Trump en Kim Jong-un hebben elkaar gesproken. Rusland stond hier buiten. Het kostte minister Lavrov van Buitenlandse Zaken zelfs enige moeite om nog vóór de top in Singapore door de hoogste leider in Noord-Korea ontvangen te worden. Senator Konstantin Kosatsjov reageerde dan ook met 'scepsis' op de uitkomst van de top en de 'show' van Trump. Moskou en China vrezen Amerikaanse invloed in hun dictatoriale buurland, zegt ex-diplomaat en politiek analist Vladimir Frolov in Moskou.
Lavrov op bezoek bij Kim Jong-un
door Vladimir Frolov
Het bliksembezoek van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov aan Pyongyang was niet een zuiver protocolaire aangelegenheid. En niet alleen omdat het de eerste ontmoeting van de Noordkoreaanse leider Kim Jong-un was met iemand van de Russische politieke leiding. Het was ook een enigszins wanhopige poging Rusland een betekenisvolle rol te geven in de situatie rond het kernrakettenprogramma van de Democratische Volksrepubliek Korea.
Gezegd moet worden dat de Russische leiding alle reden had voor ongerustheid. Vanaf 8 maart, toen Donald Trump onverwachts instemde met het voorstel van Kim Jong-un om de eerste ontmoeting tussen leiders van Noord-Korea en de VS te organiseren, moest Moskou (evenals trouwens Beying en Tokio) met slecht verborgen verbazing van de zijlijn toezien hoe de Amerikaans-Noordkoreaanse dialoog, dankzij handige bemiddeling van Zuid-Korea bliksemsnel vaart kreeg.
Aan de zijlijn
Het ligt voor de hand dat Moskou zich zorgen maakt over de snelheid van het onderhandelingsproces, een weerspiegeling van Washingtons enigszins onrealistische, om niet te zeggen inadequate inschatting van de gewenste resultaten van de top tussen Trump en Kim op 12 juni. Evenmin was men blij met het wenkende perspectief van een oplossing van het Noordkoreaanse kernwapenprobleem in bilateraal verband (of in het format 'twee plus een' met Zuid-Korea).
Dat dreigde niet alleen uit te lopen op een voor de hele wereld zichtbare afwaardering van het voor het Kremlin uiterst belangrijke narratief over de internationale rol van Rusland als wereldmacht, maar ook op het ontstaan van nieuwe veiligheidsstructuren in Oost-Azië, die Rusland (evenals China) niet per definitie goedgezind zijn en waarin de VS en de Amerikaanse veiligheidsbelangen een sleutelrol spelen.
Zeer ongewenst voor Moskou was ook het voorstel van een deel van de Amerikaanse leiding, in de persoon van nationaal veiligheidsadviseur John Bolton, om het 'Libische model' te gebruiken voor de oplossing van het Noordkoreaanse kernwapenprobleem: een snelle en totale demontage van het kernwapenarsenaal en de atoomindustrie in ruil voor veiligheidsgaranties en afzien van 'regime change'. Hoewel men in Moskou uitstekend snapte hoe irreëel dit scenario is en Noord-Korea door die schoten voor de boeg de top met Trump bijna afblies, ging het proces toch veel te voortvarend van start en stond Rusland aan de zijlijn. Bovendien openden enkele besproken varianten voor Amerikaanse veiligheidsgaranties voor Pyongyang na een volledige kernontwapening, hoe irreël ook (bijvoorbeeld door de uitbreiding van de Amerikaanse nucleaire paraplu naar Noord-Korea) het dreigende perspectief van het oprukken van de Amerikaanse militaire machine naar de Russische grenzen. Diezelfde dreiging voelde China, waar men met argusogen de pogingen gadesloeg van de jonge Noordoreaanse leider om onder de Chinese bevoogding uit te komen en een eigenstandige veiligheidsrelatie met de VS aan te gaan.
Moskou en Beying zouden liever zien dat de regeling van het Noordkoreaanse probleem volgens het sjabloon van het gezamenlijke Russisch-Chinese initiatief van 'dubbele bevriezing' zou verlopen, dat ongeveer een jaar geleden is gelanceerd in een verklaring van de ministeries van Buitenlandse Zaken van de twee landen (een moratorium op Noordkoreaanse kernproeven en raketlanceringen in ruil voor terughoudendhoud van de VS en Zuid-Korea bij het houden van omvangrijke gezamenlijke militaire oefeningen).
Het doel van dit initiatief was de herstart van een multilateraal format voor de regeling van de Koreaanse kwestie (bekend als 'het zestal': Rusland, de VS, China, Noord-Korea, Zuid-Korea en Japan) op basis van de gezamenlijke verklaring van 19 september 2015. Zo'n benadering zou Rusland een belangrijke rol geven in het proces en het de kans geven van binnenuit invloed uit te oefenen op de inhoud van de overeenkomst en ook bredere mechanismen aan te kaarten voor de veiligheid in de regio van de Stille Oceaan. Tot maart 2018 zag het ernaar uit dat het proces zich ontvouwde volgens het Russisch-Chinese plan - Kim Jong-un stelde een moratorium in op kernproeven aan de vooravond van de Olympische Spelen in Zuid-Korea. Er waren voorbereidende contacten tussen Seoul en Pyongyang, die uitliepen op de top van de twee Koreaanse leiders in Panmunjom en een opgewekte verklaring over ontwapening en het streven naar een 'denuclearisatie van het Koreaanse schiereiland'. Maar daarna liep het niet meer volgens schema: Noord-Korea begon zijn spel met Trump en het Russisch-Chinese plan verdween naar de achtergrond.
China terug op het toneel
China is het intussen gelukt tamelijk snel 'terug te keren in het proces', door Kim Jong-un direct te verleiden tot twee topontmoetingen met Xi Jing-pin in Beying en Dalyan, waarna de Noordkoreaanse leider zich uitliet over de noodzaak van een stapsgewijze oplossing van de conflicten in multilateraal verband. Maar Moskou ondervond problemen. Meerdere pogingen om Kim Jong-un voor een ontmoeting met Poetin naar Rusland uit te nodigen werden door Noord-Korea (in april kwam de Koreaanse minister van Buitenlandse Zaken per trein even langswippen).
Het was bepaald geen fraai plaatje: Vladimir Poetin, zeer ervaren wereldleider, werd buitengesloten bij de oplossing van een zeer gewichtig wereldprobleem, dat de jonge Noordkoreaanse leider van zins was zelfstandig op te lossen met Trump, de neofiet uit Washington. Daar moest iets op worden bedacht en het bezoek van Lavrov bleek voor de publieke en besloten herbekrachtiging van de Russische rol een juiste beslissing, te meer daar de mogelijkheid opdoemde om een ontmoeting tussen Poetin, Xi Jing-pin en Kim Jong-un te organiseren in de marge van de Shanghai Samenwerkingsorganisatie in het Chinese Qingdao - als men er tenminste in zou slagen de Noordkoreaanse leider te overreden te komen.
Ervaren wereldleider Poetin werd buitengesloten bij de oplossing van een zeer gewichtig wereldprobleem
Maar zelfs het bezoek van Lavrov was onzeker - de Noordkoreaanse zijde weigerde tot op het laatste moment de audiëntie van de Russische minister bij Kim Jong-un te bevestigen (en zonder die ontvangst was het bezoek zinloos). Compliment aan Sergej Lavrov en zijn team, die erin slaagden de Noordkoreanen toch te dwingen tot de ontvangst, hoewel Kim niet naliet de Russische minister voor de camera te vernederen door te verklaren dat hij 'ondanks zijn drukke agenda' toch tijd had gevonden voor een ontmoeting.
Een ontmoeting op 9 of 10 juni regelen in Qingdao is niet gelukt - hoewel dat een mooi plaatje had opgeleverd - het zou de leidende rol van Poetin en Xi in het Koreaanse vredesproces hebben onderstreept. Maar voor het overige zette Lavrov met zijn bekende flair de benodigde accenten, in ieder geval voor wat het publieke deel van het bezoek betrof: '...niet proberen bruuske bewegingen te maken (...) de verleiding weerstaan om "alles per direct" voor elkaar te krijgen, (...) een proces dat aanzienlijke tijd kost en gedetailleerde afstemming van alle componenten (...) niet alleen de denuclearisering van het gehele Koreaanse schiereiland bewerkstelligen, maar ook een stabiele vrede in heel Noord-Oost-Azië garanderen (...) denucleariseren is onlosmakelijk verbonden met de uiteindelijke verwezenlijking van vrede, stabiliteit en een systeem van samenwerking, ongedeelde veiligheid in Noord-Oost-Azië (...) Rusland is van zijn kant bereid, als permanent lid van de Veiligheidsraad van de VN, als deelnemer aan de zespartijenonderhandelingen en tot slot ook gewoon als goed buurland van Noord-Korea zijn bijdrage aan die inspanningen te leveren.'
Natuurlijk zijn deze signalen vooral bedoeld voor het Russische publiek (de reactie van Kim Jong-un is ons onbekend) - ze zijn bedoeld om de betekenisvolle rol van Moskou in de internationale arena te onderstrepen. Als 'signaal' van Lavrov aan Trump is dit moeilijk op te vatten, zoals de Russische tv beweert. Trump kijkt niet naar het programma Weekberichten en in de media-poule van de Russische minister zaten geen cameramensen van FOX News en journalisten van Trumps geliefde ontbijtshow Fox and Friends.
Moskou heeft geen concrete voorstellen
Bovendien heeft Lavrov niets substantieels over de regeling van het Noordkoreaanse nucleaire probleem voorgesteld. Hoe moet volgens Rusland bijvoorbeeld de ontmanteling van het Noordkoreaanse kernwapenarsenaal eruit zien - een complete afschaffing of behoud van een minimaal potentieel aan afschrikking? Mag Noord-Korea het recht behouden op ontwikkeling van vreedzame kernenergie? Moeten alle ballistische raketten worden geliquideerd of alleen de intercontinentale ballistische raketten? En is een vreedzaam ruimtevaartprogramma toegestaan, wat het mogelijk maakt de technologie voor ballistische raketten te testen?
In plaats van concrete voorstellen te doen zei Lavrov dat hij het niet correct vond zich te informeren over de concrete formulering van de standpunten, waarmee Noord-Korea de onderhandelingen met de VS ingaat. 'Wij achten ons niet gerechtigd ons op enigerlei wijze in dat proces te mengen (...) Welke veiligheidsgaranties als voldoende zullen worden beschouwd is aan de leiding van Noord-Korea'.
Een dergelijke positie maakt het enerzijds mogelijk verantwoordelijkheid voor succes of falen van de onderhandelingen te ontlopen. Anderzijds vermindert het de pretenties op een eigen bijzondere rol. Als je niets voorstel en geen eigen visie hebt, hoe kun je er dan op rekenen je belangen te promoten? Alleen commentaar op de procedure leveren is onvoldoende en interesseert niemand. Het Russisch-Chinese plan van een jaar geleden bevat niks concreets, het is slechts voor alles wat goed is. Hoe ziet de Russische visie op een regeling er dan uit? Of hoe stelt Rusland zich een nieuwe veiligheidsarchitectuur in de regio van de Stille Oceaan voor na regeling van de Noord-Koreaanse kwestie? Hoe zou die er bijvoorbeeld op papier uitzien? Wie van de Russische leiders kan dat uitleggen? Dat is een van de problemen van de Russische buitenlandse politiek - belangrijk zijn de damstenen, maar niet de slag.
De vrees dat Trump en Kim het snel overal over eens worden is ongegrond. Trump heeft zelf feitelijk al afstand genomen van zijn eigen dreigende eisen over een snelle en onomkeerbare ontmanteling van de kernwapens. Na de ontmoeting met de Noordkoreaanse gezant, die in het Witte Huis een persoonlijke brief van Kim Jong-un bezorgde (in een enorme enveloppe, maar zonder concrete beloftes over ontwapening) zei Trump dat hun ontmoeting in Singapore op 12 juni toch plaatsvindt, maar dat zal slechts een 'kennismaking plus' zijn. Men is niet van plan iets te ondertekenen en voor de ontwapening van Noord-Korea zijn tijd en nieuwe topontmoetingen noodzakelijk.
'We kunnen snel handelen of langzaam handelen. Laten we er onze tijd voor nemen,' zei Trump geruststellend tegen de Noord-Koreanen. Dat is al een serieuze concessie, die Pyongyang praktisch voor niks heeft gekregen (John Bolton was niet uitgenodigd voor de ontmoeting met de gezant van Kim). Dat bewijst dat Trump vooral om politieke redenen geïnteresseerd is in de top met Kim, dat de ontmoeting zelf voor hem belangrijker is dan de inhoud. Als marketing-genie is Trump in staat elk resultaat van de ontmoeting, behalve een compleet fiasco, als zijn 'historische overwinning' te 'verkopen', zelfs als het als twee druppels water lijkt op de niet al te succesvolle pogingen van zijn voorgangers. Dat is een goed voorteken voor de voorbereiding van de ontmoeting van Poetin met Trump. Als de Amerikaanse president voor zichzelf politiek voordeel ziet in zo'n 'historische ontmoeting', kan hij gedwongen worden tot serieuze concessies op thema's die voor ons belangrijk zijn.
Dit artikel is overgenomen van de site Republic.ru