Theatermaker Rajkin hield woedende filippica over terugkeer van censuur

Regisseur Konstantin Rajkin van theater Satirikon hield op 24 oktober op het Congres van Theatermakers in Moskou een vlammende  filippica tegen de  terugkeer naar censuur in Rusland. Zelfs Poetins woordvoerder Peskov zag zich genoodzaakt te reageren. Tientallen intellectuelen hebben inmiddels in een open brief hun steun aan Rajkin betuigd.

'We lasteren, we klikken en willen weer terug in de kooi,' zei een geëmotioneerde Rajkin, zoon van de beroemde acteur, regisseur en stand up comedian Arkadi Rajkin.

konstantin raykin m2017 05 wikipediaKonstantin Rajkin (foto Wikipedia)

'Mijn vader', zei Rajkin, 'leerde me één ding: solidariteit binnen de beroepsgroep.' En die is vandaag ver te zoeken. 'Ik maak me grote zorgen over die razzia's tegen de kunst en vooral tegen het theater. Die totaal illegale, extremistische, brutale, agressieve razzia's die zich verschuilen achter woorden over moraal en zedelijkheid en allerlei andere termen als "patriottisme", "Vaderland" en "hoge morele waarden". Die groepjes zogenaamd beledigde mensen, die voorstellingen verstoren, tentoonstellingen sluiten, zich brutaal misdragen, terwijl de overheid zich daar neutraal voor afsluit. Ik vind dat walgelijke aanslagen op de creatieve vrijheid, op het verbod op censuur.'

Rajkin refereert aan 'spontane' acties van boze burgers, clerici en kozakken tegen theatervoorstellingen of opera's, die als pornografisch of immoreel worden beschouwd. Onlangs besmeurden activisten die zich 'Officieren van Rusland' noemden een fototentoonstelling van de Amerikaanse fotograaf Jock Sturges in het Lumièrecentrum in Moskou met urine. De tentoonstelling ging dicht. In Omsk riepen Russisch-orthodoxe activisten op tot een verbod op de voorstelling Jesus Christ Superstar en in het Sacharovcentrum probeerde men een fototentoonstelling over de oorlog in Oost-Oekraïne te verstoren.

Terug naar Stalin

Rajkin ziet in die brutaliteit niet zozeer het verlangen naar een terugkeer naar de Brezjnev-tijd als wel naar de Stalin-tijd. 'Want onze baasjes praten met ons in zo'n stalinistisch lexicon, met van die stalinistische richtlijnen dat je je oren niet gelooft!' Waarom verzetten wij ons niet tegen die bemoeizucht van het ministerie van Cultuur? vraagt Rajkin zich af.

De wereld van de kunsten is altijd gecompartimentaliseerd geweest, zegt Rajkin. Maar dat is maar het halve verhaal. 'Belangrijker is die smerige manier van elkaar verklikken en belasteren. De solidariteit van de beroepsgroep, die mijn vader mij bijbracht, verplicht ieder van ons, artiest, regisseur, geen kwaad over elkaar te spreken in de massamedia.' In creatieve zin kun je van mening verschillen, maar speel niet de mensen in de kaart 'die kunst dienstbaar willen maken aan de staat'.

jock sturges commons wikimediaActiegroep Officieren van Rusland attaqueerde een tentoonstelling van Amerikaanse fotograaf Jock Sturges als 'kinderporno'.

'Wij dragen allemaal de sovjet-macht in ons mee. Ik herinner me die schandelijke idiotie maar al te goed! (...) Ik geloof ze niet, al die groepjes verontwaardigde en beledigde mensen, wier religieuze gevoelens zouden zijn gekrenkt. Ik geloof dat ze betaald worden. Het zijn groepjes misselijkmakende mensen die met illegale misselijke methodes voor de zedelijkheid vechten! Foto's met urine besproeien is dat dan de strijd om de moraal?' De kunst heeft haar eigen kritische vermogens en daar hebben maatschappelijke organisaties zich niet mee te bemoeien, aldus Rajkin.

Nuttige spiegel

Een intelligente overheid beschouwt de kunsten als een nuttige spiegel die haar fouten corrigeert. Maar wat doet onze overheid? 'Ik hoor: "Dat zijn waarden die ons vreemd zijn. Schadelijk voor het volk." En wie bepaalt dat dan wel? Bepalen zij dat? Ze moeten zich helemaal nergens mee bemoeien! Ze moeten kunst en cultuur stimuleren.' Het wordt tijd dat wij ons hiertegen verenigen, zei Rajkin.

Heel af en toe bezoeken onze theatermakers de president, zei de regisseur. 'Decoratieve ontmoetingen.' Daar zou je over serieuze zaken kunnen spreken, maar nee, 'ook hier worden voorstellen gedaan om grenzen te stellen aan de behandeling van onze klassieken. Waarom zou de president die grenzen moeten vaststellen? (...) Hij heeft er geen verstand van en moet er ook geen verstand van hebben. En waarom zijn er überhaupt grenzen nodig? En wie wordt dan de douanier?'
 
Er gebeurt genoeg interessants in het theater, maar wat doen wij theatermakers? 'We belasteren elkaar, verklikken elkaar, spreken kwaad. En willen terug in de kooi! Waarom?' Moeten we dan weer te rade gaan bij Dostojevski, die zei: 'Zodra het toezicht bij ons verdwijnt, smeken we om het weer in ere te herstellen'.  ''Was Dostojevski werkelijk zo geniaal dat hij ons met onze slaafsheid al duizend jaar vooruit aan de schandpaal heeft genageld?'
 
En dan die treurige kerk van ons, zei Rajkin, die al weer vergeten is dat haar priesters zijn vermoord en hun kerken werden omgebouwd tot groentenopslagplaatsen. 'En nu gebruikt zij dezelfde methoden.' 'Dat betekent dat Lev Tolstoj gelijk had, die zei dat kerk en staat gescheiden moeten zijn, omdat de kerk anders niet God dient, maar diensten gaat verlenen aan de staat. En dat is precies wat we vandaag zien.'
 
De toneelmaker besloot zijn toespraak met de woorden: 'Volgens mij leven we in heel moeilijke, gevaarlijke en griezelige tijden; het doet me erg denken aan ... ach dat snapt u zelf wel. We moeten de handen ineenslaan en ons hiertegen heel duidelijk teweerstellen.'
 
Poetins woordvoerder Peskov reageerde op de filippica met de uitspraak dat 'censuur ontoelaatbaar is'. 'Maar we moeten onderscheid maken tussen voorstellingen en werken die gemaakt worden met staatsgeld of met andere financieringsbronnen. Als de staat geld geeft voor een voorstelling, dan heeft ze ook het recht het thema te bepalen.' Voor kunstwerken die tot stand komen zonder staatssubsidie is het belangrijkste criterium 'of het in overeenstemming is met de vigerende wetgeving'. Verboden zijn oproepen tot extremisme of provocatie van 'religieuze tegenstellingen', aldus Peskov.
 

Antwoord van filmer Zvjagintsev

 
In de krant Kommersant  rekende filmregisseur Andrej Zvjagintsev (maker van Leviathan) op zijn beurt met Peskov af: 'Het is volstrekt duidelijk dat de censuur zich weer volslagen genesteld heeft in het culturele leven. Alleen een leugenaar of een onbenul kan dat ontkennen. (...) Kunt u één opera of een tiental films noemen die zonder deelname van de staat tot stand zijn gekomen? (...) Volgens de logica van de perschef [Peskov - red] betekent dat dat praktisch het hele culturele leven in Rusland op dit moment geëngageerd is met de overheid.'
 
LeviathanKerk en staat twee handen op een buik in Leviathan van Zvjagintsev
 
Wie zijn die ambtenaren die zich van staatswege met de kunst bemoeien, vraagt Zvjagintsev zich af. '[Kunstenaarschap] is een beroep dat staat of valt bij vrije schepping, de geboorte van iets dat zelfs de kunstenaar vaak niet ziet aankomen. Wanneer een ambtenaar een kunstenaar een thema opgeeft en controleert of hij er "juiste kunst" van maakt, dan verpulvert hij daarmee het meest heilige wat er in dat beroep bestaat: het geheim van het creatieve proces.'
 
Het doet de filmer denken aan de vulgaire Russische grap: 'Wie het meisje uit eten neemt, bepaalt ook het bal'. 'Dat is zo ongeveer de houding van de macht ten opzichte van de kunst.' Het meest schandelijke is, zegt Zvjagintsev, dat de overheid vergeten lijkt te zijn dat het niet haar geld is waarvan ze die staatsopdrachten aan kunstenaars betaalt, maar het geld van de samenleving. 'Het geld, waarmee zij hun agitprop bestellen, is opgehaald bij het volk. En het volk heeft zoveel verschillende meningen en verlangens dat geen enkele macht daar ooit met de pet bij kan. Ik heb daar eens met onze [minister van Cultuur] Medinski over gedebatteerd en het verbaasde me hoezeer hij ervan overtuigd was dat zij óns geld geven. Dat dat geld noch van hem noch van mij is komt niet eens in zijn hoofd op.'
 
Mijn zoon is net 7 jaar geworden, schrijft Zvjagintsev. Hij leefde in een kinderparadijs zonder televisie en wist niet wie Poetin was. 'In september ging hij naar de eerste klas. Binnen een week antwoordde hij op mijn vraag wat hij geleerd had op school: "In Moskou is het Rode Plein en het Kremlin en de dierentuin en dan hebben we nog president Poetin, hij is goed en aardig". Dat is nu een echte opdracht van de staat: ideologie in plaats van objectieve kennis, propaganda in combinatie met het leren schrijven van sierletters.'
 
Inmiddels hebben ook de Russische Hells Angels zich in de discussie gemengd via de leider van de bikersgroep Nachtwolven, Aleksandr Zaldostanov, alias Chirurg, een vriend van Poetin en fervent ondersteuner van de annexatie van de Krim. Over Rajkins toespraak zei hij: 'De duivel verleidt altijd met vrijheid. En onder het mom van die vrijheid willen dat soort Rajkins het land in een riool veranderen, waardoor smerigheid stroomt.' Opnieuw zag Peskov zich genoodzaakt te reageren. Chirurg moet Rajkin excuses aanbieden voor zijn woorden, aldus de woordvoerder van Poetin. Vanuit het verre Tsjetsjenië deed dictator Ramzan Kadyrov op zijn beurt een duit in het zakje: hij staat voor de volle 100% achter de woorden van zijn vriend Zaldostanov. 'Ik begrijp niet hoe je van Zaldostanov excuses kunt vragen voor een mening die door miljoenen Russen gedeeld wordt,' schreef Kadyrov op Instagram.
Zaldostanov NachtwolvenZaldostanov, alias Chirurg, van bikersclub De Nachtwolven: 'De Rajkins veranderen het land in een riool'.

Zie ook het interview met uitgeefster Irina Prochorova, een van de ondertekenaars van de steunbrief voor Rajkin, over haar angst voor een nieuw isolement van Rusland.

Bronnen: Meduza, Kommersant.
 
 
 
 

 

 

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.