Op 3 augustus gingen aanzienlijk minder mensen de straat op in Moskou dan vorige week bij het protest tegen het weren van onafhankelijke kandidaten voor de gemeenteraadsverkiezingen. Opnieuw was de politie met overmacht aanwezig en werden zeshonderd mensen opgepakt. Voor de demonstratie was geen toestemming verleend, de leiders van de oppositie zitten vast en de populaire jurist Ljoebov Sobol is in hongerstaking. De tactiek: individueel volkswandelen langs de boulevard-ring. Volgens commentator Andrej Kolesnikov is het harde optreden effectief.
Wandeling langs de boulevardring; verzamelen bij aangegeven punten, looprichting naar bevind van zaken (bron: VKontakte van Navalny's Anticorruptiefonds)
door Andrej Kolesnikov
De sfeer op een plein vol geestverwanten leidt vanzelfsprekend tot een vertekend beeld over de beweegredenen van de autoriteiten, net als indertijd de sfeer van dronken vrijheid professor Plejsjner [een personage in een populaire Sovjet-spionageserie, red.] een akelig rad voor ogen draaide. Het plein ademt in één ritme en voelt dat het zelf een macht vertegenwoordigt. Het verkeert in de veronderstelling dat stadsvaderen, verkiezingscommissies, Kremlin en het Oude Plein [waar de Presidentiële Administratie huist - red.] zich vast het hoofd zullen breken over concessies en onderhandelingen.
Eenzelfde gevoel heerste in december 2011 en mei 2012, totdat de autoriteiten het meest botte wapen denkbaar inzetten: massale arrestaties en vervolging van demonstranten op het Bolotnaja-plein – gevolgd door tientallen repressieve wetten die zich van jaar tot jaar vermenigvuldigden.
Zo is het ook nu. Op de schijnbaar retorische vraag van het plein: ‘Wie vertegenwoordigt hier de macht?' antwoordt het autoritaire regime zelfverzekerd: ‘Hoezo wie? Wij vertegenwoordigen de macht!’ en sturen politie en recherche om het conflict rondom de gemeenteraadsverkiezingen op te lossen. Zodat die verkiezingen hetzelfde blijven als in de afgelopen jaren: er is geen mogelijkheid tot kiezen. Waarom zou zo’n regime anders autoritair worden genoemd?
Zo’n regime gaat maar één kant op: vooruit. Het is een wals zonder achteruitversnelling, die even halt kan houden om in het rond te kijken: dan deelt opiniepeiler VTsIOM mee dat de inwoners van Jekaterinburg ook werkelijk gekant zijn tegen een kerk in het plantsoen [massale protesten daar leidden tot wijziging van de bouwplannen - red.] of komt de minister van Binnenlandse Zaken met de feestelijke verklaring dat onderzoeksjournalist Ivan Goloenov [de politie arresteerde hem op beschuldiging van drugsbezit en - fabricatie, snel doorgeprikt door zijn journalistenvrienden - red] zal worden vrijgelaten en de schuldigen bestraft. Maar dat wil nog helemaal niet zeggen dat daarmee het traject van de wals is gewijzigd. Die kent zijn werk als geen ander: al wat leeft onder het asfalt walsen.
Modern autoritarisme
Vier jaar geleden, al naar aanleiding van de in Rusland bereikte post-Krim harmonisering, werkten Sergej Goeriëv en Daniel Treisman aan hun How Modern Dictators Survive: An Informational Theory of the New Authoritarianism. Hierin beschrijven ze een modern type autoritair regime: het is niet al te kannibalistisch, werkt met propagandamethoden, is op zoek naar stakingsbrekers en betrekt een ‘redelijke’ oppositie en burgeractivisten bij zijn beleid (waar het Poetinregime ook relatief goed in slaagt). Repressie wordt pas ‘als laatste middel’ ingezet.
Tien jaar geleden probeerden Daron Acemoğlu en James Robinson in hun Economic Origins of Dictatorship and Democracy modellen van overheidsingrijpen door te berekenen: volgens een van die modellen is het – bijna net zoals bij het huidige Russische straatprotest – soms voor autoritair gezag ‘goedkoper’ om concessies te doen aan demonstranten dan om met een complete revolutie te maken te krijgen. Reppressie is op zich duurder.
In 1956 voltooide Giuseppe Tomasi di Lampedusa zijn roman Il Gattopardo (De tijgerkat), die in 1962 werd verfilmd door Luchino Visconti. In de film krijgt Alain Delon, in de rol van Tancredi Falconeri, een telg uit een aristocratische geslacht die zich bij de gelederen van Garibaldi heeft aangesloten, een cruciale zin in de mond gelegd, die ongeveer zo luidt: ‘Alles dient te veranderen, opdat alles bij het oude blijft’. Het is dé formule om politiek te overleven in turbulente tijden. En de ratio van machthebbers die, om roerige tijden te doorstaan, zich aan het hoofd stellen van de veranderingen.
Het Russische politieke regime gaat echter tegen alle vormen en formules van de ratio in. Als een ‘geïnformeerde dictatuur’ à la Goerïev en Treisman niet werkt, dan neemt de repressie toe, en wel op de meest schaamteloze wijze, met een geleidelijk standaard wordende uitbreiding van de bevoegdheden van veiligheidsdiensten en bizarre interpretaties van reeds bestaande wetten (in ons geval een poging de protestleiders te beschuldigen op basis van artikel 141 van het wetboek van strafrecht: ‘Verhindering van de verwezenlijking van het kiesrecht of van het werk van de verkiezingscommissies’).
Opdat het protest zich niet uitbreidt, moet het onderdrukt worden. En hoe harder hoe beter, zodat anderen – in andere regionen en protestgemeenschappen – niet de illusie hebben dat er gebeurt wat er volgens Aleksandr Galitsj [protestzanger uit de Sovjet-Unie, red.] en Aleksej Navalny zal gebeuren als je de straat opgaat. In weerwil van de berekeningen van Acemoğlu en Robinson, en ook in tegenstelling tot de verwachtingen op het plein, acht het Russische regime repressie goedkoper dan concessies doen. En effectiever.
Het devies van Tancredi Falconeri zullen ze verstandelijk heus wel begrijpen, maar de Russische machthebbers beheersen maar één genre, dat van de namaak (het parodiëren van democratie, namaakverkiezingen, een imitatie-markteconomie). Ze kunnen slechts een imitatie leveren van de implementatie van de formule ‘aanpassen om te overleven’, wat tot nu toe uitsluitend bleek uit de nieuwe, absurde en onbeholpen ideologische term ‘doorbraak’, uit digitalisering in plaats van modernisering, uit 'nationale projecten' om de loyaliteit van de meerderheid af te kopen, en uit Kremlinbeurzen, -budgetten en -voorkeursbehandelingen als lokaas voor burgerorganisaties en activisten.
In haar huidige samenstelling doet de macht zelfs niet meer zijn best echte verkiezingen te imiteren (zie de campagne vorig jaar van de burgemeester van Moskou, Sergej Sobjanin, en dit jaar de gemeenteraadsverkiezingen in Moskou of de gouverneursverkiezing in Sint-Petersburg). Het regime heeft bijvoorbeeld zelfs geen poging gedaan de zoveelste nep-liberale partij in het leven te roepen en laat daarmee in principe het totale partijsysteem aan zijn lot over – wegens tijdelijke overbodigheid. In ieder geval heeft het Kremlin tot dusverre al zijn creativiteit gestopt in het bedenken welke kandidaten naar voren geschoven moeten worden.
Trouwens, men heeft ook het moment voorbij laten gaan om zich aan het hoofd te stellen van de veranderingen. In de huidige omstandigheden, met alle weerstand en bewustwording onder de bevolking, is het te laat om in de Kremlinkeuken met de logaritmes van Prigozjin [‘de kok van Poetin’, organisator van huurlingenleger Wagner en de man achter de ‘trollenfabriek’ in Sint-Petersburg, red.] een ‘democratische’ partij te bekokstoven. Het is te laat om Navalny uit te nodigen als minister van Arbeid in de regering van Medvedev, of om Aleksej Koedrin [Poetins liberale economisch adviseur - red.] als premier aan te stellen. Al deze opties zijn uitgesloten. Dus rijdt de wals door: laat alle bloemen in godsnaam maar bloeien – dan zien we beter wie en waar we moeten pletten, maar onder het asfalt verdwijnen zullen ze.
En, het moet gezegd: de veronderstelling dat zo’n logica de macht noodlottig wordt, blijft niet meer dan speculatie. Ja, de samenleving raakt steeds verder verhit. Ja, het koude lijk van de Krim-consensus is moeilijk nieuw leven in te blazen. Ja, het stille ongenoegen neemt toe, net zoals zich een ‘revolutie van de waardigheid’ [verwijzing naar de benaming van de Oekraïense Majdan-opstand - red.] voordoet – het onbuigzame Sjiës [in het hoge Noorden verzet de bevolking zich tegen een Moskouse vuilstortplaats - red.] houdt de protesten al een jaar vol.
Maar tot nog toe heeft de onderdrukking een ‘heilzame’ uitwerking – zo niet op de onderdrukten, die alleen maar radicaliseren, dan wel op de zwijgende meerderheid, die altijd partij kiest voor wie ter plekke de macht vertegenwoordigt. Dus zodra de oppositie de macht verovert – dan zal de weldenkende meerderheid haar direct steunen. Want, hoe mondjesmaat ook, de overheid zorgt in Rusland voor brood op de plank.
Ieder heeft zijn eigen beweegredenen. De wals heeft er ook een – altijd maar voorwaarts!
Dit stuk verscheen eerder op Republic.ru