SERIE DE RUSSISCHE BURGER In een rustige buurt vlak achter de drukke Tverskajastraat in Moskou, opende Alexander begin 2016 een hippe wijnbar. Op zijn terras praat Wabke Waaijer met hem over het wel en wee van een jonge ondernemer in de Russische hoofdstad. Veel lezers hebben laten weten benieuwd te zijn naar het leven van doorsnee Russen. Daarom brengen wij een serie interviews met Russische burgers uit allerlei lagen en beroepsgroepen, waarin zij vertellen over hun sociaal-economische situatie, hun werk en hun ervaringen in het Rusland van vandaag. Alexander, 35 jaar en vrijgezel, is de eerste in de reeks.
door Wabke Waaijer
Foto's Wabke Waaijer
Je bent nu anderhalf jaar bezig, hoe gaat het?
'Ik heb veel meer klanten dan ik van tevoren had verwacht! Ik wil dan ook snel nog één of twee zaken openen. Als ik morgen een plek vind, begin ik daar meteen. Het grootste probleem is om een kleine, gezellige ruimte te vinden die past bij mijn concept. De restaurants die ik voor ogen heb moeten toegankelijk zijn voor een breed publiek met normale prijzen. Een glas wijn kost bij mij tussen de 250 en 500 roebel (3,50/7,50 euro) , een portie olijven 300 roebel, maar een kaasplank kost al snel 1200 roebel. Mijn klanten verdienen over het algemeen goed. Het zijn mensen die reizen, die ervan houden om nieuwe dingen te proberen en die graag een beetje meer betalen voor goede kwaliteit.'
Over die kaasplank, wat voor kaas leg je er deze dagen op?
'Oh, met die sancties bedoel je? Je kunt bijna alle soorten kaas in Moskou kopen. Op de markt kun je ook illegaal geïmporteerde kaas krijgen. Ik gebruik echter Russische kaas en slechts een klein beetje van die import kaas. Veel wordt nu lokaal gemaakt. De Russische kaas is de afgelopen jaren verbeterd. Ze hebben Franse en Nederlandse specialisten hiernaartoe gehaald.'
Hoe kwam je op het idee om een wijnbar te openen?
'De bedoeling was om samen met mijn vader een supermarkt of delicatessenwinkel te openen. Mijn vader is zelf ondernemer, het zit blijkbaar in de familie. We konden echter geen geschikte ruimte vinden. Het is ook ontzettend duur om iets te huren of te kopen in Moskou. In 2014 kregen we daarnaast nog eens te maken met het verbod op landbouwproducten uit de Europese Unie waaronder dus ook die kazen vielen. Dat maakte een einde aan onze droom om samen een winkeltje te beginnen met wijn en hapjes voor bij de borrel. Zelf wilde ik het idee van de wijnen niet laten varen, die mochten immers nog gewoon geïmporteerd worden. Toevallig vond ik toen eind 2015 deze ruimte. Drie maanden en een gigantische verbouwing later, opende ik mijn wijnbar.'
Was het moeilijk om een eigen bedrijf te starten?
'Het grootste obstakel bij het openen van een eigen restaurant in Moskou is geld, dat heb je nodig – en veel, de rest is allemaal te regelen. In principe doe ik alles legaal en vraag ik mijn vergunningen allemaal netjes aan. Soms leg ik wat extra geld bij om zogenaamde bureaucratische processen wat sneller te laten verlopen.'
Hoe zit het met de bureaucratie? Word je vaak gecontroleerd?
'Voor kleine bedrijven zijn bepaalde regels de afgelopen jaren versoepeld. Zo komt men tegenwoordig slechts één keer per drie jaar controleren op bijvoorbeeld hygiëne als er niets aan de hand is. Ja, ze controleren je natuurlijk wel als er geklaagd wordt over bijvoorbeeld de kwaliteit van het voedsel. Ook was het voor mij geen probleem om het terrein naast mijn restaurant als extra terras te gebruiken. Hoewel deze grond eigendom van de stad is, betaal ik er geen extra huur voor. Ik moest alleen om toestemming vragen en wat formulieren ondertekenen.'
Dus kleine ondernemers als jij worden door de overheid gestimuleerd?
'Nou ja, ze proberen het. Bepaalde zaken worden makkelijker. Zo kun je nu al je belastingen online regelen, je hoeft niet meer naar een belastingkantoor te gaan terwijl dat vijf jaar geleden nog wel moest. Dat scheelt een hele hoop tijd. Maar het belangrijkste is dat wij onze gang kunnen gaan. Ze maken het ons niet moeilijker. Daarmee is het meeste ook wel gezegd. Maar zelfs al zou Poetin besluiten dat je een bepaalde vergunning vanaf nu binnen een week kunt krijgen, dan zou je er alsnog een maand op moeten wachten. De mensen die het moeten doen verander je namelijk niet zomaar. Hen allemaal ontslaan en alleen nog maar jongeren aanstellen, mogelijk zou dat werken.'
Jouw vader begon als ondernemer in de jaren negentig. Wat is er sindsdien veranderd?
'Het is nu makkelijker geworden. Toen stond het ondernemen nog in de kinderschoenen, er was een enorm gebrek aan kennis en ervaring. Nog steeds kun je bij ons niet spreken van een ondernemerstraditie. Misschien hebben we daarom nog altijd relatief weinig midden- en kleinbedrijf. Qua kennis doen we echter niet langer onder voor de rest van de wereld, ook hier kun je goede opleidingen volgen. Aan de andere kant is er nu zoveel concurrentie dat het moeilijker is om succesvol te worden.'
In de jaren negentig kon je er als ondernemer niet omheen om samen te werken met zogenaamde beschermheren die voor je opkwamen als je in de problemen zat. Hoe is dat nu?
'Mijn vader had in het begin inderdaad nog wel bescherming van mensen, al dan niet gelieerd aan overheidsinstellingen. Maar tegenwoordig ga je gewoon naar de rechtbank als ondernemer. De rechtspraak wordt beter ja. Het komt misschien ook nog wel voor dat ondernemers zogenaamde bescherming genieten in ruil voor geld, zeker op het niveau van de olie- en gas bedrijven. Maar zolang ik mijn belasting betaal, is er niets aan de hand.'
Is het verstandig om als ondernemer onzichtbaar te blijven?
'Als eigenaar van een restaurant ben je altijd zichtbaar. Maar jaloerse mensen heb je overal. Je kunt iemand tegenkomen die jou niet mag, de buren of een omaatje die klaagt over geluidsoverlast en je wil dwarsbomen. Bovendien kun je als ondernemer ook zelf een fout maken in je administratie. Er zijn immers zoveel regels, fouten maak je toch wel. Iemand die kwaad wil, kan de autoriteiten op je afsturen. In zo’n situatie is het handig als je iemand kent, laten we het ‘een vriend’ noemen, die goede invloedrijke contacten heeft en die het voor je opneemt. We hebben het niet over jongens met geweren!'
Waar ben je als ondernemer bang voor?
'Het enige waar je gewoonlijk bang voor bent is dat ze de belastingen verhogen. Stel dat ze de BTW op alcohol omhoog doen? Maar de afgelopen tijd zijn de belastingen niet gewijzigd en met het oog op de naderende presidentsverkiezingen verwacht ik ook niet dat ze dat binnen korte tijd gaan doen.'
Wat verdien je eigenlijk?
'Ik werkte hiervoor bij een investeringsbedrijf. Ik weet serieus niet meer wat ik toen kreeg, het varieerde enorm vanwege de bonussen. Maar ik verdien nu echt wel veel beter hoor! Ervan uitgaande dat 60.000 roebel (ongeveer 872 euro) een gemiddeld salaris is in Moskou, kan ik je verzekeren dat mijn inkomsten daar ruim boven liggen.'
Hou je geld over om te reizen of andere dingen te doen?
'Ja, ik reis denk ik bovengemiddeld vaak, zeker drie of vier keer per jaar en dan meestal voor een paar dagen naar een stad in Europa. Maar ik ben bijvoorbeeld ook net drie weken in Indonesië geweest. Ik heb het dus goed, maar als ik een gezin met kinderen zou hebben, zou ik minder geld overhouden. Ik zou dan misschien niet of nauwelijks kunnen sparen.'
Hoe ziet jouw omzet er grofweg uit? Hoeveel ben je kwijt aan belastingen en andere zaken?
'Een aanzienlijk deel, ongeveer 30%, ben ik kwijt aan producten. De inkomstenbelasting en werknemersbelasting komt denk ik uit op iets minder dan 15%, maar omdat mijn boekhouder dat regelt, weet ik het niet precies. Verder gaat ongeveer 20% naar lonen en werkgeversbelastingen en 15% verdwijnt naar de huur. De rest is winst. Daarvan leef ik en kan ik sparen voor een volgend project.'
Wat verdient een barman in Moskou?
'Mijn personeel heeft veel verantwoordelijkheid, ze moeten de administratie bijhouden, klanten ontvangen en men werkt in een open keuken, dus ik eis een hoge mate van professionaliteit. Daarom verdienen ze meer dan een gemiddelde barman of ober. In de zomer als het terras open is, komen ze met fooien uit op een inkomen van ongeveer 70.000 roebel (rond de 1000 euro) per maand waarvoor ze dan ongeveer 21 dagen moeten werken.'
Wat heb je gemerkt van de economische crisis in Rusland?
'Eigenlijk merk ik niet zo veel. Je ziet mensen in restaurants zitten en de straten staan vol met dure auto’s. Misschien drinkt men een goedkoper glas wijn. En ja, het is anders in de provincie. Daar liggen de lonen sowieso lager en gaat men waarschijnlijk gewoon minder op vakantie. Natuurlijk stagneerde de economie twee jaar geleden, dat was goed te merken in het tuinmeubelbedrijf waar ik toen werkte. Meubels werden even niet aangeschaft.'
Jij lijkt ook weinig last te hebben van de crisis toch?
'Ja, maar dat mijn zaak er weinig last van heeft, komt ook door het feit dat ik pas anderhalf jaar geleden begonnen ben. Over die periode is de roebel relatief stabiel gebleven. Maar ook vrienden die al langer een restaurant hebben, zijn er niet aan ten onder gegaan. Natuurlijk is je concept belangrijk. Mijn wijnbar is weliswaar niet uniek in Moskou, maar echt veel van dit soort kleine restaurantjes zijn er nu ook weer niet.'
Waar woon je en hoeveel kost het je?
'Ik woon op 15 minuten rijden van het centrum in het appartement waarin ik geboren ben. Mijn ouders kregen dit nog in de Sovjettijd toegewezen en konden het na de val privatiseren. Later hebben zij iets anders gekocht en ben ik er blijven wonen. Ik betaal alleen de vaste lasten, ongeveer 10.000 roebel (145 euro). Ik heb geluk dat ik in een mooi appartement woon en geen hypotheek hoef te betalen. De woningprijzen in Moskou en de hypotheekrentes zijn echt heel hoog, niet zoals in Europa. Ik heb vrienden in Spanje en Frankrijk die daar leningen kunnen afsluiten tegen hele lage rentes.'
Wat was je laatste grote aankoop?
'Dat is een moeilijke vraag want ik koop niet zo snel een televisie omdat ik die niet gebruik. Maar op het moment laat ik mijn appartement verbouwen, dat kost ook wat!'
Ondersteun jij je familie financieel of zij jou?
'Nee. Mijn vader heeft zijn eigen bedrijf, die heeft niets nodig. Mijn familie heeft wel geïnvesteerd in mijn wijnbar. Ik zou het geen ‘lening’ willen noemen want van je familie ‘leen’ je natuurlijk niet, maar dat betekent niet dat ik het nooit zal terugbetalen.'
Hoe kijk je naar de toekomst?
'Het is logisch dat ik me als ondernemer zorgen maak over bijvoorbeeld de roebel die verder zou kunnen devalueren of over de stijgende kosten van levensmiddelen zoals groente en fruit. Maar als ik zou stoppen met ondernemen, wat dan? Ik vind het leuk. Natuurlijk heeft de politiek invloed op mijn zaak. Om die reden vind ik de boycot van Westerse producten ook wel vreemd. Het embargo stimuleert de eigen productie, dat is waar, maar je kunt mensen ook op een andere manier aanmoedigen om iets te produceren. Hef gewoon geen belasting gedurende de eerste twee jaren van het productieproces. En kijk eens naar mijn menu. Dat zou toch nog veel interessanter kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan van die kleine Spaanse pepertjes, die kan je hier nu niet krijgen maar smaken wel heerlijk bij een glas wijn!'