Xenofobie neemt toe, afkeer van Westen juist af

Xenofobie jegens minderheden is in Rusland het afgelopen jaar flink toegenomen volgens een recente peiling van opinieonderzoeksbureau Levada Centrum. Volgens Karina Pipija, auteur van het onderzoek, wordt de antipathie ten opzichte van andere volkeren veroorzaakt door onvrede over de huidige economische situatie. De afkeer van het Westen neemt daarentegen juist af.                                                             

Het peilingbureau baseert zijn gegevens op een steekproef die in juli werd afgenomen onder zestienhonderd Russische burgers boven de achttien. De xenofobie jegens zigeuners, Chinezen, Vietnamezen, inwoners uit voormalige Centraal-Aziatische Sovjetrepublieken, Oekraïners en Joden is significant toegenomen: in vergelijking met 2017 onderschreven beduidend meer Russen de stelling dat het verblijf van deze bevolkingsgroepen in Rusland moet worden beperkt.

De top drie van ‘minst gewenste etniciteiten’ wordt aangevoerd door zigeuners, gevolgd door Chinezen en Vietnamezen. In vergelijking met juli vorig jaar steeg het aantal burgers dat hun aantal in Rusland zou willen beperken van respectievelijk zeventien procent naar 32% (zigeuners), vijftien procent naar 31% (Chinezen) en van twaalf procent naar 26% (Vietnamezen). De laatste twee groepen worden vaak als concurrenten op de arbeidsmarkt gezien en zigeuners zijn historisch gezien, net als in andere Europese landen, vaker doelwit van xenofobie. Het Levada Centrum signaleert een verschuiving: voorgaande jaren werden met name inwoners uit de Kaukasus en Centraal-Azië als ongewenst beschouwd.

Wat denkt u? Zou het verblijf in de Russische Federatie beperkt moeten worden als het gaat om… (meerdere antwoorden mogelijk).

                                                                                                                                            Tabel van de website van het Levada-Centrum.

De radicale groep Russen die de stelling 'Rusland voor de Russen' ondersteunt en vindt dat deze leus al lang in praktijk gebracht had moeten worden, is in een jaar tijd gegroeid van tien naar negentien procent. Hoe dat beleid er uit zou moeten zien wordt niet toegelicht. Overigens noemt dertig procent de leus 'verwerpelijk en ronduit fascistisch', terwijl eveneens dertig procent vindt dat deze stelling ten uitvoer moet worden gebracht, mits op een fatsoenlijke manier. Het aantal Russen dat de toestroom van arbeidsmigranten wil beperken steeg van 58% naar 67%.

Maatschappelijk geaccepteerde discriminatie

In advertenties voor huurders of personeel, op internet of op straat, wordt soms openlijk gediscrimineerd op basis van nationaliteit of religie. Zo wordt een kamer soms nadrukkelijk alleen aangeboden aan iemand van Russische afkomst. Van de ondervraagden zegt 87% dergelijke discriminerende advertenties tegen te komen in het dagelijks leven. Binnen deze groep keurt 39% deze praktijken goed, 29% heeft er begrip voor en nog eens tien procent vindt het acceptabel zolang het gaat om het werven van personeel of het vinden van huurders voor een woonruimte. Twintig procent van de ondervraagden keurt dit soort praktijken af. In grote steden waar bewoners te maken hebben met binnenlandse en buitenlandse migranten uit de noordelijke Kaukasus en Centraal-Azië kom je meer discriminerende advertenties tegen en is het begrip hiervoor ook groter.

De auteur van het onderzoek, Karina Pipija, koppelt de toegenomen xenofobie onder meer aan de huidige sociale onvrede over de hervorming van het pensioenstelsel en de onzekere economische vooruitzichten. Burgers projecteren hun ontevredenheid op ‘de ander’, denkt de sociologe van het Levada Centrum. Tegelijkertijd vraagt de uitspraak dat xenofobie onder Russen flink is toegenomen om enige nuancering, zegt Pipija in een interview met BBC Russian. Volgens de sociologe is mogelijk sprake van een terugval naar de stand van zaken zoals die was voor de golf van patriottisme van 2015-2017 die volgde op de gebeurtenissen in Oekraïne, de annexatie van de Krim en de oorlog in Syrië. Enige tijd namen antiwesterse gevoelens naar aanleiding van de wrijvingen met het Westen de plaats in van de vreemdelingenhaat in eigen land.

Positiever over het Westen

Een peiling van het Levada Centrum die eveneens in juli vlak na het WK voetbal werd afgenomen, laat zien dat Russen het afgelopen jaar positiever zijn gaan denken over de Verenigde Staten en de Europese Unie. Pipija veronderstelt dat dit mede door het WK voetbal komt. De stelling dat de binnenlandse xenofobie verband houdt met fluctuaties in de antiwesterse sentimenten wordt onderschreven door Aleksander Verchovskij , directeur van SOVA  (een ngo die onderzoek doet naar o.a nationalisme, racisme en politiek radicalisme) in de zakenkrant Vedomosti. Volgens hem vormen antiwesterse gevoelens en xenofobie twee zijden van dezelfde medaille die elkaar sinds midden jaren negentig afwisselen.

Uit het Levada onderzoek blijkt ook dat het conflict tussen Rusland en Oekraïne nog wel zijn weerslag heeft op de houding ten opzichte van de inwoners uit het buurland. In 2010 sprak dertien procent van de ondervraagden zich negatief uit over een verblijf van Oekraïners in Rusland, in juli 2018 steeg dat tot 22%. Waar negatieve gevoelens vroeger vooral gericht waren tegen de Oekraïense machthebbers, richten zij zich volgens Levada nu ook tegen Oekraïense arbeidsmigranten en de bevolking in het algemeen.

Bronnen: Levada-Centrum, BBC Roesskaja sloezjba, Vedomosti.