Tegen de verwachtingen in bereikten Poetin en Erdogan op 17 september een akkoord over het instellen van een gedemilitariseerde zone in de Syrische provincie Idlib, het laatste gebied dat nog in handen is van de rebellen. De aangekondigde aanval op Idlib werd afgeblazen. Als deze afspraak standhoudt, wordt een directe confrontatie van Rusland met Amerika en Turkije in Syrië voorkomen en komt een politieke oplossing voor het conflict dichterbij, schrijft Vladimir Frolov op Republic.
Presidenten Poetin en Erdogan. Foto Kremlin.
door Vladimir Frolov
De overeenkomst die Vladimir Poetin en de Turkse president Recep Tayyip Erdogan op 17 september sloten om af te zien van een militaire operatie in de Syrische provincie Idlib zou positief kunnen uitpakken voor de kwestie-Syrië. Het biedt Moskou en Ankara de kans om een directe militaire confrontatie te vermijden zonder gezichtsverlies te lijden.
Erdogan had geen keus. Een offensief van Assads troepen in Idlib, nog een bloedige strijd aan zijn grenzen en een nieuwe stroom Syrische vluchtelingen naar Turkije, dat kon hij niet toelaten. De Turkse troepen zouden direct tegenover het Syrische leger zijn komen te staan, dat had kunnen rekenen op de steun van de Russische luchtmacht. Turkije was al begonnen troepenversterkingen naar de Syrische grens te sturen en voerde de levering van wapens en munitie aan de Syrische oppositie op. Niemand zat te wachten op een NAVO-land dat gebombardeerd zou worden door de Russische krijgsmacht, maar er was ook niemand die wilde dat de Turken de Syrische oppositie van mobiel luchtafweergeschut zouden voorzien en dit gold bovenal voor Moskou.
Poetin had wél een keuze, maar de Amerikaanse president Donald Trump heeft hem geholpen de enige rationele en juiste beslissing te nemen. De Verenigde Staten hebben in augustus namelijk hun strategie in Syrië gewijzigd. Dit bleek op Moskou een ontnuchterend effect te hebben.
Rusland wilde zich van begin af aan niet in de strijd om Idlib storten. Het was duidelijk dat een offensief in een problematisch gebied met veel onschuldige burgers die op de vlucht zijn voor het regime van Assad een hoop slachtoffers zou kosten. Mogelijk zou Assad chemische wapens inzetten. De militaire gedachte achter het gebruik van chemische wapens werd goed duidelijk toen het Syrische regime ze begin april inzette in Douma (nee, dit was niet geënsceneerd door de oppositie, de Organisatie voor het verbod op chemische wapens OPCW heeft vastgesteld dat chloor is ingezet door het Syrische regime, wat later is bevestigd door de VN). Een slachtpartij in Idlib zou niet alleen de Russische inspanningen om het imago van Damascus op te poetsen tenietdoen, maar ook de pogingen van het Kremlin ondermijnen om Westerse financiële steun te krijgen voor de wederopbouw van Syrië na de oorlog.
Desinformatie
Daar komt nog bij dat Moskou deelnam aan de schandelijke acties van de Syrische veiligheidsdiensten tegen de reddingswerkorganisatie Witte Helmen. Zo vertelde het Russische ministerie van Defensie wel drie keer per week het sprookje dat de Syrische oppositie een provocatie met chemische wapens zou voorbereiden die daarna door de VS gebruikt zou worden voor een tegenaanval op Damascus. Moskou beweerde dat er ‘containers met chloorgas waren aangevoerd’, liet dronebeelden zien van opslagplaatsen, en sprak over cameraploegen van westerse televisiezenders die door de ‘Witte Helmen’ zouden zijn uitgenodigd om een ‘in scène gezette video’ op te nemen.
Dit was allemaal desinformatie. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken wuifde het predicaat ‘desinformatie’ in de VN-Veiligheidsraad echter weg. Op bevel van Moskou presenteerde de Russische ambassadeur Anatoli Antonov deze sprookjes officieel op het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Toen Moskou werd gevraagd waarom het die chemische wapens niet vernietigde, als het beschikte over zulke gedetailleerde en verontrustende informatie over een op handen zijnde aanval door terroristen, volgde een ongemakkelijk stilzwijgen.
Tegelijkertijd begrepen de Russen dat een aanval van het Syrische leger op Idlib niet tegen te houden was. Het streven van Assad om de controle over de resterende gebieden te herstellen was duidelijk, maar daarbij zagen zowel Moskou als Washington Idlib als een laatste toevluchtsoord voor terroristische groeperingen die gelieerd zijn aan ‘Al-Qaida’ (hoewel dit verband door specialisten wordt betwist). De Russische luchtmachtbasis Khmeimim was in 2018 herhaaldelijk doelwit van terroristische aanvallen met zelfgemaakte drones (er is een hypothese dat deze aanvallen gefinancierd en gecoördineerd werden door de Turkse inlichtingendiensten om druk uit te oefenen op Rusland). Moskou was bereid om Turkije tijd te geven de terroristische groeperingen te neutraliseren en zich te distantiëren van de gematigde oppositie, maar zijn geduld kon niet eeuwig duren. Op de laatste topconferentie in Teheran met de Russische, Iraanse en Turkse president weigerde Poetin publiekelijk om Erdogans voorstel voor een wapenstilstand in Idlib te ondersteunen. Zodoende liet hij de mogelijkheid voor een militaire operatie open. Maar kijk, een week later is Poetin in feite honderdtachtig graden gedraaid.
Nieuwe strategie VS
De oorzaak van Poetins draai is te vinden in de nieuwe strategie van de Verenigde Staten. Washington heeft zonder veel kabaal maar ondubbelzinnig te kennen gegeven dat het niet alleen militaire middelen zal inzetten tegen het regime van Assad als er chemische wapens zouden worden gebruikt, maar ook indien er een offensief zou worden begonnen in Idlib. Volgens de nieuwe speciale Amerikaanse Syrië-gezant James Jeffrey heeft de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo dit duidelijk tegen zijn Russische evenknie Sergej Lavrov gezegd. Trumps nationale veiligheidsadviseur John Bolton herhaalde dat in Genève tegen Nikolaj Patroesjev [hoofd van de Russische veiligheidsraad – red.].
De boodschap werd bevestigd in Trumps dreigende tweet: ‘Als het een bloedbad wordt in Idlib, worden de VS erg, erg boos….’ Via militaire kanalen is Moskou te kennen gegeven dat de VS bij een aanval op Idlib alle militaire vliegtuigen en helikopters van de Syrische luchtmacht zullen vernietigen. De Russische militairen hebben daarop nuchter hun knopen geteld en.... hun militair-maritieme manoeuvres in het oosten van de Middellandse Zee afgerond.
De Amerikanen verklaarden dat ze toch niet van plan zijn om zich snel terug te trekken uit Syrië en dat ze er voor onbepaalde tijd zullen blijven zodat Islamitische Staat volledig vernietigd kan worden en er een einde kan worden gemaakt aan de militaire aanwezigheid van Iran. De Verenigde Staten zullen buitenlandse financiële steun aan het Syrische regime voor de wederopbouw blokkeren totdat er een overtuigende politieke oplossing is gevonden op basis van een nieuwe constitutie en vrije verkiezingen.
Sommige Russische analytici beschouwen deze wending in de Amerikaanse politiek als een schending van de overeenkomst tussen Poetin en Trump in Helsinki [16 juli 2018 – red], maar die overeenkomst heeft helemaal niet bestaan. Trump peilde toen slechts in hoeverre de Russen bereid zouden zijn om de Iraanse aanwezigheid in Syrië te blokkeren.
De Amerikanen hadden hier hun twijfels over, wat John Bolton definitief duidelijk maakte tijdens de onderhandelingen met Patroesjev in Genève. Moskous voorstel was onvoldoende omdat het geen enkele garantie gaf dat het Iran in toom zou houden. Na Genève besloten de Amerikanen niet meer op Rusland te rekenen maar alleen nog op zichzelf en op Israël te vertrouwen. Dat afspraken met Rusland over Syrië weinig hoopgevend zijn werd Washington al in juni duidelijk toen Moskou een in 2017 gesloten akkoord met de Verenigde Staten en Jordanië schond door een aanval van het Syrische leger te steunen in een westerse de-escalatie zone.
Moskou liet de kans op nauwere diplomatieke en militaire samenwerking met de Verenigde Staten schieten en de Amerikanen besloten hun belangen zelf veilig te stellen. Nu was het aan Rusland of het zich wel of niet zou aanpassen aan de plannen van de Amerikanen. Het lijkt erop dat ze zich pragmatisch zullen schikken.
Verenigd verzet
De Europese Unie neemt dezelfde positie in als de Amerikanen. Europees commissaris Federica Mogherini spreekt van de noodzakelijkheid van een ‘inclusieve, politieke oplossing op basis van Resolutie 2254 van de VN-Veiligheidsraad [unaniem aangenomen op 21 december 2015 – red.] en het Communiqué van Genève uit 2012’ (dat Moskou en Damascus het liefst zouden vergeten). De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas zei tegen zijn Russische ambtsgenoot Lavrov dat de Duitse positie met betrekking tot het creëren van voorwaarden voor terugkeer van vluchtelingen direct afhangt van de vraag of er een militaire operatie in Idlib zal plaatsvinden of niet. Hetzelfde kreeg Poetins adviseur voor buitenlands beleid, Joeri Oesjakov, op 14 september in Istanboel te horen van de buitenlandadviseurs van Macron, Merkel en Erdogan (Moskou liep niet te koop met deze ontmoeting).
Geconfronteerd met een gesloten front en met de reële dreiging van een massieve aanval van de Verenigde Staten en zijn bondgenoten op het leger van Assad (dit zou het Syrische regime kunnen verzwakken en een vernedering zijn voor Rusland) koos Moskou voor een compromis ten gunste van Turkije. Daarvoor moest wel de Syrische president Assad vernederd worden, met wie [minister van Defensie - red] Sergej Sjojgoe alles postfactum beloofde 'af te stemmen'.
Het moet gezegd dat Teheran van een profetischere blik getuigde door zich van tevoren te distantiëren van de operatie in Idlib. De Iraanse strijdkrachten namen geen deel aan de troepenconcentraties ter voorbereiding op het offensief maar richtten zich op het behoud van de territoriale controle over voor Iran belangrijkere gebieden. Hierdoor slaagde Damascus er niet in om een getalsmatige meerderheid te mobiliseren voor een succesvolle aanval op Idlib. De Syrische regering had een strijdmacht van dertigduizend man samen kunnen stellen die het op had moeten nemen tegen naar schatting wel honderdduizend strijders. Moskou zag in dat zo’n schouwspel op geen enkele manier voordelig voor Assad zou uitpakken en dat de Russische luchtmacht voor het oog van de wereld 'Idlib had moeten terugbombarderen naar het stenen tijdperk' om de ‘overwinning’ in Syrië veilig te stellen.
Elegante uitweg
De overeenkomst met de Turkse president Erdogan geeft Poetin de mogelijkheid om op een elegante manier te ontsnappen uit de lastige situatie waar Rusland in terecht is gekomen door aan de leiband van Assad te lopen. Moskou vermijdt een nieuwe escalatie in een confrontatie met het Westen over een vraagstuk dat het slechts aan de periferie raakt, voorkomt de dreiging van nog eens nieuwe sancties vanwege Idlib, redt het Syrische regime van een vernietigende militaire nederlaag tegen de Amerikanen en weet daarbij de bijzondere relatie met NAVO-lid Turkije in stand te houden. Kortom, een voor deze tijd zeldzaam verschijnsel van politiek realisme in de Russische buitenlandpolitiek. Poetin heeft zijn kansen nuchter afgewogen en besloot op tijd een stap terug te doen.
Vooropgesteld dat deze overeenkomst standhoudt, biedt het afzien van een militaire operatie in Idlib tegelijkertijd mogelijkheden voor een reële politieke oplossing. Een aanzienlijk deel van Syrië staat niet onder controle van het Assad regime. Dat betreft niet alleen Idlib maar ook de door Turkije bezette gebieden Afrin en Jarablus, benevens het noord-oosten van Syrië dat gecontroleerd wordt door Koerdische eenheden (‘Syrische democratische krachten’) aangevoerd door Amerikaanse veiligheidsdiensten.
Linksom of rechtsom zal Assad moeten onderhandelen met de oppositie over de verdeling van de macht en voor zo’n verdeling kan een goede formule gevonden worden. Zulke onderhandelingen moeten echter niet in Sotsji plaatsvinden, met de ‘pro-Russische oppositie’, maar in Genève met de echte oppositie. Natuurlijk zal het Syrische regime niet bereid zijn te onderhandelen over terugtreden maar een constructie waarin de macht van het regime beperkt blijft tot de huidige status quo is waarschijnlijk mogelijk, op voorwaarde dat internationale hulp bij de wederopbouw van het land gegeven wordt.
Syrië zal nooit meer zijn zoals vóór de burgeroorlog. Het regime in Damascus zal misschien stabieler zijn op het kleinere terrirtorium waar het de steun heeft van de bevolking, maar degenen die niet langer willen leven onder het ‘beest’, zoals Donald Trump de Syrische leider noemt, kunnen de facto in vrijheid leven, ook al is het in het kader van een ‘verenigd Syrië’ onder de symbolische vlag van Assad.
Provincies, die gecontroleerd worden door de oppositie, kunnen naar het voorbeeld van Iraaks Koerdistan afspraken maken met Damascus over de verdeling van inkomsten uit de winning van olie en gas. Zo’n uitkomst is voordelig voor zowel Moskou als de firma's van Prigozjin en Timtsjenko [beide aan Poetin gelieerde zakenmannen hebben contracten gesloten met de Syrische regering over een aandeel in de lokale olie- en gaswinning en fosfaatwinning in ruil voor de verdediging van deze grondstoffen tegen IS strijders en rebellen – red].
Dit artikel verscheen eerder op de Russische site Republic.