Russische rebellen uitvoeren. Kiev heeft hen ‘niet in de hand’, aldus de woordvoerder van president Poetin. Deze vrijwilligersregimenten worden in de rug gedekt door Oekraïens artillerievuur, voegde hij er aan toe. De rebellen zouden daarop in de tegenaanval zijn gegaan. Porosjenko zou tot de aanval zijn overgegaan om de ‘aandacht af te leiden van de binnenlandse situatie in Oekraïne’, aldus Peskov.
Peskov ging niet in op de buitenlands politieke kant van de zaak. Sinds de verkiezing van Trump houdt de regering van president Porosjenko er rekening mee dat de Verenigde Staten hun handen van Oekraïne kunnen aftrekken. Voormalig vice-president Joe Biden speelde afgelopen drie jaar een grote rol in Oekraïne. Het was Biden die Kiev steunde maar ook in toom hield. Naast bonskanselier Merkel was vicepresident Biden zo een continue factor bij het beteugelen van de oorlog in de Donbas. Zijn opvolger Mike Penn heeft nog niets van zich laten horen. Trump heeft zich uitgesproken voor een 'deal' met Poetin over de status van het geannexeerde schiereiland Krim en indirect over de geopolitieke positie van Oekraïne.
Uit angst voor een Amerikaanse 'neutraliteit' probeert Kiev nu mogelijk zoveel mogelijk voldongen feiten te scheppen. De separatisten doen op hun beurt hetzelfde, wetend dat ze in het verleden konden rekenen op Russische interventies, wanneer ze in het nauw dreigden te komen.
De Oekraïense minister van Defensie, Stepan Poltorak, weerspreekt dat dit offensief in strijd is met Minsk. In een gesprek met Radio Free Europa/Liberty zei Poltorak dat hij opereert naar de letter van het bestandsakkoord. Maar de minister gaf wel toe dat Kiev ook militaire middelen inzet om een sterkere diplomatieke positie te verwerven. ‘Een politieke oplossing is alleen mogelijk als Oekraïne een sterk leger heeft’, aldus Poltorak.
President Porosjenko tijdens een spoedzitting van de Nationale Veiligheidsraad