‘Sinds zijn verkiezing begin november kijken Oekraïne en Rusland uit naar de Oekraïne-koers van Donald Trump. De eerste gefronst, de laatste reikhalzend.’ Dat schrijft Stef Heinink voor Raam op Rusland. Maar Trumps beleid ten aanzien van Oekraïne blijft voor meerdere uitleg vatbaar, zelfs na de nieuwe escalatie van de strijd in de Donbas, eind januari.
In het verleden zou het Witte Huis na een dergelijke escalatie direct met een sterke veroordeling van de Russische agressie zijn gekomen. Maar nu bleef het twee dagen stil voordat Buitenlandse Zaken te kennen gaf ‘ernstig bezorgd’ te zijn. Daarbij geen woord over de rol van Rusland. Enkele dagen daarna kwam er alsnog een krachtige tekst van de VS bij monde van de nieuwe Amerikaanse ambassadeur bij de VN Nikki Haley. Zij verlangde het nakomen door Rusland en de separatisten van de afspraken van Minsk. Verder zei ze dat de sancties tegen Rusland in stand blijven, totdat Rusland het bestuur over de Krim heeft teruggegeven aan Oekraïne.
Trump en de zijnen hebben zich gedurende de verkiezingscampagne verschillende malen uitgelaten over Oekraïne. Daarbij valt het meest in het oog, dat Trump de VS op afstand zet en Europa verantwoordelijk houdt voor het oplossen van het conflict. Wij zetten de belangrijkste uitspraken over de kwestie Oekraïne van Trump en zijn adviseurs voor het buitenlandbeleid op een rij.
Donald Trump
Trump geeft commentaar op de Russische invasie in Oekraïne, februari 2014:
De VS hebben een beroep gedaan op Rusland om zich niet te mengen in Oekraïne, Rusland zegt tegen de VS dat ze zich er niet in zullen mengen en lacht vervolgens hard!
In Augustus 2015 verklaart Trump in een interview met NBC dat het hem niet uitmaakt of Oekraïne tot de NAVO toetreedt:
Het maakt me niets uit. Als Oekraïne toetreedt, prima. Als het dat niet doet, prima.
Hij voegt eraan toe dat Europa meer verantwoordelijkheid moet nemen voor het conflict in Oekraïne:
Wat er in Oekraïne gebeurt doet me geen plezier. Maar dat is veel meer een probleem van Europa dan dat het ons probleem is. En zij zouden als eersten die verantwoordelijkheid tot de hunne moeten maken.
In een telefonisch interview met The New York Times op 25 maart 2016 uit Trump zijn zorgen over de positie van de Oekraïne, en wijst opnieuw op de verantwoordelijkheid van Europa, van Duitsland met name:
Ik ben erg bezorgd over Oekraïne: over de regio en wat daar gebeurt. Ik denk dat mensen uit verschillende hoeken van de wereld de regio te hulp moet schieten. Ik denk niet dat Oekraïne genoeg respect krijgt. Het land verdient het en heeft dat bewezen. Kijk naar Duitsland, kijk naar andere landen. Ik denk niet dat jullie genoeg steun krijgen.
In datzelfde interview lijkt Trump op te roepen tot meer daadkracht:
De VS steunen Oekraïne maar meer met woorden dan met daden. Onze president is niet sterk genoeg, alleen maar woorden. We noemen dat gekeuvel. Deel van het probleem is dat Poetin onze president niet respecteert. Ik ben helemaal voor Oekraïne, ik heb vrienden in Oekraïne.
Het komt op mij over alsof, toen het probleem ontstond, niemand iets gaf om Oekraïne, behalve wij. Terwijl wij het minst beïnvloed worden door wat er in Oekraïne gebeurt, want wij zijn het verste weg. Maar zelfs de buurlanden leken er niet over te praten. Als je naar Duitsland kijkt, of naar andere landen, ze leken niet erg betrokken. Het ging alleen maar over ons en Rusland. En ik vroeg me af waarom bemoeien die buurlanden zich niet met Oekraïne?
Waarom is dit zo? Want, eigenlijk, met het gas, weet je, ze wilden andere dingen van Rusland en hielden hun mond.
De VS vechten voor Oekraïne, maar verder is er niemand die vecht voor Oekraïne, behalve Oekraïne zelf natuurlijk en dat lijkt me niet eerlijk en het lijkt me niet logisch.
Respect is een thema voor Trump, hij is er vast van overtuigd dat anders dan Obama (zoals Trump zelf claimt) het hem zal lukken een relatie met Poetin op te bouwen die gebaseerd is op wederzijds respect. In een interview met CNN een maand eerder, op 25 februari 2016, zegt hij:
Ik denk dat ik wel goed met (Poetin) zal kunnen opschieten. Hij vindt Obama helemaal niks. Hij respecteert Obama voor geen meter. En ik ben er zeker van dat Obama hem ook niet zo aardig vindt. Maar ik denk dat ik het wel goed met hem zal kunnen vinden. En ik denk dat we dan niet zulke problemen als nu zullen hebben.
Wist Trump wel dat Rusland de Krim heeft geannexeerd? Op 31 juli 2016 geeft Trump een interview op ABC, op de vraag van journalist George Stephanopoulos of hij het eens is met het deel van de republikeinen dat het Oekraïense regime wil bewapenen antwoordt hij dat Poetin Oekraïne toch niet zal binnenvallen:
Trump: Hij gaat Oekraïne niet binnen – dat je dat even begrijpt – hij gaat Oekraïne niet binnen. Je kan het noteren....
Stephanopoulos: Maar hij zit er al.
Trump: Nou ja, hij zit er op een bepaalde manier, maar ik ben er niet. Obama zit daar. En eerlijk gezegd is dat hele deel van de wereld een zooi onder Obama.
En op de vraag van Stephanopoulos of Trump bereid was om de geannexeerde Krim als Russisch grondgebied te erkennen:
Maar weet je, de mensen op de Krim, tenminste van wat ik heb vernomen, zouden liever bij Rusland horen, dan waar ze eerst waren. En daar moet je ook naar kijken.
In een speech voor zijn supporters in Ohio later die maand, reageert Trump op beschuldigingen die suggereerden dat hij niet af zou weten van de Russische annexatie van de Krim:
Ik weet het precies. Het was ongeveer twee jaar geleden. Ik zei, nou ja dat is twee jaar geleden. Ik bedoel, willen jullie terug, willen jullie een Derde Wereldoorlog om het terug te krijgen?
Eind januari 2017, binnen twee weken na Trumps inauguratie, laait het geweld aan de frontlinie in oost-Oekraïne op tot een heftigheid die voor het laatst werd waargenomen in 2015. De situatie escaleert precies één dag na het telefonisch kennismakingsgesprek tussen Poetin en Trump. In een interview met Fox nieuws reageert Trump op de escalatie en de Oekraïense separatisten.
We weten niet echt niet wat dat is. We weten niet of zij onder controle staan (van Rusland). Het is mogelijk. We gaan het meemaken, het zou me verbazen, maar we zullen zien.
Trump zegt niet beledigd te zijn omdat hij niet zeker kan zijn dat Rusland achter de escalatie zit. Tegelijkertijd lijkt zijn eerdere overtuiging dat hij en Poetin met elkaar overweg zullen kunnen afgezwakt:
Hij is de leider van zijn land. Ik denk dat het beter is Rusland te vriend te houden dan dat niet te doen. Zal ik het met hem kunnen vinden? Ik heb geen idee.
Kort daarna, op 4 februari 2017, belt Trump ook met de Oekraïense president Petro Porosjenko. In een persverklaring van het Witte Huis naar aanleiding van het telefoongesprek verklaart Trump te willen samenwerken met ‘Oekraïne, Rusland en alle andere betrokken partijen om hen te helpen de vrede te aan de grens te herstellen’.
Rex Tillerson
Het standpunt van Rex Tillerson ten aanzien van de Krim is veel minder dubbelzinnig dan dat van Trump. Als het aan Tillerson had gelegen hadden de VS veel agressiever gereageerd. Zo blijkt uit een aantal van zijn uitspraken tijdens de hoorzitting van de Senaat, op 11 januari 2017, waarin hij getoetst wordt als kandidaat-minister van Buitenlandse Zaken.
Ik denk dat Rusland een robuuster antwoord beter had begrepen, zoals ‘Jullie hebben de Krim nu, tot hier en niet verder.’
Hij voegt daaraan toe:
Rusland moet weten dat wij ons zullen houden aan onze verplichtingen en aan die van onze bondgenoten, en Rusland moet verantwoordelijk worden gehouden voor zijn daden.
Op de vraag van senator Ben Cardin of Rusland een rechtmatige aanspraak had op het grondgebied van de Krim antwoordt Tillerson:
Nee meneer. Dat was het toe-eigenen van een gebied dat niet van hun was. Hij noemt de annexatie van de Krim ‘een onwettige daad’.
Op de vraag wat hij anders zou hebben gedaan antwoordt Tillerson:
Ik zou Oekraïne hebben geadviseerd alle beschikbare militaire middelen aan de oostgrens te plaatsen, en [...] bekend te maken dat de VS ze zal voorzien van inlichtingen en dat –hetzij de NAVO dan wel de VS- zal zorgen voor luchtsurveillance op het grensgebied om iedere beweging te registreren.
Nikki Haley
Meer nog dan Tillerson veroordeelt de door Trump benoemde VN-ambassadeur van de VS Nikki Haley de annexatie, of zoals zij zelf zegt ‘bezetting’ van de Krim.
Zo schrijft zij op 25 januari 2017 aan de senaatscommissie voor buitenlandse betrekkingen:
Ruslands’ acties in oost-Oekraïne –de invasie en bezetting van de Krim—vormen een zeer gevaarlijk precedent, dat we voor het laatst zagen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit kan leiden tot een volledige afbraak van de naoorlogse vrede en stabiliteit in het grootste gedeelte van Europa sinds 1945. Dit zal een ernstig negatieve invloed op de Amerikaanse nationale belangen hebben.
Tijdens een briefing van de VN-Veiligheidsraad over de Oekraïne, op 2 februari 2017, verklaart zij:
De verschrikkelijke situatie in het oosten van Oekraïne vraagt om een duidelijke en krachtige veroordeling van de Russische acties.
De Krim is een deel van Oekraïne. Onze sanctie wegend de Krim blijven intact totdat Rusland het bestuur over het schiereileand teruggeeft aan Oekraïne.
Van alle adviseurs rondom Trump is Haley de eerste die onomwonden pleit voor het onmiddellijke uitvoeren van afspraken van Minsk.
Er is een duidelijk pad naar herstel van de vrede in het oosten van Oekraïne: de volledige en onmiddellijke uitvoering van de afspraken van Minsk, die de VS blijven steunen. Er staat veel op het spel voor de mensen in het oosten van Oekraïne. Iedere dag die voorbijgaat, groeit het risico op meer doden door de vrieskou, of door mortierinslagen.
James Mattis
Tijdens een bijeenkomst op 13 mei 2015 van The Heritage Foundation, een conservatieve denktank in Washington, zegt de door Trump tot minister van Defensie benoemde James Mattis:
De Russische agressie in Oekraïne is vele malen ernstiger dan Washington en de Europese Unie erkennen.
Mattis noemt de invasie in Oekraïne een oorlog en zegt:
Poetin kan ‘s nachts gaan slapen wetende dat hij alle regels kan overtreden en dat het Westen zal proberen de regels juist te volgen. Dat is een zeer gevaarlijke tweedeling.
Feitelijk probeert Rusland een invloedssfeer te houden door labiele staten in zijn periferie te creëren. Ze beschouwen democratische staten aan hun grenzen niet als iets goeds. Ze willen veiligheid door instabiliteit.
Bronnen: Politico, CNN, abcnews, ForeignPolicy, Kyivpost, NYTimes, WashingtonTimes, Radio Free Europe