De Amerikaanse en Europese sancties tegen Russische personen en bedrijven zijn wel degelijk een bedreiging voor Rusland. Door de westerse sancties, die zijn ingesteld in reactie op de annexatie van de Krim en het gewapende separatisme in Oost-Oekraïne, loopt de Russische economie achterstand op in haar ontwikkeling.
In een oekaze over de Russische ‘economische veiligheid tot 2030’ van president Vladimir Poetin erkent het Kremlin impliciet dat de westerse sancties de economische groei van Rusland belemmeren. Door deze sancties heeft Rusland namelijk minder toegang tot financiële diensten én technologische innovaties. Rusland blijft zo achter bij de mondiale economische ontwikkelingen en dat is op langere termijn een ‘gevaar voor de economische veiligheid en het kwalitatieve levenspeil van de bevolking’ in Rusland, aldus het decreet over de te voeren ‘strategie voor de economische veiligheid van de Russische Federatie tot 2030’.
Deze oekaze, die president Poetin maandag 15 mei heeft getekend, sluit aan op de militaire veiligheidsdoctrine van Rusland. En dat is geen toeval. Omdat dit na-ijlen de hele maatschappij kan raken, is volgens het decreet namelijk niet alleen de economische soevereiniteit maar ook de politieke veiligheid van het land in het geding. De klimaatverandering en de dominante positie van de hoogontwikkelde industriestaten zijn de grootste uitdagingen en gevaren waarmee Rusland volgens het Kremlin wordt geconfronteerd. Het Westen en zijn bondgenoten proberen hun bevoorrechte economische en technologische niveau ter wille van hun concurrentiepositie voor zichzelf te behouden. Rusland wordt bij talrijke westerse handelsfora buiten de deur gehouden, aldus de doctrine. Ook de structurele onevenwichtigheid op de markten en in de mondiale economische en financiële systemen vormt een gevaar voor Rusland. In de oekaze wordt dit ‘discriminatie’ genoemd.
Vandaar dat de Russische economie, met name haar technologische ontwikkeling, wordt geschaad door de westerse sancties. ‘We zijn niet alleen losgesneden van de westerse financiële markten en leenmogelijkheden, maar ook van de technologie’, aldus de met het Kremlin verbonden econoom Vladislav Grinko in een interview met de nieuwssite Gazeta Ru.
President Poetin op een technologiebeurs in 2012. Foto Kremlin
Rusland wil deze dreigingen niet te lijf gaan door zich terug te trekken op zijn eigen territorium. De economische veiligheidsdoctrine onderkent dat Rusland deel is van een mondiale keten en dat autarkie geen optie is. Het Kremlin denkt de Russische positie tegenover het Westen te kunnen versterken door de banden met de andere BRICS-landen Brazilië, India, China en Zuid-Afrika aan te halen en ook te streven naar meer regionale handelsfora. Het Kremlin wil ook de Russische afhankelijkheid van de export van grondstoffen verminderen.
Mei-decreet 2.0
Econoom Vladislav Grinko noemt de economische veiligheidsdoctrine mede daarom een ‘mei-decreet 2.0’, een verwijzing naar de oekazes waarmee Poetin in 2012 zijn derde termijn als president inluidde. Volgens Grinko, werkzaam bij presidentiële Academie voor Nationale Economie en Staatsbestuur, schetst het decreet de 'basiscontouren voor een ontwikkelingsprogramma’ dat Rusland nu ontbeert. Als dat fundament wordt gelegd, zal dat het investeringsklimaat bevorderen, aldus Grinko. De mei-decreten uit 2012 zijn overigens slecht tot niet uitgevoerd.
Volgens de econoom Jevgeni Gontmacher, wetenschappelijk medewerker van het Primakov Instituut voor Wereldeconomie en Internationale Betrekkingen, is er echter meer aan de hand. De huidige regering heeft te weinig oog voor het belang van ‘menselijk kapitaal’. Een verslechtering van de kwaliteit van de menselijke arbeid is een van de grootste gevaren voor de Russische economie, aldus Gontmacher.
Als we in dit tempo doorgaan, hebben we Portugal pas over 50 jaar ingehaald
Zoals de economische doctrine ook benadrukt, is een verder dalende levensstandaard van de Russische bevolking op korte termijn een bedreiging voor de veiligheid van Rusland. Tot nu toe is de neergang, die in 2014 begon, geen halt toegeroepen. Het reële inkomen van de Russen blijft achteruitgaan. Na drie jaar koopkrachtdaling – van 0,7 procent in 2014 via 3,2 procent in 2015 tot 5,9 procent in 2016 – leek de trend begin dit jaar gestuit. Maar dat was van korte duur. In het eerste kwartaal van 2017 is het reële inkomen van de bevolking toch weer licht met 0,2 procent achteruitgegaan.
De economische stagnatie heeft ook effect op de levensverwachting in Rusland. Weliswaar stijgt die weer wat, maar volgens Gontmacher gaat dat niet snel genoeg. ‘Als we in dit tempo doorgaan, hebben we Portugal pas over 50 jaar ingehaald, om maar niet te spreken over de meer ontwikkelde landen. Is dat dan geen bedreiging voor de veiligheid?’ zo betoogt Gontmacher in Gazeta.Ru.
Veertig indicatoren
In de oekaze van Poetin worden maar liefst 40 indicatoren opgesomd om de economische veiligheid van Rusland te kunnen meten, te beginnen met het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking en de binnen- en buitenlandse schuld van de Russische staat tot en met de inkomensverschillen tussen de bovenste en onderste tien procent van de bevolking en het niveau van economische criminaliteit.
De te volgen economische strategie is opgeknipt in twee fasen. De eerste fase loopt tot 2019. Poetin heeft de regering opdracht gegeven om binnen drie maanden maatregelen te nemen, die over twee jaar moeten zijn uitgemond in nieuwe wetgeving en in inspectiesystemen om de uitvoering van de veiligheidsstrategie te monitoren. In de daarop volgende tien jaar moeten de ‘uitdagingen en bedreigingen van de politieke veiligheid worden geneutraliseerd’.