Meeste Russische jongeren zijn niet zeer politiek betrokken

Op 12 juni, de Dag van de Nationale Eenheid, namen opnieuw namen veel scholieren deel aan de anti-corruptieprotesten in heel Rusland. Honderden demonstranten werden opgepakt, onder wie organisator Navalny. Maar onder jongeren in Rusland is niet veel belangstelling voor politiek, constateert slavist Wabke Waaijer in Moskou. De steun voor Poetin is groot. Hoe kijken tieners in Moskou naar de politiek, de rol van internet en de opvattingen van hun ouders?

door Wabke Waaijer

Ruslands huidige generatie tieners werd geboren vlak voor of na het millennium en groeide op onder Vladimir Poetin en Dimitri Medvedev. Inmiddels zitten ze in de laatste klassen van de middelbare school of zijn begonnen aan een vervolgopleiding. In tegenstelling tot hun ouders, die in de jaren ’90 getuige waren van crises, armoede, werkloosheid, bandeloze criminaliteit en een gebrek aan alles, genoten zij een relatieve welvaart en een zekere stabiliteit. Buitenlandse vakanties werden normaal. Terwijl dat buitenland dus in materiële zin alleen maar bereikbaarder is geworden voor deze jongeren, lijkt Rusland zich er de laatste jaren politiek gezien steeds verder van te verwijderen. De verheerlijking van de eigen geschiedenis en het opleggen van traditionele orthodoxe normen en waarden van bovenaf is ook doorgedrongen tot het onderwijs en daarmee tot de Russische jeugd. Deze generatie groeit op in een tijd waarin de denkbeelden van Rusland en het Westen haaks op elkaar zijn komen te staan en geschiedenis politiek is geworden.

Eind maart gingen in heel Rusland duizenden mensen de straat op om te protesteren tegen corruptie (zie hier een interactieve kaart over de aantallen demonstranten op 26 maart). Aanleiding was een dik 50-minuten durende YouTube-film van Aleksej Navalnys Fonds voor de Strijd tegen de Corruptie, die in Rusland meer dan 20 miljoen keer werd bekeken. De protesten werden door de reguliere Russische staatsmedia nauwelijks opgemerkt, door kritische, onafhankelijke en buitenlandse nieuwsbronnen des te meer. Afgaande op foto’s en filmpjes in de media leek de deelname van jongeren groot en zo ontstond de term ‘scholierenopstand’. In feite was het aantal jongeren dat mee had gelopen niet groter dan bij protesten uit het verleden (5%). Na aangifte door een Russische tycoon die Navalny van smaad betichtte verplichtte de rechtbank Navalny de film van internet te halen.

Bolotnajaprotest

Ivan (17) studeert aardrijkskunde en liep in 2011 met zijn ouders mee in het massale Bolotnaja protest tegen fraude bij de parlementsverkiezingen. Volgens Ivan beginnen zijn leeftijdsgenoten zich steeds meer voor politiek te interesseren. ‘Van de 150 studenten uit mijn studiejaar, hebben er 15 deelgenomen aan de demonstratie van Navalny. Meer dan ik had verwacht.’ Hij denkt dat dit een reactie is op de gebeurtenissen van de afgelopen jaren. ‘De Krim natuurlijk en de oorlog in Oekraïne’.

Ivan 17 Wabke jeugdprotestIvan (17) studeert aardrijkskunde (foto's Wabke Waaijer)

Ook Sonja (18), die droomt van een leven als regisseur of schrijver, merkt op dat ze door de recente politieke ontwikkelingen - waaronder de boycot van westerse producten - ongewild meer over politiek is gaan nadenken. ‘Het heeft steeds meer invloed op mijn dagelijks leven.’ Toch is ze over Poetin en de annexatie van de Krim tevreden. MBO student ICT Pavel (18) praat de laatste tijd vaker met zijn vrienden over politiek. ‘Waarschijnlijk omdat we ouder worden.’

‘Er liepen inderdaad veel jongeren mee, maar dat is niets nieuws,’ zegt Denis Volkov, socioloog bij het onafhankelijke opinieonderzoeksbureau Levada Centrum. Jongeren vallen altijd op bij dit soort protesten, maar afgaande op het aantal arrestaties van mensen onder de 25 jaar waren het er nu niet meer dan bij de Bolotnaja-demonstraties van 2011-2012. Dat er jongeren meeliepen is geen verrassing: ‘Navalny heeft vooral de jeugd bereikt, die op internet zit, want dat is een van de weinige kanalen waarop hij campagne kan voeren’. Navalny heeft geen toegang tot de staatstelevisie.

Anja (17), die bijna klaar is met school, deed niet mee aan de protesten, maar ze volgt Navalny´s YouTube kanaal wel met grote interesse. ‘Ik zou maar wat graag die protesterende massa hebben willen zien. Maar ik ben te bang om aangehouden te worden.`

Anja 17 jeugdprotest WabkeAnja (17) zit nog op school. Ze demonstreerde niet mee, maar volgt Navalny op internet.

Gymnasiast Dima (16) liep op 26 maart wel mee. Hoewel hij het filmpje over het geheime vermogen van Medvedev had gezien, moest een vriend hem nog overhalen om te protesteren. Maar interesse in politiek heeft Dima zeker wel, zo bezweert hij. ‘Er zijn te veel dingen niet goed in ons land, denk aan de lage pensioenen.’ Het zit hem dwars dat zijn oma, die duizend kilometer ten oosten van Moskou woont, slechts 150 euro per maand ontvangt. Ook op de demonstratie van vandaag zal Dima weer van de partij zijn.

Jeugd is apolitiek

Maar volgens socioloog Volkov zijn Russische jongeren ontzettend apolitiek. ‘De helft van de jongeren heeft geen politieke visie.’ Dat Vladimir Poetin onder de jeugd ontzettend veel loyaliteit geniet, ziet Volkov aan de peilingen die hij maandelijks uitvoert. ‘Niet verwonderlijk,’ zegt Volkov. 'Jonge mensen steunen Poetin gewoon omdat hij de president van Rusland is, niet omdat ze er kritisch over hebben nagedacht.’ Door de ‘terugname’ van de Krim heeft de president bij jong en oud enorm aan populariteit gewonnen. Uit maandelijkse peilingen onder achttienjarigen concludeert het Levada centrum dat de interesse in politiek niet groeit. ‘Mensen gaan zich pas voor politiek interesseren vanaf hun 25e. Dan gaan ze op zichzelf wonen, sluiten een hypotheek af, worden onafhankelijker.’

Masja (17) heeft inderdaad niks met politiek. Ze zit op een school voor zeer gemotiveerde leerlingen en wil astronaut worden. Na de zomer hoopt ze in het buitenland aan een exacte studie te beginnen. Ze vindt het onderwijs in Rusland ‘wat ouderwets’ omdat het niet gericht is op de praktijk, maar is wel blij met de brede theoretische basis. Het nieuws volgt ze niet of nauwelijks. Toch heeft ze ook kritiek. Zo heeft ze moeite met de zogenaamde anti-homowetgeving, die propaganda van niet traditionele relaties verbiedt. ‘Het ontneemt mensen een stuk vrijheid om zichzelf te zijn,’ zegt ze. Over Navalny weet ze nauwelijks iets, behalve dat een jongen uit haar klas in maart aan de demonstraties had deelgenomen. Hoewel haar ouders haar dit nooit zouden verbieden, is meelopen volgens haar zinloos. ‘Als je iets wilt veranderen, moet je je hele leven ervoor geven, en ik wil zoveel andere interessante dingen doen.’ Masja richt zich liever op de wetenschap.

Ook Julia (18), een studente kunstgeschiedenis, interesseert zich niet echt voor politiek, alhoewel er bij haar thuis veel over gepraat wordt. Haar medestudenten vinden het vaak stoer om over de actualiteit te praten en de regering te bekritiseren. Zelf is ze voorzichtiger. ‘Ik denk dat ik te weinig weet om te zeggen wat ik anders zou willen zien.’ Wel volgt ze het nieuws via de onafhankelijke website Meduza, zoals veel van haar studiegenoten. Al zou ze wel willen dat bepaalde dingen veranderen, protesteren heeft volgens haar geen enkele zin.

Darja (18) is een tevreden rechtenstudente die meestal via haar vrienden in de pauze te weten komt wat er speelt in de wereld. Zelf volgt ze het allemaal niet zo. Eigenlijk praat ze liever niet over politiek, het conflict in Oekraïne is voor sommigen zo’n pijnlijk onderwerp dat het snel tot felle discussies of zelfs ruzie leidt. Haar vriendin – die ook Darja heet en een lerarenopleiding volgt – wil het liefst naar het buitenland. ‘Het leven in Rusland is zo zwaar!’ Toch zou ze niet weten waar ze tegen zou moeten demonstreren. Ze voelt zich meer verbonden met een vriendin die ‘een overdreven patriot is’ dan met haar kritische vriend die zegt dat Rusland ‘aan het verloederen is’. Maar als ze de kans had zou ze het geld van rijke ambtenaren af willen pakken om het onder de arme Russen te verdelen. De waarde van geld werd haar pas duidelijk toen ze als bijbaantje in een winkelcentrum ging werken: ze verdiende iets meer dan een euro per uur.

Dmitri 19 jeugdprotestDimitri : 'De bewoners van de Kerim zijn er geen stap verder mee gekomen'.

Geologiestudent Dimitri was aanvankelijk blij dat de Krim weer bij Rusland hoorde maar door zijn studiereizen naar het schiereiland is hij van gedachten veranderd. ‘De bewoners van de Krim zijn er geen stap verder mee gekomen, het leven is daar zelfs slechter geworden. De prijzen zijn gestegen en de infrastructuur is nog altijd niet goed.’ Net als Pavel en Ivan heeft ook Dimitri moeite met de manier waarop de Krim is teruggenomen. 'Om historische redenen' begrijpen ze wel dat Rusland de Krim terug wilde. ‘Maar ze hadden beter de procedure van de Brexit kunnen volgen met een eerlijk referendum,’ zegt Dimitri.

Er is dus ook een minderheid die niet gelukkig is met Poetin en zijn grillige buitenlandpolitiek. ‘Die groep beslaat naar schatting ongeveer 15% van de Russische jongeren,’ zegt Denis Volkov. Zij komen meestal uit welgestelde, hoogopgeleide milieus, zijn opgegroeid in grote steden en praten met hun ouders over politiek. Ook Pavel, de MBO’er die niet op de universiteit kwam omdat hij ‘teveel dronk, met meisjes uitging en computerspelletjes speelde’, is ontevreden over Poetin. Maar als hij met zijn vrienden over politiek praat is het ‘melig’. ‘Het is onmogelijk om de politiek in ons land serieus te nemen. De beslissingen die onze politici nemen zijn irrationeel want ze worden alleen maar genomen om meer macht en meer geld te krijgen.’ Protesteren of stemmen heeft volgens Pavel geen enkele zin. ‘Ik ken de geschiedenis, protesten worden altijd met geweld de kop in gedrukt. En niemand wil revolutie. Het is nu 100 jaar geleden sinds de Oktoberrevolutie. Terwijl de hele wereld het de afgelopen eeuw beter heeft gekregen, hebben wij het nog altijd even zwaar als onze grootouders en overgrootouders.’

Kritische ouders

Uit interviews die het Levada Centrum afnam bij jonge demonstranten blijkt dat de meesten beïnvloed werden door hun ouders. Darja, die vliegtuigbouwkunde studeert: ‘Mijn ouders maakten zich vooral zorgen over mijn veiligheid toen ik deelnam aan het protest eind maart, maar ze ondersteunen mijn visie.’ De vader en moeder van gymnasiast Dima wilden met hem mee gaan demonstreren, maar hadden andere verplichtingen. Ook Ivan demonstreert in principe altijd samen met zijn ouders. ‘Mijn moeder is zelfs nog radicaler dan ik, vooral nu ze die Sovjet-flats willen slopen.’

Pavel 18 jeugdprotestPavel praat liever niet met zijn vader over politiek

Pavel, de student computertechniek, leerde vooral van zijn moeder om kritisch na te denken over geschiedenis en politiek. Met zijn vader praat hij hier liever niet over. ‘Hij kijkt tv, dan weet je wel hoe laat het is.’ Geologiestudent Dimitri probeert daarom tegenwoordig een politieke discussie thuis te vermijden. Het botste te vaak tussen hem en zijn ouders. Hij heeft het er moeilijk mee. ‘Ik kan ze niet overtuigen dat het onzin is wat ze op televisie zien.’

Ook de manier waarop jongeren naar de geschiedenis kijken, wordt vaak beïnvloedt door hun (groot)ouders. Zo heeft Julia, de studente kunstgeschiedenis, een rooskleurig beeld van de Sovjetjaren omdat haar familie positieve herinneringen aan die tijd bewaart. Zij vindt dat je over Stalin geen eenduidige mening kunt hebben. ‘Ondanks de doden, de repressie heb ik natuurlijk respect voor hem omdat hij Rusland weer groot maakte en de oorlog won.’ Kritisch is ze wel over de jaarlijkse viering van de Dag van de Overwinning (9 mei) waar de overheid ieder jaar meer geld in lijkt te stoppen. ‘Dat geld hadden ze beter aan de veteranen kunnen geven die van een klein pensioen moeten rondkomen.’ De kritische Pavel lacht cynisch. ‘Respect voor Stalin? Dat hebben ze zeker van hun oma! Als we hier 200 meter verderop gaan graven, stuiten we nog steeds op de botten van doden waar hij verantwoordelijk voor is.’

De rol van internet

De meeste Rusissche jongeren mogen dan weinig politieke interesse hebben, van Moskou tot Vladivostok zitten ze op internet. ‘Dat is een ontwikkeling waar de regering rekening mee zal moeten houden,’ zegt Volkov. Ze kijken wel steeds minder televisie, maar via het (vooralsnog vrije) internet komt het nieuws toch binnen. Hierdoor kan de politieke interesse groeien. Toch blijft het afwachten wat voor invloed het internet op het politieke bewustzijn van jongeren zal hebben.

Volkov ziet het niet direct leiden tot meer politieke onrust onder jongeren. Want ook het internet is niet vrij van propaganda en kritische websites zoals Meduza worden slechts door een minderheid gelezen. ‘Uiteindelijk zitten jongeren vooral op internet voor sociale media en om muziek te luisteren,’ zegt Volkov. Het nieuws lezen ze mogelijk toevallig via de newsfeed van Yandex, het Russische Google, die de nieuwsberichten uiteindelijk toch ook uit de staatsgerelateerde media filtert. ‘En dan lees je dus weinig over protesten.’

Toch zal de regering naar oplossingen blijven zoeken om het internet te controleren, denkt de socioloog. ‘Dat gebeurt al door middel van het blokkeren van sites, het inzetten van trollen en het vervangen van eigenaars van ongewenste nieuwssites, zoals met Lenta.ru is gebeurd.’ Ook de aanhouding van een schooljongen uit Brjansk die een bericht had gedeeld over de geplande protestactie van Navalny is een voorbeeld hoe de autoriteiten het internet in de gaten houden.’ Volkov vreest dat deze controle alleen maar groter zal worden. ‘Maar het internet laat zich niet zo makkelijk controleren als de televisie.’

De overheid controleert niet alleen digitaal. Ook via scholen en universiteiten wordt er geprobeerd de jonge generatie te weerhouden om zich tegen de regering te keren. Bijna de helft van de voor dit artikel geïnterviewde jongeren kreeg hiermee op school of de universiteit te maken. 'Een duidelijke inperking van de vrijheid van meningsuiting,’ zegt de 17-jarige Anja die theoloog wil worden. Ze ergert zich aan leraren die hun patriottisme niet voor zich kunnen houden. ‘Tijdens een aardrijkskundeles werd ons verteld dat Oekraïners domme mensen zijn. Ik ga naar school om kennis op te doen, niet om elkaar te haten.’

Dasja 19De rector van Dasja's school verbood leerlingen te demonstreren.

Op de universiteit van aardrijkskundestudent Ivan liet de rector zich in een interview duidelijk uit tegen de protestmarsen van Navalny. ‘Natuurlijk was het geen officieel verbod, maar als student ga je je wel afvragen of deelname aan protesten je studieresultaten zou kunnen beïnvloeden.’ Ook Dasja kan hierover meepraten. Haar voormalige rector verbood studenten gewoon om te protesteren. ‘Gelukkig is hij nu ontslagen,’ zegt ze. Het incident heeft haar wel meer over de politiek doen nadenken. Ook Darja, die rechter wil worden, kijkt wel uit om de straat op te gaan. ‘Voor je het weet word je van de universiteit gestuurd.’ Maar ze heeft wel begrip voor de reactie van de overheid. ‘Die protesten maken het centrum van de stad onveilig, er kunnen gevechten ontstaan.’

Hoezo repressie?

Zijn jonge Russen die repressie nooit eens zat? Volgens Volkov hebben ze simpelweg niet het idee dat ze in een land leven met een repressieve regering. Uit interviews met jongeren die waren opgepakt tijdens de protesten, bleek dat ze er niet bij stil hadden gestaan dat deelname strafbaar was. Zelfs diegenen die trouw het blog van Navalny lazen, hadden er geen rekening mee gehouden dat ze aangehouden zouden kunnen worden. ‘Jongeren geloven dat ze in een democratie leven met vrijheid van meningsuiting,’ zegt Volkov.

‘Natuurlijk,’ bevestigt de 16-jarige Dima, ‘anders zouden ze ons toch niet laten protesteren?’ Zijn leeftijdsgenoot Ljoebov, die demonstreren sowieso zinloos vindt, denkt daar anders over. ‘Als we in een vrij land leven, waarom slaan ze die protesten dan zo bruut uit elkaar?’ Sonja ziet het weer net even anders. ‘Het is niet de regering maar het volk zelf dat de ander geen eigen mening gunt.’ Haar vriendin Anja knikt. ‘Het is tegenwoordig hip om patriot te zijn. Als je zegt dat je van Oekraïne of Amerika houdt, wordt je met de nek aangekeken.’

Dima 16 jeugdprotestDima (16) vindt Rusland een vrij land: 'Anders zouden ze je toch niet laten demonstreren?'

Volgens Anja, die het homohuwelijk om religieuze redenen afkeurt, bewijzen de rechtszaken tegen Navalny evenals de beperkingen die de overheid oplegt aan de media dat Rusland geen democratie is. ‘Om die reden voel ik me gedwongen om steeds beter op de hoogte te zijn van wat er om me heen gebeurt. Want wat wacht mij als ik straks volwassen ben? Een leven gebonden aan regels?’

Toch durft Anja vandaag niet te protesteren. Of de protesten van 12 juni even omvangrijk zullen zijn als die van 26 maart is de vraag. Ivan baalt in ieder geval dat hij niet mee kan doen. ‘Hoe is het mogelijk: net die dag hebben ze een studiereis buiten de stad gepland.’

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.