Hoe moeten wij het (kern)wapengekletter van Poetin in zijn Jaarrede tot de volksvertegenwoordiging interpreteren? Als het begin van een nieuwe wapenwedloop? Analist Vladimir Frolov ontleedt de militaire systemen waarmee Poetin dreigt en concludeert dat Rusland zich met miljarden tegen een niet-bestaande Amerikaanse bedreiging wapent. Hij heeft zich in de luren laten leggen door het militair-industrieel complex. Zijn veiligheidsinschatting is totaal inadequaat. 'En dat is een ernstig destabiliserend signaal.'
Poetin spreekt Eerste en Tweede Kamer toe in zijn Jaarrede voor het volk
door Vladimir Frolov
Het buitenlands-politieke deel van de toespraak van Vladimir Poetin, voor het eerst niet in het Kremlin gehouden, had totaal geen substantie. Beter gezegd, met uitzondering van een mistige wens, overduidelijk aan het adres van de VS, om aan de onderhandelingstafel te gaan zitten en samen te denken over een nieuw, perspectiefvol veiligheidssysteem (waarvoor de betrekkingen van Rusland met China en India in het raamwerk van de Shanghai Samenwerkingsorganisatie en Brics als voorbeeld moeten dienen). Maar er klonk geen enkel baanbrekend buitenlands-politiek initiatief. De belangrijkste problemen van de huidige buitenlandse politiek van Rusland - Oekraïne en het conflict in de Donbas, de crisis in de betrekkingen met het Westen, het uitzichtloze Syrische militaire avontuur, de Amerikaanse beschuldigingen van Russische cyberinmenging in de verkiezingen - werden zelfs niet aangestipt, laat staan dat er mogelijke oplossingen werden voorgesteld.
Vladimir Poetin paste niet de beproefde tactiek toe van de secretarissen-generaal uit de sovjet-tijd om periodiek met grote vredesinitiatieven te komen. In plaats daarvan wijdde hij 45 minuten van zijn optreden aan een presentatie in militaire stijl met een verhaal over de indrukwekkende successen van Rusland bij het ontwerpen van geraffineerde soorten kernwapens (die hij liet zien met computeranimatie).
Deels ontleent Poetin deze stijl aan [Politburoleider] Joeri Andropov, die in 1983 een opmerkelijk, maar niet levensvatbaar plan lanceerde voor een militair antwoord van de Sovjet-Unie op de plaatsing van Amerikaanse middellange afstandsraketten in West-Europa. Dat is effectief in de Russische binnenlands-politieke contekst, omdat het de illusie creëert dat Rusland terugkeert in de exclusieve kring van 'supermachten' met gelijkwaardig kernwapenpotentieel of zelfs een overwicht op de VS. Maar het is niet meer dan een illusie, die het Russische publiek verblijdt, het westerse publiek bang maakt en op de decision makers in de VS geen grote indruk zal maken. Te meer daar de informatie over de door Poetin wereldkundig gemaakte Wunderwaffen deel uitmaakt van de categorie 'actieve maatregelen' [de oude KGB-term voor geheime politieke operaties, een term die terug is van weggeweest - red.] Strategisch blufpoker is nu een kerninstrument van de Russische buitenlandse politiek geworden, die werkt volgens het principe 'schijn is beter dan werkelijkheid'.
De Sarmat is een van de nieuwe wapensystemen die POetin presenteerde
De presentatie was natuurlijk geadresseerd aan de westerse hoofdsteden, vooral aan Washington, waarmee Poetin een zich moeizaam voortslepende en inmiddels iedereen, behalve hemzelf, vervelende polemiek voert over hoe de Amerikaanse leiders het welwillende Rusland hebben misverstaan en geweigerd hebben rekening te houden met de Russen. Hij gaat maar door met die politiek van gekrenkte trots, waarmee hij 11 jaar geleden in zijn toespraak in München is begonnen. Hij kan maar geen afscheid nemen van dat alles verterende narratief. Er is niemand op de hele wereld meer die nog geïnteresseerd is in de vraag waarméé men Rusland destijds toch zo beledigd heeft en welke Russische vredesinitiatieven ook alweer door wie verkeerd zijn begrepen. 'Jullie wilden niet luisteren, luister dan nu maar,' zegt de Russische leider. Maar waar moet de wereld in hemelsnaam naar luisteren? Poetin stelt immers niets concreets voor.
Vreemd genoeg was China een van de aangesprokenen in de rede, terwijl Poetin de verhoudingen met China nu juist voorstelt als voorbeeld voor zijn idee over de multipolaire wereld. Enkele van de nieuwe wapensystemmen zijn volstrekt nutteloos tegen de VS, maar zinvol inzetbaar tegen China.
Indammen mislukt
Alle aangekondigde nieuwe wapensystemen zijn volgens Poetin gericht op een gegarandeerd uitrangeren van het wereldwijde antiraketschild van de VS. Het probleem is dat de Amerikanen dat systeem helemaal nog niet hebben en voorlopig ook niet van plan zijn het te ontwikkelen, als je de uitgelekte informatie uit de Missile Defense Review die binnenkort verschijnt moet geloven. Sterker nog: officieel wordt daarin verklaard dat een antiraketschild tegen de strategische kernwapens van Rusland en China onmogelijk is en dat de VS niet van plan zijn daar moeilijk over te doen.
Er is een beperkt raketschild SDI, dat is geplaatst in Alaska en Californië (in totaal plant men 48 lanceerinstallaties met GBI onderscheppingsraketten), die uitsluitend zijn gericht op het afweren van een aanval van Noord-Korea op het continentale territorium van de VS, met niet meer dan een tiental raketten (waarbij de effectiviteit van de onderschepping bij proeven ook nog eens minder dan 50% bleek). Dat systeem vormt geen enkele bedreiging voor de Russische kernafschrikkingsmacht, die zelfs in staat is in een reactie op een nucleaire aanval een paar honderd ballistische raketten met meer dan 1.000 kernkoppen op de VS af te vuren.
De antiraketsystemen die in Roemenië zijn geplaatst (24 onderscheppingsraketten van het type Standard 3M) en de installaties die gepland staan voor Polen en Japan (het Aegis Ashore systeem) en vergelijkbare systemen die op Amerikaanse kruisers en mijnenvegers zijn geïnstalleerd, zijn niet in staat de Russische MBR (intercontinentale ballistische raketten) en BRPL (ballistische raketten voor onderzeeërs) te verslaan, want hun baan loopt niet over de gebieden die de Amerikaanse antiraketsystemen bestrijken. En om ze te onderscheppen zijn de Amerikaanse raketten niet snel genoeg. Doel van het Amerikaanse raketschild is het afweren van de raketten van Noord-Korea en Iran. Om die te onderscheppen zijn die bases in Roemenië, Polen en Japan ontworpen (het laatste systeem zal eigendom worden van Japan en ook door de Japanse legerleiding worden bediend).
Met andere woorden: in werkelijkheid bestaat die strategische bedreiging, die Poetin met miljardeninvesteringen wil neutraliseren, voorlopig nog helemaal niet en naar alle waarschijnlijkheid zal die ook nooit ontstaan. Maar de militairen en het militair-industriële complex hebben de president ervan overtuigd dat die dreiging reëel is en dat alle middelen en krachten moeten worden ingezet om die aanval af te slaan.
De uit de sovjet-tijd herboren geheimzinnigdoenerij bij het nemen van dergelijke strategische beslissingen en het ontbreken van enige vorm van publieke discussie, die immers snel de ongefundeerdheid van die dreigingsanalyse zou blootleggen, hebben tot droevige gevolgen geleid - al dat geld had aanzienlijk nuttiger kunnen worden besteed voor het land. Maar, zoals de president onderstreepte, het is niet gelukt Rusland te stoppen (deze strategische missers te maken).
Publiek geheim
Een groot deel van wat Poetin aankondigde is sowieso een publiek geheim en wordt al lang besproken onder experts, maar lang niet alles is al uitontwikkeld of komt zelfs maar in de buurt van militaire toepassing. De zware raket Sarmat, die op de door Poetin getoonde video om onduidelijke redenen via de Zuidpool naar de stad Saint-Petersburg in Florida vliegt (daar zijn helemaal geen strategische objecten) zit allang in de pijplijn, maar voorlopig zijn slechts de eerste tests gedaan en het duurt nog minimaal een paar jaar voor de raket militair kan worden ingezet.
Vanuit het oogpunt van strategische stabiliteit roept de noodzaak om zo'n raket te ontwikkelen (die de Oekraïense SS-18 moet vervangen) grote vraagtekens op. Sarmats die zijn opgesteld in silo's, waarvan de preciese coördinaten uitstekend bekend zijn, zijn kwetsbaar voor een preventive strike en de zware Sarmats met hun grote aantal kernkoppen maken een dergelijke preventive strike zeer aanlokkelijk. Die wapens via de Zuidpool laten aanvallen biedt geen enkele winst, want zodra ze zijn gelanceerd gaat niemand werkeloos zitten wachten op de ontploffing van de kernkoppen - de tegenaanval zal onmiddellijk worden ingezet. Met andere woorden: een raket van dit type vergroot juist de risico's van een kernoorlog in plaats van ze te beperken.
Een geringere hoeveelheid kernkoppen op een groot aantal raketten, die moeilijk met een preventive strike zijn te te vernietigen, verhoogt de strategische stabiliteit en verlaagt daarmee de stimulans om een kernoorlog te ontketenen. Rusland heeft met een evengroot totaal aantal kernkoppen sowieso minder tactisch opgestelde draagraketten dan de VS. Dat wil zeggen dat de Amerikaanse groep strategische kernraketten effectiever is.
De strategische stabiliteit van de Sarmat zal wel toenemen als hij wordt uitgerust met drie, vier hypersonic glide vehicles (die in glijvlucht een snelheid bereiken van vele malen de geluidssnelheid en bestuurbaar zijn, zodat ze ontwijkende manoeuvres kunnen uitvoeren - red.), die Poetin omschreef als het wapensysteem 'Avantgarde', dat 'als een meteoriet op zijn doel afgaat'. Dat is het enige van de door Poetin aangekondigde wapensystemen waarvan de verwezenlijking geen twijfel oproept. Hypersonic zweefvliegtuigen worden al in de VS en China gemaakt en zij hebben de toekomst. Zij zijn werkelijk effectief en verhogen de stabiliteit, hoewel ze erg kostbaar zijn (de traditionele middelen om het antiraketschild te doorbreken zijn veel goedkoper, maar hierbij gaat het erom deel te nemen aan de technologische wedloop).
Ook de nieuwe hypersonische luchtdoelraket 'Dolk' die al in gebruik zou zijn genomen in het zuidelijke militaire district roept geen vragen op. Het is duidelijk dat het hier gaat om een vervolg op de hypersonische raketten - niet van zweefvliegtuigen uit de ruimte, maar van raketten met een straalmotor, die gebruikmaken van een luchtstroom met hoge snelheid en niet van een turbine. Dat bepaalt de keuze van het vervoersmiddel - de MIG-31, die met de raket een snelheid tot 2,5 à 3 mach kan halen, wat de raket in staat stelt zijn straalmotor in te schakelen. Het ontwerpen van zo'n motor, die op lange afstanden werkt, is niet eenvoudig en de parameters die door de president worden genoemd - de snelheid van de raket is 10 mach en hij heeft een bereik tot 2000 km - wekken twijfel (te dol).
Weggegooid geld
Krankzinnig dom klinkt daarentegen de strategische kruisraket die Poetin aankondigde. Die raket zou behalve een kernlading ook een nucleaire aandrijving hebben, die het wapen een onbeperkte actieradius zou geven. Vermoedelijk gaat het nog slechts om een prototype. Dit past in de categorie ‘geheime operaties’, bedoeld om de Amerikanen angst aan te jagen en tot onderhandelingen te dwingen.
Dat maakt de hele aankondiging tot een variant op de 'actieve maatregelen' van de geheime diensten (geheime operaties) met het doel om de Amerikanen angst aan te jagen en hen tot onderhandelingen te dwingen (welke en waarover wordt niet duidelijk gemaakt). Het idee van een kernmotor voor een raket bestaat al sinds begin jaren 60. Voorlopig weten we niet welke motor is ontwikkeld, maar duidelijk is dat buitenlucht snel wordt verhit en met hoge snelheid uit de straalpijp wordt geperst.
Als dat zo is zou dat een zekere doorbraak zijn, omdat eerder slechts vloeibare waterstof werd gebruikt, waarbij de immense tank r de raket beperkt in zijn draagkracht. Maar er zijn enkele problemen. Zo'n raket laat bij zijn vlucht een radioactief spoor na, het neerstorten (of het neerschieten) van de raket) zou leiden tot radioactieve vervuiling van de omgeving. Omdat de reactor lang voor de lancering moet worden opgestart is het gebruik van een dergelijke raket een moeizame geschiedenis, vooral in slordige ongedisciplineerde militaire omstandigheden. De snelheid van de raket is waarschijnlijk beperkt, voor hypersonische snelheid is niet voldoende kracht aanwezig. Dat betekent dat de raket van verre zichtbaar is en makkelijk is neer te halen. Wat de zin van dit Wunderwaffe is, is niet helemaal duidelijk. Gewone kruisraketten zijn effectiever en minder riskant.
Dezelfde waarom-vraag moet ook gesteld worden aan de genieën die de strategische onderzeedrones heben ontworpen (het systeem Status-b). Inderdaad, zij omzeilen het antiraketschild (dat er niet is) maar het duurt enkele dagen voor ze hun doel bereikt hebben, het is onmogelijk ze terug te halen (er is geen communicatie onder water), het gevaar van averij en radioactieve vervuiling is aanzienlijk en het afschrikkende effect is nagenoeg gelijk aan nul (dit wapen zal pas tot ontploffing komen enkele dagen nadat Rusland en de VS in een kernoorlog zijn opgehouden te bestaan).
Het is trouwens ook mogelijk om de drones te ontdekken: een klein formaat kernreactor is erg luidruchtig en biedt nauwelijks ruimte aan systemen om vibratie en lawaai te reduceren. Met andere woorden: dit is een onpraktisch, ineffectief speeltje met catastrofale risico's op kernongelukken bij eigen kust. Als wapensysteem zijn zowel de onderzeedrone als de kruisraket met kernmotor in wezen weggegooid geld. Maar dat hebben ze de president niet durven uitleggen.
Een destabiliserend signaal
Poetin polemiseert met de Amerikaanse auteurs van de Nuclear Posture Review, waarin volstrekt onbezonnen de mogelijkheid wordt geopperd dat het mogelijk is de drempel voor het gebruik van kernwapens te verlagen, onder meer in antwoord op cyberaanvallen op kritische infrastructuur (dat is dwaasheid) en de aanbeveling wordt gedaan om kernwapens met beperkt vermogen te ontwikkelen. Maar Poetin vermeldt niet dat de Amerikanen daarmee ook reageren op de niet-bestaande dreiging (inadequate inschattingen van het dreigingsniveau bestaan immers aan beide zijden) van de zogenaamde Russische nucleaire doctrine 'escalatie ter de-escalatie'. Deze houdt in dat Rusland ter voorkoming van een nederlaag in een lokaal conflict met gebruik van gewone wapens bereid zou zijn tot een demonstratieve inzet van niet-strategische nucleaire munitie, om het Westen te dwingen af te zien van verdere militaire acties.
Die doctrine bestaat niet in Rusland, maar in plaats dat Poetin daarover maximale duidelijkheid creëert en de zorgen in het Westen wegneemt, brengt hij zijn 'partners' alleen maar meer in verwarring door zich bereid te verklaren een onmiddellijk (waarschijnlijk strategisch) antwoord te geven op enigerlei gebruik van kernwapens tegen de Russische Federatie en haar bondgenoten. De gedachtegang dat een kleinschalige kernoorlog onmogelijk is lijkt correct, maar ze is mistig geformuleerd.
Ook het opduiken van de term 'bondgenoten' maakt het zeer moeilijk de Russische intenties te begrijpen. Wat voor bondgenoten? Zijn dat de lidstaten van de Organisatie van het Collectieve Veiligheidsakkoord? [een veiligheidsorgansatie die op Russisch initiatief in 2002 is opgericht. Lid zijn Rusland, Tadzjikistan, Belarus, Kirgizië, Armenië en Kazachstan. Servië en Afghanistan hebben de status van waarnemer in de organisatie - red.]. Het lijkt zinloos dat de Amerikanen het zonovergoten Tadzjikistan met kernwapens gaan belagen. Of gaat het hier om Syrië en Venezuela? Of over China? Maar dat land heeft zelf de beschikking over kernwapens.
Misschien is het naar West en Oost gezonden signaal bedoeld om te onderstrepen dat het een illusie is plannen te ontwikkelen om een kwalitatieve en kwantitatieve overmacht over de kernwapens van Rusland te verkrijgen en Moskou te dwingen tot onvoordelige deals?
Ik vrees dat er met Poetins rede uiteindelijk een ander signaal is afgegeven: dat de Russische leiding de mogelijke bedreigingen voor strategische nucleaire stabiliteit inadequaat inschat en bereid is zonder enige maatschappelijke discussie afweermiddelen in te zetten tegen bedreigingen die ofwel helemaal niet bestaan, ofwel sterk worden overdreven. Bedreigingen die met veel goedkopere en minder provocerende middelen zouden kunnen worden ingedamd.
En dat is een ernstig destabiliserend signaal.
Dit artikel verscheen op de Russische website Republic.ru.