Al dagen onderhandelen Oekraïne en Rusland over een einde aan de oorlog. Ondanks voorzichtig optimisme liggen de standpunten mijlenver uit elkaar. Wat kan de gemiddelde Rus te weten komen over een mogelijk bestand? Opmerkelijk genoeg laat de krant Kommersant de Oekraiense onderhandelaar Michail Podoljak uitgebreid aan het woord, schrijft Daan de Vries. Podoljak neemt geen blad voor de mond over de Russische agressie. Ook publiceerde de krant zonder commentaar foto’s van de gruwelijke verwoestingen.
Soldaten bij een neergehaald vliegtuig in de buurt van Kyiv. Screenshot fotoserie in Kommersant. Foto Oleksandr Ratushniak
door Daan de Vries
De afgelopen dagen lieten de Oekraïense en Russische delegaties zich gematigd positief uit over de voortgang van de onderhandelingen in de oorlog om Oekraïne, die inmiddels digitaal worden gehouden. De Oekraïense inzet is een wapenstilstand, de terugtrekking van de Russen en herstelbetalingen voor de enorme verwoesting die door Rusland in drie weken is aangericht. Rusland heeft inmiddels de eis van ‘denazificering’ laten vallen en lijkt ook niet meer te koersen op directe regime change, maar hamert vooral op de neutraliteit van Oekraïne. President Zelenski lijkt daarop in te willen gaan.
Zelenski noemt zichzelf een realist. Op 15 maart zinspeelde hij op een mogelijk neutraal Oekraïne: ‘We moeten erkennen dat Oekraïne geen onderdeel wordt van de NAVO.’ De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov greep dat onmiddellijk aan. In een interview zei hij: ‘De neutrale status van Oekraïne wordt inmiddels serieus besproken. […] Er is een zeker optimisme over een compromis.’
Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov zei diezelfde dag dat ‘het Zweedse of Oostenrijkse model voor een gedemilitariseerde staat’ een optie zou kunnen zijn voor Oekraïne. Dat Oekraïne als harde voorwaarde stelt dat haar veiligheid dan via een andere paraplu moet worden gewaarborgd, wordt door de Russen genegeerd.
Volgens de Franse minister van Buitenlandse Zaken Le Drian zijn de onderhandelingen van Russische zijde een wassen neus. Tijdrekken. Er wordt met Israëlische bemiddeling tentatief nagedacht over een ontmoeting tussen Poetin en Zelenski, maar het is zeer de vraag of zo’n bijeenkomst er zal komen. De Russische delegatieleider Vladimir Medinski is een lichtgewicht zonder enige diplomatieke ervaring op dit vlak. En Poetin zelf heeft de onderhandelingen inmiddels als zinloos van tafel geveegd.
Tussen de regels door lezen
Wat horen de Russen intussen over de diplomatieke gevechten? Als ze de zakenkrant Kommersant lezen, werden ze op 12 maart verrast door een openhartig interview met de Oekraïense onderhandelaar Michaïl Podoljak. De toon van het artikel was op zichzelf al zeer opmerkelijk. Zo schrijft de auteur, Kommersant-journalist Vladimir Solovjov, bijvoorbeeld: ‘Rusland blijft aandringen dat Oekraïne gedemilitariseerd moet worden (...), alsmede “gedenazificeerd”, wat men ook onder die term moet verstaan.’
Podoljak toonde zich in het interview voorzichtig optimistisch over de gesprekken. ‘Er liggen verschillende voorstellen op tafel en er komt een vierde onderhandelingsronde. Misschien morgen, misschien overmorgen.’ Hij zegt dat de Russische zijde de harde ultimata heeft laten vallen en iets meer realisme ten toon spreidt.
Een akkoord moet uit meerdere componenten bestaan, verduidelijkte de Oekraïense onderhandelaar. ‘Allereerst de beëindiging van de oorlog. Ten tweede een procedure en tijdschema voor de terugtrekking van de Russische troepen uit Oekraïens grondgebied. Het derde deel is het vredesakkoord. Hoe de vrede gegarandeerd wordt. En daarmee komen we terug bij de sleutel voor succes: de garantie voor Oekraïne dat zoiets niet nog eens zal gebeuren.’
Kommersant laat Podoljak vrijuit praten over de verwoestingen die het Russische leger in zijn land aanricht. ‘Ondanks verklaringen dat aanvallen alleen plaatsvinden op militaire doelen, is de laatste tijd zeer regelmatig ook civiele infrastructuur geraakt. Met name in de grensregio’s is de infrastructuur compleet verwoest.’ Volgens de Russische krant verwacht Oekraïne dan ook herstelbetalingen van Rusland.
De Oekraïense onderhandelaar Michaïl Podoljak, die in een Russische krant geïnterviewd werd. Foto president.gov.ua
Subtiel verzet
Solovjov merkt op dat de Russische autoriteiten ontkennen civiele doelen te raken, maar geeft tegelijkertijd Podoljak alle ruimte om zijn verhaal te doen. De onderhandelaar is openhartig: ‘De Russische kant kijk al wat adequater (naar de situatie, red.). Maar er moet nog wat tijd voorbijgaan, voordat ze voor 100% begrijpen, dat het Rusland was dat aanviel en niet Oekraïne.’
Kommersant zet de woorden ‘denazificatie’ en ‘demilitarisatie’ consequent tussen aanhalingstekens - een daad van subtiel verzet? Volgens Podoljak zijn beide eisen inmiddels van tafel. ‘In eerste instantie startte de Russische delegatie vanuit de leugenachtige positie dat fascisme en nazisme in Oekraïne verheerlijkt worden. Tot hun verbazing bleken wij een aantal Europese wetten te hebben, die manifestaties van nazisme en fascisme verbieden en veroordelen.’
Op 15 maart publiceerde Kommersant opnieuw een artikel over de onderhandelingen. De krant schrijft onder meer dat het na meerdere mislukte pogingen gelukt is een humanitaire corridor vanuit het belegerde Marioepol te openen. Verder maakte Rusland sancties bekend die het op zal leggen aan Amerikaanse en Canadese politici, als antwoord op de strenge sancties aan hun eigen adres.
Fotoserie van de oorlog
Het interview met Podoljak was niet de eerste opzienbare publicatie van Kommersant sinds het begin van de oorlog. De krant plaatste ook een fotoserie van 118 foto’s met als titel ‘De militaire operatie in Oekraïne’. Verder commentaar of een omschrijving ontbreekt. Het Kremlin verbood het gebruik van het woord ‘oorlog’ en eist dat media spreken van een ‘speciale militaire operatie’. Op de foto’s zijn beelden te zien van de onvoorstelbare verwoestingen die het Russische leger aanricht in Oekraïne. De fotogalerij kan niet anders gezien worden dan als voorzichtige daad van protest tegen de oorlog.
Eerder al kwam een journaliste van Kommersant, Jelena Tsjernenko, onder vuur te liggen vanwege een andere verzetsdaad. Tsjernenko, een gezaghebbend diplomatiek redacteur met zeer goede toegang tot regeringskringen, werd op 25 februari zonder pardon uit de presidentiële journalistenpool verwijderd, waarvan zij al meer dan tien jaar lid was. Zij had het initiatief genomen voor een open brief tegen de oorlog aan de autoriteiten, inmiddels ondertekend door bijna driehonderd journalisten. ‘Een dergelijk pad kan nooit de oplossing van een conflict zijn’, aldus de brief. Er is ‘geen excuus’ voor een gewelddadig ingrijpen. De officiële reden voor Tsjernenko’s verbanning uit de pool is ‘onprofessionaliteit’. Tsjernenko’s reactie: ‘Ik betreur deze beslissing, maar zo zijn de tijden momenteel. Ik vraag slechts om geen actie te ondernemen tegen de andere ondertekenaars.’
Dat juist Kommersant publicaties als de fotoserie en het interview met Podoljak plaatst is niet vanzelfsprekend: de krant is al meer dan tien jaar eigendom van de Oezbeeks-Russische oligarch Alisjer Oesmanov, die nauwe banden onderhoudt met Vladimir Poetin. De afgelopen weken heeft Kommersant aangetoond af te durven wijken van de officiële lijn. Het verhaal van Jelena Tsjernenko herinnert eraan dat de krant niet onbeperkt is in zijn bewegingsvrijheid.
Bronnen: Kommersant, Novaja Gazeta, Forbes.ru, Twitter, Lenta, Gazeta.ru, Lenta.ua
Lees ook dit interview met Podoljak door Russisch nieuwsbureau Meduza, dat censuurvrij opereert vanuit Riga.