Rusland onderwerpt Oekraïense kinderen aan heropvoeding

De Oekraïense overheid protesteert al maanden tegen de deportatie van Oekraïense kinderen naar Rusland, waar ze onderworpen worden aan patriottische opvoeding of geadopteerd worden door Russen om hen als Russische staatsburgers op te laten groeien. Een Yale rapport lokaliseerde 43 jeugdkampen die voor heropvoeding worden gebruikt. Ouders worden niet op de hoogte gehouden. Dit is op z'n minst een schending van het oorlogsrecht.

ania screenshotDe 15-jarige Anja bedankt in het Moskouse Loezjnikistadion haar Russische'bevrijder' Joeri uit Marioepol. Screenshot YouTube.

door Wabke Waaijer

De wrangheid en absurditeit van de deportatie van Oekraïense kinderen naar Rusland werd zichtbaar tijdens het agressieve propaganda-evenement in het Moskouse Loezjniki stadion op 22 februari. Tijdens deze strak geregisseerde patriottische show waarmee Poetin één jaar Russische invasie wilde vieren, werden uit Marioepol gedeporteerde kinderen op het podium gezet om het publiek te laten zien hoe Rusland zich over hen ‘ontfermt’.

De 15-jarige Anja, meegenomen uit een schuilkelder van Marioepol, moest een Russische strijder met de bijnaam ‘Engel’ bedanken omdat hij 367 kinderen uit de door de Russen bijna compleet vernietigde stad zou hebben ‘bevrijd’.

‘Dank aan oom Joeri, dat hij mij, mijn zus en honderdduizenden kinderen redde uit Marioepol’, zei het meisje terwijl haar kleine zusje de oren bedekte voor het lawaai. Vervolgens moedigde de presentatrice Anja en de andere gedeporteerde kinderen uit Marioepol aan om ‘oom Joeri’ te omhelzen. 

Later bleek uit onderzoek van de Russische nieuwsoutlet Vazjnye Istorii (Belangrijke geschiedenissen) dat Anja haar zogenaamde bevrijders bedankte, die verantwoordelijk waren voor de dood van haar moeder. Anja werd samen met haar zusje zonder toestemming ‘geëvacueerd’ oftewel gedeporteerd naar Rusland. Uit gesprekken met kennissen van de familie wordt duidelijk dat er wel degelijk een voogd was aangewezen voor de meisjes en dat deportatie naar Rusland dan ook niet de enige optie kan zijn geweest.

Heropvoedingskampen

Dat Rusland uit Oekraïne gedeporteerde kinderen niet alleen medische hulp en onderdak biedt maar ook onderwerpt aan een pro-Russische heropvoeding blijkt uit het in februari verschenen rapport van The Yale School of Public Health’s Humanitarian Research Lab. De auteurs baseren zich op onderzoek in open bronnen.

Over de 'kidnapping' van duizenden Oekraïense kinderen doen al maanden verhalen de ronde. Het onderzoek van Yale brengt voor het eerst gedetailleerd in kaart hoe de Russische overheid een uitgebreid netwerk van heropvoedingskampen in Rusland inzet om Oekraïense kinderen te laten ‘integreren’ in de Russische cultuur en maatschappij.

Volgens het rapport heeft Rusland sinds het begin van de Russische invasie meer dan 6.000 kinderen van tussen de vier maanden en zeventien jaar oud in heropvoedingskampen of andere faciliteiten vastgehouden. Dit begon in de week vlak voor de invasie en duurde zeker tot in januari 2023 voort. Het rapport benadrukt dat het om een conservatieve schatting gaat, in werkelijkheid ligt het aantal kinderen dat in heropvoedingskampen zit waarschijnlijk veel hoger.

Dat blijkt ook uit uitspraken van de Russische autoriteiten zelf. Zo sprak de Russische viceminister van onderwijs in oktober 2022 van 22.000 kinderen uit de Donbas die gedurende de zomer in kampen hadden gezeten. Ook zouden 5.000 kinderen uit de regio Cherson in de herfst naar een kinderkamp gaan. Maria Lvova-Belova, de commissaris voor de kinderrechten, beloofde Poetin tijdens een persoonlijke ontmoeting op 16 februari 2023 dat zij van plan is om nog eens enkele duizenden kinderen naar de kampen te halen om hen, zoals de Russen het brengen, te laten bijkomen van de oorlog. 

Deze heropvoedingskampen, evenals de deportatie en adoptie van Oekraïense kinderen worden gecoördineerd op federaal niveau. Behalve president Poetin zijn ook andere hooggeplaatste Russische politici, zoals Sergej Kirijenko, plaatsvervangend hoofd van de presidentiële administratie, bij het programma betrokken. Kirijenko heeft een coördinerende functie in de door Rusland bezette Oekraïense gebieden en wordt door sommigen als potentiële troonopvolger van Poetin gezien.

Ook op regionaal en lokaal niveau wordt er meegewerkt aan de uitvoering en de politieke rechtvaardiging van het programma. Als leider van het programma is kinderombudsvrouw Lvova-Belova op de sanctielijst van de Verenigde Staten geplaatst. De Oekraïense mensenrechtenactiviste Jekaterina Rasjevskaja pleit voor hardere maatregelen tegen de Russische ombudsvrouw omdat de sancties volgens haar geen effect hebben. Een dubieuze rol is daarnaast weggelegd voor Tatjana Moskalkova, Poetins commissaris voor de mensenrechten. Zij werkt nauw samen met Lvova-Belova en moet het heropvoedingsprogramma en adoptieprogramma een humanitair gezicht geven.

kinderen mariupol loezjniki screenshot'Oom Joeri' met de uit Marioepol meegenomen kinderen. Screenshot YouTube.

Duizenden kilometers weg

In Rusland en op de door Rusland bezette Krim zijn 43 heropvoedingskampen of vergelijkbare faciliteiten getraceerd, maar ook wat betreft deze locaties gaat het om een conservatieve schatting die gebaseerd is op tot nu toe geverifieerde gegevens. De kampen bestaan voornamelijk uit al bestaande zomerkamplocaties waar ook Russische kinderen hun vakanties doorbrengen.

Yale HRL heeft twee kampen gevonden die gebruikt zouden zijn voor de deportatie van Oekraïense (vermeende) weeskinderen. Kinderen uit deze kampen zijn uiteindelijk ondergebracht bij pleeggezinnen in Rusland.

De kampen bevinden zich onder meer op de door Rusland bezette Krim, rondom de Zwarte Zee en tien kampen zijn gesitueerd rondom de grote steden Moskou, Kazan en Jekaterinburg. Twee kampen bevinden zich in Siberië en één in het Verre Oosten, in de regio Magadan, duizenden kilometers verwijderd van Oekraïne. De kinderen worden per bus, trein of vliegtuig naar de kampen vervoerd. De Oekraïense kinderen komen uit de deels door Rusland bezette Oekraïense regio’s Donetsk, Loehansk, Zaporizja, Cherson en Charkiv. 

Geronseld door leraren

Volgens het rapport zijn de kampen gratis en worden ze gefinancierd door de betreffende Russische regio’s zelf, die vaak een stad in Oekraïne hebben ‘geadopteerd.' Lokale bestuurders kopen vouchers voor de bevolking waarmee ze de kinderen op kamp naar Rusland kunnen sturen.

Kinderen worden in de bezette Oekraïense gebieden voor deze kampen geronseld via leraren, collaberende autoriteiten of Russische militairen. Er zijn ook gevallen bekend waarin ouders onder druk werden gezet om hun kind naar een Russisch kamp te sturen. Volgens het rapport is de hele procedure van ouderlijke toestemming in deze context dubieus. Veel ouders hadden door de oorlogssituatie geen keus. Ook van de aanwezigheid van bezettingstroepen ging een vorm van dwang uit. 

Er zijn verschillende redenen waarom Oekraïense ouders hun kind naar een Russisch kamp stuurden, vertelt het rapport. Veel ouders verdienden weinig en zagen dit als een kans om hun kind op vakantie te laten gaan en bij te laten komen van het oorlogsgeweld. Anderen hoopten op gezonder voedsel voor hun kinderen dan in de door oorlog geteisterde bezette Oekraïense gebieden verkrijgbaar was. 

Wat gebeurt er in de heropvoedingskampen?

Sommige kampen hebben wel degelijk een recreatief karakter maar van de 43 kampen die door Yale HRL getraceerd werden, is van 32 vastgesteld dat ze gericht zijn op systematische herscholing of heropvoeding van Oekraïense kinderen. Hier worden de kinderen onderworpen aan Russo-centrische patriottische heropvoeding en in twee kampen (in Tsjetsjenië en op de Krim) zelfs aan militaire training. Het doel is om kinderen de visie van de Russische regering op de nationale cultuur, geschiedenis en samenleving bij te brengen. Zo worden kinderen meegenomen op culturele en pattriottische excursies door het land en krijgen zij lezingen van Russische veteranen en historici.

Volgens het rapport is ‘politieke heropvoeding’ het belangrijkste doel van deze heropvoedingskampen, die overigens al sinds 2014 (toen Rusland zich heimelijk militair ging mengen in Oost-Oekraïne) gebruikt werden voor de opvang van kinderen uit Donetsk en Loehansk. 

De heropvoedingskampen lijken dus bedoeld te zijn om Oekraïense kinderen uit de nieuw bezette gebieden te indoctrineren en gunstig te stemmen tegenover de Russische bezetter. Ook worden zo weeskinderen die aangemeld zijn voor adoptie in Rusland voorbereid op een leven als Russisch staatsburger, inclusief de daarbij behorende pro-Russische denkbeelden.

Door de Russische overheid worden de kampen aangeprezen als ‘integratieprogramma’s’ waar kinderen in feite worden klaargestoomd voor een leven in Rusland. ‘Wij laten ze zien welke universiteiten er zijn, waar ze zich kunnen inschrijven, hoe ze zich op hun loopbaan kunnen orienteren en wat er is voor hun persoonlijke ontwikkeling’, vertelde Lvova-Belova trots tijdens haar gesprek met Poetin op 16 februari. 

lvova belova poetin febr 2023 kremlinruPresident Poetin in gesprek met Maria Lvova-Belova op 16 februari 2023. Foto Kremlin.ru.

Terugkeer wordt uitgesteld

De heropvoedingskampen zijn niet alleen gericht op het russificeren van Oekraïense kinderen uit (nieuw) bezette gebieden, kinderen worden er ook langer dan afgesproken vastgehouden. 

In 10% van de kampen is de terugkeer van de kinderen naar huis naar verluid opgeschort en in twee kampen (Artek en Medvezjonok) werd de terugkeer zelfs voor onbepaalde tijd uitgesteld. Volgens het rapport, dat zich onder meer baseert op verklaringen van ouders, betrof dit enkele honderden kinderen. Volgens de Russische kampadministratie was het in Oekraïne te onveilig voor de kinderen, als argument verwees de organisatie bijvoorbeeld naar de bevrijding van Cherson door het Oekraïense leger. Ook in de regio Charkiv werd de terugkeer van de kinderen uitgesteld nadat het Oekraïense leger steeds meer plaatsen wist te bevrijden, zo blijkt uit een reportage van BBC Russian

In het grootste kamp ‘Medvezjonok’ (beertje) zouden na de bevrijding van Cherson door Oekraïne op een gegeven moment 300 Oekraïense kinderen hebben gezeten. Ook de terugkeer van kinderen uit twee andere kampen is uitgesteld. Sommige kinderen werden enkele weken, anderen enkele maanden langer vastgehouden in de kampen. Daarnaast was er vaak ook een gebrek aan communicatie met de ouders die niet op de hoogte gebracht werden dat hun kind later dan afgesproken zou terugkeren.

De terugkeer van de kinderen werd bemoeilijkt omdat de kampadministratie eiste dat de kinderen alleen persoonlijk door hun ouders mochten worden opgehaald. Voor veel ouders bleek dit in de praktijk moeilijk te zijn omdat de reis naar Rusland duur of gevaarlijk was door de oorlogssituatie (sommigen moesten via Belarus en/of andere landen reizen om hun kind op te halen), ouders beschikten over beperkte financiële middelen en vaders in de diensplichtige leeftijd mochten Oekraïne niet verlaten. ‘Geen idee hoe we dit gaan oplossen. […] Ik hoop dat mijn zoon voor nieuw jaar terugkomt’, zei een moeder wier zoon vastzat afgelopen herfst tegen BBC Russian

Uit het rapport van Yale wordt niet duidelijk hoeveel van de 6.000 kinderen in Rusland zijn gebleven en hoeveel er terugkeerden naar Oekraïne en herenigd zijn met hun ouders. De onderzoekers gaan ervan uit dat de meerderheid van de kinderen naar de door Rusland bezette Oekraïense gebieden terugkeert. Dat gebeurt door bemiddeling van de Oekraïense autoriteiten en in samenwerking met SOS Kinderdorpen. Ouders worden ook, soms financieel, geholpen door vrijwilligers uit Rusland en Belarus.

Ouders die hun kinderen op kamp naar Rusland stuurden en na de bevrijding van hun woonplaats in onzekerheid zaten over het lot van hun kind konden niet altijd op begrip rekenen van hun omgeving. 'Sommige reageerden met medeleven, maar anderen reageerden gemeen. Mensen vragen, hoe kon je je kind aan Rusland geven' vertelt een inwoonster uit Balakliia tegen BBC.

deti voiny ukr websiteWebsite waarop de Oekraïense regering het lot van kinderen tijdens de oorlog in kaart brengt. Screenshot.  

Deportatie en adoptie

Behalve de kinderen die tijdelijk in Russische heropvoedingskampen terechtkomen is er een veel grotere groep gedeporteerde Oekraïense kinderen elders ondergebracht. Om hoeveel kinderen het gaat, is niet vast te stellen, de schattingen lopen uiteen. Tot 26 januari 2023 zijn er volgens de Oekraïense autoriteiten 14.700 Oekraïense kinderen geregistreerd als ‘gedeporteerd’ naar Rusland en inmiddels staat de teller van de Oekraïense overheid op ruim 16.000 gedeporteerde kinderen. 

Volgens de Oekraïense Commissaris voor de kinderrechten Darija Gerasimtsjoek ligt het werkelijke aantal naar Rusland gedeporteerde kinderen waarschijnlijk hoger dan geschat omdat alleen die kinderen als ‘gedeporteerd’ geregistreerd zijn waarvan de volledige naam en geboortedatum bekend zijn. Volgens ouders, vrienden of familieleden zijn zij onder dwang naar Rusland gevoerd. 

In januari 2023 maakte Rusland bekend dat er in totaal 5,1 miljoen Oekraïners uit de Donbas naar Rusland zijn gevlucht, waaronder 728.000 kinderen. Hoevelen van hen samen met hun ouders naar Rusland kwamen, is niet bekend. De Verenigde Staten spraken afgelopen najaar van 260.000 kinderen die naar Rusland zouden zijn gedeporteerd. 

Volgens het rapport zijn zeker 350 Oekraïense (wees)kinderen geadopteerd door Russische families en zouden nog eens 1.000 ‘wezen’ in Rusland wachten op adoptie. Deze twee cijfers zijn gebaseerd op een uitspraak van de Russische kinderombudsvrouw die afgelopen zomer publiekelijk meldde hoeveel kinderen uit de bezette Oekraïense regio’s Loehansk en Donetsk geadopteerd zijn door Russische families. Volgens Poetin neemt de animo voor adoptie van Oekraïense kinderen in Rusland alleen maar toe. '[...] het aantal aanvragen van onze burgers voor adoptie van kinderen uit de republieken Donetsk, Loegansk, en uit de regio's Cherson en Zaporizja neemt toe' zei de president tijdens zijn recente ontmoeting met de kinderombudsvrouw Lvova-Belova. Zij maakte van de gelegenheid gebruik om Poetin te bedanken voor het feit dat zij zelf een 15-jarige een jongen uit Marioepol had kunnen adopteren.

lvova belova met weeskinderenOmbudsvrouw Lvova-Belova omarmt Oekraïense weeskinderen. Screenshot YouTube. 

Zorgwekkend

Het rapport waarschuwt dat Rusland van plan lijkt te zijn om door te gaan met de heropvoedingsprogramma’s voor Oekraïense kinderen in Rusland, evenals met de deportatie en adoptie van kinderen uit de nieuw bezette Oekraïense gebieden.  

Dat Rusland als bezettende mogendheid kinderen uit oorlogsgebied overplaatst naar gebied van de bezetter is in strijd met de vierde Geneefse Conventie waarin de rechten van burgers in oorlogstijd zijn vastgelegd. Tijdelijke evacuatie in verband met oorlogsgeweld moet altijd gebeuren naar een neutrale staat en met toestemming van de ouders.

Het gedwongen transporteren van kinderen kan ook worden beoordeeld als een schending van Artikel 2 van het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide. Daarnaast vormen deportaties van kinderen, gedwongen adopties en het daarbij opleggen van Russisch staatsburgerschap een schending van het Verdrag inzake de rechten van het kind.

Ook het vasthouden van kinderen in kampen en het gebrek aan communicatie met de ouders is een schending van het internationaal recht. Familieleden moeten altijd de mogelijkheid hebben om met hun geëvacueerde kinderen contact te leggen. Het rapport roept Rusland dan ook op om gegevens van alle naar Rusland gedeporteerde Oekraïense kinderen te delen met de Oekraïense autoriteiten.

Het vermoeden bestaat bovendien dat niet alle 'weeskinderen' ook werkelijk geen ouders meer hebben. Veel Oekraïense kinderen die in Oekraïense staatsinstellingen verbleven hebben wel ouders of verzorgers maar die waren tijdelijk niet in staat om voor hen te zorgen of zijn in de chaos van de oorlog uit zicht geraakt.

darija gerasimtsjoek gov uaDe Oekraïense Commissaris voor de kinderrechten in gesprek met vertegenwoordigers van de Duitse en Nederlandse ambassades over de deportatie van Oekraïense kinderen. Foto: president.gov.ua.

De internationale gemeenschap werkt mee aan het terughalen van Oekraïense kinderen. De Europese Commissie en Polen hebben eind februari toegezegd om in samenwerking met de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR te gaan helpen bij het terughalen van naar Rusland gedeporteerde Oekraïense kinderen en ‘bewijsmateriaal’ te verzamelen voor de vermeende Russische oorlogsmisdaden.

Aan het tiende sanctiepakket van de EU dat eind februari werd aangenomen, zijn ook personen toegevoegd die verantwoordelijk worden gehouden voor de deportatie en gedwongen adoptie van Oekraïense kinderen uit de door Rusland bezette Oekraïense gebieden.

Hoewel meer dan honderd (wees)kinderen zijn teruggehaald naar Oekraïne, is het volgens de Oekraïense mensenrechtenactiviste Jekaterina Rasjevskaja onmogelijk om alle door Russen geadopteerde kinderen terug te halen. Bij de adoptie kunnen de pleegouders de naam en andere gegevens veranderen waardoor het identificeren van de kinderen heel lastig wordt, zei zij in een interview tegen nieuwssite Hromadske. Ook vreest zij dat Rusland de gedeporteerde kinderen gaat gebruiken als troef aan de onderhandelingstafel. ‘Hun doel is om de kinderen als wapen te gebruiken, als onderhandelingspositie. Oekraïne zal nooit kunnen zeggen dat wij die kinderen niet terug hoeven, een beschaafd land doet zoiets niet.’

Bronnen: conflictobservatory.org, kremlin.ru, Hromadske, lb.ua, Ria Novosti, CurrrentTime, cbc.ca, Europa-nu.nl, Vazjnye Istorii, Tass, MK, childrenofwar.gov.ua, BBC Russian

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.