serie de russische burger Sinds drie jaar werkt Anastasia Vorobjova (23) als lerares op een basisschool in de Russische hoofdstad. Ze is onlangs verloofd en aan het sparen voor de bruiloft. In een shoppingmall in Moskou ontmoet Wabke Waaijer haar en vraagt naar tablets, geldzaken, werkdruk, protesten en haar toekomst. Deel 2 uit onze serie.
door Wabke Waaijer
Lerares Anastasia Vorobjova is tevreden met haar werk en salaris. Foto's Wabke Waaijer
Hoe is het om lerares te zijn in Moskou?
'Je hoort mij niet klagen. Vanuit de politiek is er de laatste jaren meer aandacht voor het basisonderwijs gekomen. De salarissen zijn verhoogd. Vijf jaar geleden was dat wel anders. Verder hebben we wifi in de klas, werken mijn leerlingen met tablets en ik gebruik een digitaal schoolbord. Soms heb ik echter het idee dat we hier in Rusland achterlopen op het Westen als het gaat om de manier waarop we met kinderen werken. Zo weet ik bijvoorbeeld dat ze in Amerika ruimtes met van die zitkussens hebben zodat kinderen niet de hele dag in de schoolbanken zitten.'
'Niet alle scholen werken met tablets. Op het moment wordt ermee geëxperimenteerd in de grote steden. Scholen met hoge ratings komen als eerste in aanmerking, maar het ziet er veelbelovend uit.'
Waarom heb je voor dit beroep gekozen?
'Al van jongs af aan wist ik dat ik lerares wilde worden net als mijn oma. Tijdens mijn schooltijd werkte ik als vrijwilliger met kinderen in weeshuizen en zomerkampen. Het is een enorme verantwoordelijkheid om kinderen op te voeden. In onze moderne wereld is dat misschien wel belangrijker dan ooit.'
Hoe is de verhouding man – vrouw, jong – oud in het Russische basisonderwijs?
'De meerderheid is vrouw, maar er komen steeds meer mannen bij, waarschijnlijk omdat de lonen beter worden. Jonge leraren worden met open armen ontvangen. De digitalisering van het onderwijs zoals bijvoorbeeld de introductie van tablets, is niet altijd even makkelijk voor de oude generatie. De eerste twee jaar kreeg ik als beginnende lerares iedere maand 5000 roebel (70 euro) extra. Op die manier probeert de regering afgestudeerden te stimuleren om direct in hun eigen vakgebied aan de slag te gaan.'
Uit wat voor gezin kom je?
'Mijn vader is nooit in beeld geweest. Mijn moeder heeft me dus alleen opgevoed. Dat was niet makkelijk, we hadden het niet breed en kenden financieel moeilijke tijden. Mijn moeder heeft altijd bij de politie gewerkt.'
Hoe woon je?
'Mijn verloofde en ik wonen samen bij mijn moeder die een pensioen van ongeveer 19.000 roebel (280 euro) per maand krijgt. Het is mijn moeders eigen huis, we hoeven dus alleen maar gas en licht te betalen, dat doen wij, evenals de boodschappen. Verder geef ik haar af en toe cadeaus.'
'Voorlopig blijven we bij mijn moeder wonen. Natuurlijk wil je op jezelf wonen. Over een jaar of drie hopen we zover te zijn. Tegenwoordig is het geen probleem voor jonge gezinnen om een hypotheek te krijgen. Maar je moet die inleg wel bij elkaar hebben en dat is het grootste probleem. Stel een appartement kost 3 miljoen roebel, dan moet je 900.000 roebel (13.300 euro) inleggen. Zo’n hypotheek neem je voor bijvoorbeeld 20 jaar. Je betaalt dan maandelijks nog iets van 20.000 à 30.000 roebel aan rente (300 à 440 euro).'
'Dat is een realistische optie. Genoeg kennissen hebben het al gedaan. Als je iets wilt met je leven en een vast inkomen hebt... Het is de enige manier om echt op eigen benen te staan. We zijn er nog niet mee bezig. We zijn nu een half jaar aan het sparen voor de bruiloft in mei en voor een auto! Ik leg iedere maand ongeveer 20.000 à 30.000 roebel van mijn salaris opzij.'
'Het gaat de goede kant op. Ik heb een bovengemiddeld inkomen'
Wat heb jij eigenlijk voor opleiding gedaan?
'Ik heb eerst de lerarenopleiding gedaan via het middelbaar beroepsonderwijs. Hoewel je daar al kan beginnen vanaf je 15de, heb ik toch eerst alle 11 klassen van de middelbare school afgemaakt. Op mijn 17de ben ik begonnen aan het MBO. Dat kon ik dankzij vrijstellingen versneld afronden. Daarna ging ik naar de universiteit waar ik dankzij mijn MBO diploma direct in het tweede jaar kon beginnen. In april hoop ik af te studeren. Dan heb ik een bachelor leraar basisonderwijs. Natuurlijk wil ik daarna verder studeren voor een masterdiploma. Betalen voor de opleiding was geen probleem. Het middelbaar beroepsonderwijs is sowieso gratis en met goede cijfers kun je gratis naar de universiteit.'
Op wat voor school werk je en aan wie geef je les?
'Ik werk op een staatsschool in het noorden van de stad. Daar geef ik les aan kinderen in de leeftijd van 6 tot 10 jaar, dus bij ons is dat klas 1 tot en met 4. In Rusland blijf je als basisschoolleraar de eerste vier jaren leerkracht van dezelfde leerlingen, je gaat met je groep mee naar de volgende klas. Ik zie ze dus als mijn eigen kinderen!'
Kun je als lerares goed rondkomen in Moskou?
'Ik denk dat ik een bovengemiddeld inkomen heb. Ik verdien ongeveer 80.000 roebel (1180 euro) netto per maand. Maar ik zit natuurlijk niet in het onderwijs om miljonair te worden! Sinds die nieuwe minister Olga Vasiljeva een jaar geleden is aangesteld, gaat het de goede kant op. Men is sowieso al een jaar of vier bezig om de lerarensalarissen te verhogen. Zo verdiende ik toen ik drie jaar geleden begon 15.000 roebel (220 euro) minder. Maar het leven is ook duurder geworden, je bent meer kwijt aan voedselproducten.'
Hoe is je salaris opgebouwd?
Ik ontvang een vast salaris van 50.000 roebel (740 euro) voor de voorbereiding, de lessen, het nakijken en omdat ik klassenleraar ben. Daarnaast ontvang ik nog eens 30.000 (440 euro) voor andere werkzaamheden. Daaronder vallen de zogenaamde ‘aanvullende lessen’ die ik geef. Naast het verplichte vakkenpakket hebben leerlingen namelijk ook de mogelijkheid om voor de algemene ontwikkeling extra lessen te volgen. Denk hierbij aan kunstvakken maar ook aan wiskunde, gymnastiek, Engels of schaken. Als leraar ben je niet verplicht om deze lessen te geven. Maar je krijgt er natuurlijk wel extra voor betaald.'
'Hoe beter je werkt, hoe meer je verdient. Je krijgt bijvoorbeeld meer salaris als je laat zien dat je een uitstekende klassenleerkracht bent of als je regelmatig meehelpt met het organiseren van evenementen zoals excursies, olympiades of andere projecten. Verder geldt: hoe langer je werkt, hoe beter je salaris. Als je in de hoogste salarisschaal zit dan verdien je denk ik 30 à 40% meer dan ik. Het verschil met het salaris van een leraar op een middelbare school is niet zo groot. Ik denk dat je op een middelbare school tussen de 10.000 (150 euro) en 15.000 roebel (220 euro) meer verdient.'
Geef je ook bijlessen voor extra inkomsten?
'Nee. Vroeger gebeurde het vaak dat leraren op die manier zwart bijverdienden. Tegenwoordig gaat men hier voorzichtiger mee om, in ieder geval in Moskou. Het is slecht voor je reputatie en strafbaar als je het niet via de officiële weg doet.'
'Ik zou wel bijlessen mogen geven bij een officieel instituut. Dan moet ik mijn werkgever hiervan op de hoogte stellen. Ik heb weleens aanbiedingen gekregen hoor, maar ik heb het veel te druk en voor het geld hoef ik het niet te doen. Er zullen leerkrachten zijn die het misschien wel hard nodig hebben. Waarschijnlijk wordt er door leraren die buiten Moskou wonen op die manier nog wel bijverdiend.'
Hoeveel uur per week werk je eigenlijk?
'Ik werk fulltime. Dat komt erop neer dat ik iedere dag van ongeveer 8:00 tot 14:00 uur lesgeef. Meestal blijf ik daarna op school om bijvoorbeeld die aanvullende lessen te geven. Ook gebeurt het iedere week wel een paar keer dat ik kinderen apart moet nemen na de les om de stof nog een keer uit te leggen. Niet iedereen doet dat, maar ik vind dat het mijn eigen verantwoordelijkheid is om die kinderen verder te helpen. Ik heb immers een prima salaris? Kijk, met 33 kinderen in een klas en een les die 45 minuten duurt, heb je slechts iets meer dan een minuut per leerling. Dan is het in het belang van het kind en van jezelf dat je er nog wat extra tijd in stopt.'
'Het eerste jaar was zwaar. Maar nu ben ik ongeveer twee uur per dag kwijt aan de voorbereiding voor de volgende dag. Ik ben dus vaak tot vijf of zes uur op school. En op zaterdag ga ik naar de universiteit.'
1 september, begin van het schooljaar, wordt juf Anastasia in de bloemetjes gezet
Moet je veel rapporteren?
'Ik vind dat niet zo’n probleem. Alles is tegenwoordig gedigitaliseerd, ik kan zelfs in de metro ‘het dagboek’ van mijn leerlingen invullen. Ieder kind krijgt iedere dag per les een beoordeling en soms een advies om verder thuis te oefenen. Ouders kunnen dan via een persoonlijke account zien hoe hun kind die dag gepresteerd heeft, wat het huiswerk is en waaraan ze extra aandacht moeten besteden.'
'Als je klaagt wordt het tegenwoordig heel serieus genomen. Ik denk dat het Poetins verdienste is'
In Nederland staken basisschoolleraren vanwege de werkdruk en te lage salarissen. Kun jij je voorstellen dat jij en je collega’s hetzelfde zouden doen hier in Rusland?
'Bij jullie staken ze met salarissen van rond de 2500 euro? Hm... Nee, waarom? Bij ons is alles tegenwoordig goed geregeld, dingen lijken transparanter te zijn geworden. We hebben zelfs een directe telefoonverbinding met de president! Maar als ik keihard zou moeten werken voor een laag salaris en mijn gezin amper zou kunnen voeden... misschien zou ik dan wel de straat op gaan.'
Dat bellen met de president is toch maar één keer per jaar?
'Ja. Maar ook via internet kun je klachten indienen bij het ministerie. Het werkt echt, ik ken mensen die er ervaring mee hebben. Of je nu over een ziekenhuis klaagt of over je schooldirecteur, het wordt tegenwoordig heel serieus genomen. Ik denk dat het onder andere Poetins verdienste is.'
In hoeverre ben je vrij om zelf inhoud aan je lessen te geven?
'In principe is alles wat je moet vertellen opgeschreven in de lesboeken. Maar ik vind dat te weinig en voeg er dus wel wat aan toe als het bijvoorbeeld over het zonnestelsel gaat. Maar met een vak als geschiedenis hou ik me aan het boek. Ik kan moeilijk zeggen dat de Tweede Wereldoorlog niet door de Russen gewonnen is! Ik vind sowieso dat een leraar zijn eigen mening niet moet opdringen. Je mag de patriottische opvoeding van een kind niet verstoren. Als je denkt dat het leerboek geschiedenis niet goed is opgebouwd of dat we in een slecht land wonen, dan moet je niet als leraar gaan werken. De kinderen moeten weten in wat voor groots land we leven. Natuurlijk kun je het weleens ergens mee oneens zijn, maar dan zeg je dat niet tegen de kinderen.'
'Ik zou willen dat iedereen tevreden was'
Gaat het in de les weleens over de politiek?
'Nee. Ik geef les aan de laagste klassen, daar speelt dat nog niet zo. Maar ik kan je verzekeren dat kinderen vanaf 14 jaar al behoorlijk een eigen mening hebben. Dat merkte ik tijdens een stage op een middelbare school. Door internet zijn leerlingen al jong van alles op de hoogte. Het is dan belangrijk om te weten wat een kind van internet haalt en hoe hij daar in de toekomst door wordt beïnvloed. Als leraar moet je een leerling de weg wijzen om problemen onderweg te vermijden.
'Heb je weleens gehoord van Navalny? Die protesten? Er gebeurt zoveel op dit moment in ons land. Er is onrust, de situatie is gespannen. Dat weet iedereen, ook die kinderen. Dat krijgen ze mee via televisie of omdat hun ouders erover praten. Als een leerling over zulke protesten begint, kun je het beste even één op één met ze praten en eerlijk antwoord geven op hun vragen.'
Wat vind je ervan dat schoolkinderen protesteren?
'Komt dit niet in een Russische krant? Haha! Natuurlijk moeten ze dat gewoon doen. Laat ze lekker. Misschien ontdekken ze een jaar later dat het de grootste fout van hun leven was.'
Begrijp je waarom ze de straat op gaan?
'Misschien omdat pubers ontvankelijker zijn voor maatschappelijke tendensen. Het is immers hip en trendy om te protesteren. Zoals ze vroeger met 13 begonnen te roken, zo gaan ze nu protesteren. Maar misschien is het ook echt een eerlijk gevoel dat leeft bij die scholieren.'
Nog even over je salaris. Wat kun je daarmee in Moskou?
'Ik hoef mezelf niets te ontzeggen. Maar dure merkkleding koop ik niet. In mei ga ik trouwen en mijn verloofde verdient meer dan ik. Ik denk dat we dus ook mét kinderen goed zouden rondkomen. Meestal gaan we in de zomervakantie 20 dagen naar Turkije of Egypte. We zouden vaker kunnen gaan als ik niet zo gebonden was aan de schoolvakanties. Dit jaar zijn we trouwens naar de Krim geweest.'
Hoeveel geef je per maand ongeveer uit?
'Meestal proberen we in één keer voor de hele maand in te kopen. In totaal besteden we ongeveer 15.000 roebel (220 euro) aan eten voor het gezin. Daarnaast ben ik 7000 roebel ( 100 euro) aan vaste lasten (o.a. gas en licht) kwijt, 6000 roebel (90 euro) aan uitgaan en 2000 roebel (30 euro) aan openbaar vervoer. Kleding koop ik alleen als ik het echt nodig heb. Verder gaan we ongeveer één keer per maand naar een restaurant en daar zijn we dan met zijn tweeën zo’n 4000 roebel (60 euro) kwijt. Soms kunnen we ons iets extra's permitteren. Mijn vriend en ik hebben laatst samen een iPad van 20.000 roebel (300 euro) gekocht.'
Kortom, wordt het leven moeilijker of makkelijker?
'Dat verschilt echt per persoon. Zolang je een baan hebt, is er niets aan de hand. Maar natuurlijk zijn er door de crisis in bepaalde sectoren bezuinigingen geweest op personeel. Voor zover ik weet is er niet bezuinigd op het basisonderwijs, althans niet op de leraren.'
Hoe kijk je naar de toekomst?
'Ik ben vooral bang voor een te ver doorgevoerde digitalisering van het onderwijs. Ik hoop dat kinderen ook over twintig jaar nog leren schrijven in een schrift.'
'Verder hoop ik dat het rustig blijft in ons land. Ik wil geen onrust, geen protesten. Ik zou willen dat iedereen tevreden was. Misschien ontbreekt het de mensen aan iets? Misschien zou de regering ze iets moeten geven? Maar volgens mij is ons land best democratisch. In ieder geval als ik naar het onderwijs kijk. Je kunt opkomen voor je rechten. Bij de deelraadsverkiezingen heeft de partij van Poetin niet overal gewonnen. Dat bewijst dat de democratie functioneert. Natuurlijk hoor je weleens dingen... dat mensen worden gedwongen om op Poetin te stemmen bijvoorbeeld... Maar dit heb ik niet uit eigen ervaring.'
Ga je stemmen in 2018?
'Misschien wel ja, het zal voor mij de eerste keer zijn. Misschien krijgen we een nieuwe president? Maar waarschijnlijk stem ik op Poetin want ik heb het goed. Vanuit het perspectief van een leraar is het moeilijk om iets te zeggen van zijn regeerbeleid. En er zijn natuurlijk ook zoveel dingen die we niet weten. Ik vind 33 leerlingen al veel om leiding aan te geven!'