Toekomst natuurgebied Karpaten: skioord zonder sneeuw

Bij de grens met Slowakije en Hongarije ligt de bergrug Svydovets. Een ongerept natuurgebied in de Oekraïense Karpaten, afgelegen en arm. Door de aanleg van het grootste skigebied van het land zal daar verandering in komen. Een alliantie van natuurbeschermers verzet zich tegen het project van multimiljardair Ihor Kolomojsky. De rechterlijke beslissing laat verdacht lang op zich wachten.

het dorp tsjorna tysa met op de achtergrond svydovetsHet dorp Tsjorna Tysa met daarachter de bergrug Svydovets. Foto's Tobias Wals

door Tobias Wals

Diep in de Oekraïense Karpaten ligt Svydovets: een bergrug die als een gigantische rups in het landschap ligt. Met kale toppen die tot boven de 1800 meter reiken en wouden die tientallen zeldzame diersoorten herbergen, zoals lynxen en bruine beren. Dit is een van de laatste plekken in Europa waar nog oerbossen te vinden zijn. De beukenbossen op de zuidelijke hellingen zijn zo uniek dat UNESCO ze in 2011 als werelderfgoed erkende.

Als het aan de Oekraïense overheid ligt zal hier, op de hellingen van Svydovets, het grootste skigebied van het land verrijzen. Waar nu alleen een modderweggetje ligt moet een resort komen met 230 kilometer aan pistes, 23 skiliften, 60 hotels en 120 eetgelegenheden. Samen goed voor achttienduizend bezoekers per dag. Het staat allemaal in een beleidsdocument van de Transkarpatische Oblast, waar het Svydovets-massief ligt. De plannen moeten twintigduizend banen opleveren in een van de armste gebieden van het toch al arme Oekraïne.

‘Ze willen een stad bouwen, midden in de wildernis'

‘Ze willen een stad bouwen, midden in de wildernis,’ zegt Oksana Stankevytsj-Volosjantsjoek. De biologe uit Oezjhorod (45) is een van de oprichters van Free Svydovets, een alliantie van natuurbeschermers die tegen de plannen strijdt. Ze vrezen de verwoesting van tien- tot twintigduizend hectare natuur – zeg maar één à twee keer de Biesbosch.

Al tweeënhalf jaar zoekt Free Svydovets aandacht voor deze ‘ramp in wording’, met rapporten, conferenties, petities. Ook hebben ze de lokale autoriteiten voor de rechter gesleept, in een zaak die de Oekraïense rechtsstaat ernstig op de proef stelt. ‘De politiek is vastbesloten het plan door te zetten,’ zegt Stankevytsj-Volosjantsjoek, ‘en schuwt daarbij geen enkel middel.’

Wat haar nog het meest zorgen baart is de betrokkenheid, achter de schermen, van Ihor Kolomojsky – de op drie na rijkste oligarch van Oekraïne. En de man die president Zelensky aan de macht heeft geholpen.

Twintigduizend banen

De Oekraïense Karpaten kennen een roerige geschiedenis. Ooit hoorden de bergen bij de Hongaarse kroonlanden van het Habsburgse Rijk. In 1918 riepen de Hoetsoelen, een Slavisch bergvolkje, hier een onafhankelijke republiek uit, die al gauw ten onder ging. In de jaren daarna stond de regio onder Tsjechoslowaaks gezag, tot Stalin na de Tweede Wereldoorlog besloot het gebied aan de Oekraïense Sovjetrepubliek vast te plakken. De Hoetsoelen gaan sindsdien door voor Oekraïners. Al voelt de rest van Oekraïne nog altijd erg ver weg – de trein uit Kiev doet er zo’n achttien uur over om hier te komen.

Afgelegenheid betekent naast natuurschoon ook armoede. De economie van de Oekraïense Karpaten drijft tegenwoordig op de zogeheten zarobitky: laagbetaalde, vaak semilegale arbeid in de Europese Unie. De dorpswinkels liggen vol met Poolse chocolade en Italiaanse pastasaus, meegesmokkeld door gastarbeiders op weg naar huis. Een andere bron van inkomsten is de houtkap, die vaak illegaal plaatsvindt. Erosie door verdwijnende bossen is een groot probleem: doordat de bodem minder water vasthoudt nemen zowel watertekorten als overstromingen toe.

‘Als de investeerders hierheen komen worden we allemaal tien keer rijker’

Gezien de bedroevende economische situatie is het niet vreemd dat veel locals de beloofde twintigduizend banen wel zien zitten. In het dorp Tsjorna Tysa, dat in de schaduw van Svydovets ligt, zijn de meeste inwoners uitgesproken vóór. Pensionhouder Jaroslav Hosjtsjoek, een boomlange kerel van eind dertig, begint enthousiast te vertellen als ik hem naar het project vraag. Hij wijst naar de bergen in het noorden, waar Boekovel ligt, momenteel het grootste skigebied van de Oekraïense Karpaten. Boekovel, zegt hij, was in de sovjettijd het armste dorp van Oekraïne. ‘Nu liggen de salarissen er bijna even hoog als in Tsjechië.’ Hosjtsjoek spreekt uit ervaring, hij heeft in Tsjechië als bouwvakker gewerkt. ‘Als de investeerders hierheen komen worden we allemaal tien keer rijker.’

Tegenstanders

Toch zijn er ook plaatselijke tegenstanders. Eén van hen is Valeri Pavljoek uit het dorp Lopoechiv, dat aan de andere kant van het Svydovets-massief ligt. Hemelsbreed vijfentwintig kilometer van Tsjorna Tysa verwijderd, maar met de auto een halve dag rijden. Pavljoek (41) is een vooraanstaand bewoner van Lopoechiv: hij runt een houtzagerij met 25 werknemers en zetelt in de dorpsraad. Op 11 mei 2017, vertelt hij, vielen in zijn dorp telefoon en internet uit. Toen de verbinding hersteld was bleek dat er een delegatie hoogwaardigheidsbekleders langs was geweest. Ze hadden een openbare hoorzitting gehouden, waar het bestemmingsplan voor een gigantisch skiresort was goedgekeurd.

houtzager pavljoekHoutzager Pavljoek

Of de storing er iets mee te maken had durft hij niet te zeggen, maar vaststaat dat de bestuurders er alles aan deden om de plannen in het geniep erdoorheen te sluizen – zonder inachtneming van de Oekraïense wet. Zo was er, op een summier bericht in de lokale krant na, geen enkele informatie over het project verstrekt. En was er geen mogelijkheid om suggesties aan te dragen. ‘Ze kwamen met een kaart aanzetten en zeiden: kijk maar, hier gaan we een resort bouwen. Jullie krijgen geld, banen. Dus stem voor!’ Van de 3300 inwoners waren er exact 32 bij de hoorzitting aanwezig, de meeste uit de zogenaamde ‘begrotingssfeer’: werknemers van staatsinstellingen. Slechts één aanwezige stemde tegen.

Pavljoek besloot in actie te komen. Zijn houtzagerij zou flink van de ontginning van Svydovets kunnen profiteren – ‘maar tegen welke prijs?’ Lopoechiv kampt nu al met jaarlijks terugkerende overstromingen, terwijl het water in de put steeds verder zakt. Zo kwam Pavljoek uit bij de activisten van Free Svydovets, die hem en twee andere eisers hielpen een rechtszaak tegen de staat aan te spannen. Inzet: annulering van het bestemmingsplan.

Miljardair Kolomojsky

Advocaat Sofia Sjoetjak, die kantoor houdt in de West-Oekraïense hoofdstad Lviv, vertelt over hun aanvankelijke succes en de daaropvolgende frustratie. De eerste rechter oordeelde dat de procedures voor de hoorzitting in Lopoechiv niet nageleefd waren en verklaarde het bestemmingsplan nietig. Maar de tegenpartij ging in beroep en won in tweede aanleg. ‘Ik betwijfel of hun methode rechtsgeldig was,’ zegt Sjoetjak grimmig, ‘maar ze wisten de rechter te overtuigen’. Nu ligt de zaak bij het Hooggerechtshof in Kiëv. De uitspraak laat al bijna twee jaar op zich wachten – ongehoord lang voor een zaak als deze. Een teken dat er politieke inmenging in het spel is.

Wat die inmenging precies behelst is moeilijk te zeggen. Vast staat dat het Svydovets-resort, dat de bestuurders consequent presenteren als hun eigen initiatief, in werkelijkheid uit de koker van twee oligarchen komt. Via het Oekraïense equivalent van een Wob-procedure hebben journalisten achterhaald dat de plannen zijn ontworpen door Skorzonera BV, een vastgoedbedrijf dat ook het Boekovel-resort heeft ontwikkeld. De eigenaren: Oleksandr Sjevtsjenko, een lokale oligarch uit de middengewichtklasse, en Ihor Kolomojsky, een multimiljardair uit de Oost-Oekraïense stad Dnipro. Vooral de betrokkenheid van Kolomojsky is saillant – met zijn media-imperium hielp hij president Zelensky aan de macht. En volgens zijn critici trekt de oligarch nu aan de touwtjes in het land.

‘De rechters wachten op een signaal van boven’

Advocaat Sjoetak deelt die mening. Volgens haar heeft Kolomojsky het Hooggerechtshof ‘in z’n zak’. Maar waarom dan het eindeloze getraineer? Ze legt de link met de schandalen waar Kolomojsky in verwikkeld is: wegens grootschalige financiële malversaties heeft een Londonse rechter al zijn buitenlandse tegoeden bevroren. ‘Zolang hij daar geen toegang tot heeft kan het resort niet doorgaan.’ Speculatie, geeft ze toe. Maar één ding weet ze zeker: ‘De rechters wachten op een signaal van boven.’

De eisers kregen ondertussen met een ander soort malversaties te maken. ‘Drie dagen na de aanklacht kreeg ik de milieu-inspectie op m’n dak,’ vertelt Pavljoek. Ze zeiden dat hij geen vergunning bezat voor zijn houtzagerij. De twee andere eisers, ook ondernemers, bezweken onder de zogenaamde ‘administratieve druk’ en trokken zich terug. Maar Pavljoek nam nog een advocaat bij de hand en liet het tot een proces komen. Afgelopen zomer sprak het Hooggerechtshof hem vrij van alle beschuldigingen. Ook in een gemankeerde rechtsstaat kan het verkeren.

Toekomst van het skitoerisme

Bij het horen van de naam Boekovel gaan bij menig Oekraïner de ogen glinsteren. En ja, welbeschouwd is het een waarlijk wonder: binnen twintig jaar tijd hebben Kolomojsky en Sjevtsjenko hier een compleet bergstadje uit de grond gestampt, een bont samenraapsel van XXL-chalets en pleisterwerkpaleizen. Steekwoorden: spa, VIP, security.

Over smaak valt natuurlijk te twisten. Belangrijker is de vraag of de gemeenschap wel van deze vaart der volkeren meeprofiteert – en dat is twijfelachtig. De enige locals die ik in Boekovel tegenkom zijn de bouwvakkers die het resort gereedmaken voor het hoogseizoen. ‘Negentig procent van de mensen in Boekovel komt van buiten de Karpaten,’ stelt houtzager Pavljoek. ‘Het personeel, de gasten, de eigenaren.’ Het oorspronkelijke dorp is van de aardbodem verdwenen. Een aantal nagebouwde hutten staat in ‘etnopark Hoetsoelland’, waar je ook een schaap kan aaien.

In november is het 10 tot 15 graden boven nul

Prangender nog is de vraag of het skitoerisme in de Karpaten überhaupt toekomst heeft. Tijdens mijn bezoek aan de Karpaten, in november, is het tien à vijftien graden. Uitzonderlijke temperaturen voor de tijd van het jaar, die steeds gewoner worden. De Transkarpatische Oblast spreekt in de Svydovets-plannen van een skiseizoen van 110-120 dagen, maar de activisten van Free Svydovets betwijfelen of dat met het oog op de klimaatverandering realistisch is.

parkeergarage in boekovelParkeergarage in skiresort Boekovel

In Boekovel draaien de sneeuwkanonnen de hele winter door om de pistes wit te krijgen. Maar ondanks alle inspanningen kampt het skiresort met tegenvallende bezoekerscijfers. Bioloog Stankevytsj-Volosjantsjoek weet wel waarom: sinds de introductie van visumvrij reizen naar EU, drie jaar geleden, kiezen Oekraïense skifanaten liever voor een vakantie in het buitenland. ‘Daar betaal je twee keer zo veel, maar krijg je vijf keer zoveel service. In Boekovel is de prijs-service-verhouding zeer slecht.’ Tel daar de opkomst van budgetvliegreizen bij op – vanuit Kiëv ben je tegenwoordig sneller in de Alpen dan in de Karpaten.

Je vraagt je af: waarom dan in godsnaam om de hoek een nieuw, nog groter skigebied ontwikkelen? Stankevytsj-Volosjantsjoek vermoedt dat Kolomojsky en Sjevtsjenko het Svydovets-massief enkel willen ontginnen om water en sneeuw te winnen voor hun bestaande resort in Boekovel. Advocaat Sjoetjak vindt die theorie wat vergezocht – al die moeite om een paar reservoirs aan te leggen. Ze heeft zelf haar eigen ideeën over hun beweegredenen: ‘Die lui denken zoals vroeger het Sovjetbestuur: alles moet meteen reusachtig en grandioos. En als ze het zo bedacht hebben, dan zetten ze hun zinnen door. Rationele analyse komt er niet aan te pas.’

Nationale eer

Ondertussen heeft Free Svydovets al aardig wat aandacht weten te genereren, zowel in Oekraïne als daarbuiten. Vorig jaar deden drie leden van het Europees parlement een oproep aan de Oekraïense regering om het project stop te zetten. Het Hongaarse Ministerie van Landbouw vroeg in een brandbrief om meer informatie over de verwachte vervuiling van de Tysa, die in Svydovets ontspringt en via Hongarije naar de Donau stroomt. De vorige noch de huidige regering nam de moeite te reageren. Het enige wat de woordvoerder van Zelensky erover kwijt wilde is dat het lot van het skiresort ‘buiten de presidentiële bevoegdheden’ valt.

'We moeten dingen in eigen land kunnen oplossen'

De activisten laten het er niet bij zitten. Als het Hooggerechtshof het bestemmingsplan goedkeurt is houtzager Pavljoek bereid om naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens te stappen. Advocaat Sjoetjak zal hem bijstaan: ze heeft in Straatsburg al eens een zaak tegen de Oekraïense staat gewonnen, om grondwatervervuiling in de buurt van een kolenmijn. Toch hoopt ze nog steeds dat het Hooggerechtshof in hun voordeel zal beslissen: ‘Voor mij gaat het om onze nationale eer: we moeten dingen in eigen land kunnen oplossen, in plaats van ergens daarbuiten.’

Maar ook als ze de rechtszaak winnen ligt er nog een hele strijd in het verschiet. Zolang de bevolking op hand van de investeerders is, belet niets de autoriteiten de hoorzittingen nog eens over te doen en het bestemmingsplan opnieuw erdoor te drukken. Dus probeert Free Svydovets de dorpsbewoners te laten zien dat er ook alternatieven zijn. De activisten leiden lokale gidsen op en werken aan een keurmerk voor lokale producten. ‘We willen kleinschalig, duurzaam toerisme stimuleren,’ zegt Stankevytsj-Volosjantsjoek. ‘De mensen begrijpen niet dat de natuur hun grootste rijkdom is.’

stankevytsjActiviste Stankevytsj-Volosjantsjoek fotografeert verwoesting van het natuurgebied

Terwijl de rechtszaak nog loopt is het plaatselijk staatsbosbouwbedrijf alvast begonnen de modderweg door Svydovets te verlengen en verbreden. De houthakkers hebben elf extra kilometer aangelegd. Ik vergezel een groepje activisten dat in een rammelend UAZ-busje de bergen in rijdt, om de schade op te nemen. Stankevytsj-Volosjantsjoek springt om de zoveel tijd naar buiten om rottende boomstammen en platgereden rivieroevers te fotograferen. Bewijsmateriaal voor de milieu-inspectie. Niet dat het veel zin heeft, geeft ze toe, maar: ‘je moet toch iets doen.’

Hoog in de bergen, bij de bron van de Tysa, stappen we uit om rond te kijken. Rondom verheffen zich de machtige hellingen van het massief, omrankt door nevelslierten. De kale toppen houden zich verborgen in de wolken. Geen spoor van menselijke beschaving.

‘Zie je die wilde bossen,’ verzucht Stankevytsj-Volosjantsjoek. ‘Daar heeft geen mens ooit aan gezeten. Zoiets hebben jullie in West-Europa niet meer.’

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.