Sinds Poetin op 21 september de ‘gedeeltelijke’ mobilisatie heeft afgekondigd, vluchten Russen massaal het land uit naar visumvrije buurlanden. In alleen al vier dagen tijd hebben 260.000 mannen het land verlaten en dit aantal loopt alleen maar op. Terwijl de Baltische landen hun visumbeleid aanscherpen zijn vluchtende Russen in Kazachstan, Georgië en Mongolië vooralsnog welkom. Hieronder een overzicht van het visumbeleid per (buur)land.
De Russisch-Georgische grens na afkondiging van de mobilisatie. Foto: Twitter.
door Wabke Waaijer
Russen vluchten in eerste instantie om te ontsnappen aan mobilisatie, maar ook onzekerheid over de toekomst drijft hen naar het buitenland. Ondertussen worden Russische burgers die op de oproeplijst staan al tegengehouden door de FSB op vliegvelden en bij grensovergangen met Georgië en Kazachstan. Daarnaast zijn de prijzen voor tickets naar het buitenland tot recordhoogte gestegen en staan er kilometerlange files aan de grens met Georgië.
Russen die in het bezit zijn van een Schengenvisum (toeristenvisum) kunnen naar de EU reizen maar voor Russen die er nog geen hebben, wordt het steeds moeilijker er een te krijgen. Vorige week zijn 66.000 Russen de EU-grens overgestoken, dat is 30% meer dan de week ervoor.
Baltische staten
De Baltische landen geven geen asiel aan Russen die op de vlucht zijn voor de mobilisatie. ‘Russen moeten blijven en vechten. Vechten tegen Poetin’, stelde de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken op 23 september op Twitter.
Sinds 19 september hebben de Baltische landen samen met Polen als reactie op de Russische invasie in Oekraïne de toegang voor Russen met een Schengenvisum voor kort verblijf beperkt. Ook Polen volgt dit beleid. Russen met een Schengenvisum voor toerisme, sport, zaken of culturele doeleinden worden niet meer toegelaten tot bovengenoemde landen.
Voor Russen die al op Baltisch grondgebied verbleven, dissidenten, diplomaten en mensen die familie bezoeken, of op humanitaire gronden reizen, wordt een uitzondering gemaakt. Ook mensen die officieel werk hebben in de Baltische landen kunnen er op een short stay Schengenvisum verblijven. Dit laatste geldt ook voor studenten en werknemers in de internationale logistiek.
De reden achter dit terughoudende visumbeleid is dat de Baltische landen sinds het begin van de Russische invasie een grote toestroom van Russen te verwerken kregen. ‘Ieder land heeft het recht om zijn grenzen te sluiten uit veiligheidsoverwegingen en tijdelijk de grensoversteek te verbieden. Om de veiligheid te garanderen in de regio en de Schengenzone in brede zin zullen we, samen met de andere Baltische Staten en Polen, het doorreizen van Russische toeristen verbieden’, zei de Estse minister van Binnenlandse Zaken Lauri Laanemets.
Dat Russen er desondanks toch alles aan doen om de Baltische staten te bereiken, bleek in de nacht van 25 op 26 september toen een 38-jarige Rus met een sup board de grensrivier de Narva tussen Rusland en Estland overstak. Hij kreeg een boete en werd teruggestuurd door de Estse grenspolitie.
Finland
Ook Finland is zijn visumbeleid ten opzichte van Russen aan het herzien. Zeker 17.000 Russen zijn het weekend na de afkondiging van de mobilisatie de grens met Finland overgestoken. Dat is 80% meer dan in de week voor de mobilisatie. Maar het wordt voor Russen steeds moeilijker om een Schengenvisum via het Finse consulaat te krijgen. Vrijdag 23 september zei de Finse regering dat ze de komende dagen de grenzen voor Russische burgers zullen sluiten, maar dat uitzonderingen zullen worden gemaakt op humanitaire gronden en als je naar Finland komt voor werk, studie of familiebezoek. Vooralsnog kunnen Russen met een Schengenvisum 90 dagen in Finland verblijven, verspreid over een periode van 180 dagen. Het Finse consulaat in Rusland heeft echter gezegd geen visa te verstrekken aan Russische burgers die niet kunnen bevestigen terug te zullen keren naar Rusland.
Georgië en Armenië
Deze twee landen zijn het populairst onder Russen die vluchten voor mobilisatie of het Poetinregime. In Armenië mogen Russen een half jaar visumvrij verblijven. Indien ze met het vliegtuig komen, hebben ze een internationaal paspoort nodig, via land hoeft dat niet. Dit is niet onbelangrijk aangezien maar 30% van de Russen in het bezit is van een internationaal paspoort. In Georgië kunnen Russen een jaar lang visumvrij verblijven, maar daarvoor moeten zij wel in het bezit zijn van een internationaal paspoort.
De afgelopen dagen zijn Russen massaal de grens naar Georgië overgestoken, per auto of met de taxi, want directe vluchten zijn er niet. Alleen al op 24 september zouden ongeveer 2000 auto’s de grens zijn overgegaan. Hoewel de grensovergang nog gewoon werkt voor Russen is er maandag 26 september wel een Russisch pantservoertuig met militairen naar de grensovergang bij Noord-Ossetië gekomen waar op dat moment een 20 kilometerlange file stond. Volgens de FSB is dit niet bedoeld om alle Russische mannen tegen te houden maar wel voor het geval dat reservisten zonder toestemming het land zouden verlaten. Op 27 september melden Russische media dat er een rekruteringspunt komt bij de Georgische grens aan Russische zijde.
Het passeren van de Georgische grens zou drie of vier dagen in beslag nemen, schrijft een Russische blogger op zijn Telegram kanaal. Maar niet iedereen zit in Georgië op Russische vluchtelingen te wachten. Vanuit de oppositie klinkt de roep om de grens te sluiten voor Russische mannen van 18 tot 55 jaar. De twee Georgische regio’s Abchazië en Zuid-Ossetië worden sinds 2008 door Rusland bezet en een influx van een grote groep Russische burgers zou extra veiligheidsrisico's met zich meebrengen. Niet alle Russen die mobilisatie ontvluchten zijn expliciet tegen de Russische invasie of tegen Poetin. Een groeiende Russische minderheid in Georgië kan in de toekomst ook weer misbruikt worden door Poetin voor een aanval op de territoriale integriteit van het toch al gedeeltelijk bezette buurland.
Russische mannen op de vlucht voor mobilisatie bij de Russisch-Georgische grenspost Verchni-Lars, september 2022. Foto: Twitter.
Kazachstan
Zes dagen na de afkondiging van de mobilisatie zijn al bijna 100.000 Russen de grens met Kazachstan overgestoken. Hier kunnen Russen gedurende dertig dagen visumvrij verblijven, en twee maanden indien ze zich registreren. Momenteel kunnen Russen zonder internationaal paspoort het land binnenkomen maar dit kan in oktober veranderen omdat Kazachstan wetswijzigingen voorbereidt omtrent dit punt.
Overigens heeft de Kazachse president Kazzym-Zjomart Tokajev op 27 september gezegd met Rusland in gesprek te gaan over de toestroom van Russische migranten die vluchten voor mobilisatie. ‘Wij moeten ons over hen ontfermen en hen veiligheid garanderen. Dit is een politieke en humanitaire kwestie. Ik heb de regering opdracht gegeven de nodige maatregelen te treffen’, verklaarde de president tijdens een bezoek in eigen land.
Dat Kazachstan Russen die niet willen vechten tegen Oekraïne bijstand verleent bewijst hoe snel de houding van Kazachstan ten opzichte van grote buur Rusland sinds de invasie in Oekraïne is veranderd. Hoewel president Tokajev in januari dit jaar nog de hulp inriep van de CSTO (de door Rusland aangevoerde tegenhanger van de NAVO) om een binnenlandse volksopstand neer te laten slaan, heeft Kazachstan in juni gezegd de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loehansk niet te zullen erkennen.
Tegelijkertijd verzet een deel van de Kazachse bevolking zich tegen de komst van de vluchtende Russen en wordt er opgeroepen om de grenzen te sluiten. De door Rusland geleide interventie begin dit jaar heeft de angst voor Russische inmenging in Kazachstan alleen maar doen toenemen. Kazachstans groeiende Russische minderheid zou een bedreiging kunnen vormen voor de veiligheid van het land, bijvoorbeeld als Rusland op den duur de noodzaak voelt om de Russische minderheid in Kazachstan ‘te hulp te schieten’.
Kazachstan heeft, net als Oekraïne, een grote Russische minderheid en de Kazachen kijken met argusogen naar de imperialistische aspiraties van Poetin, die in het verleden regelmatig heeft gezinspeeld op het feit dat Rusland ook de volksgenoten in het Centraal-Aziatische buurland te hulp zou kunnen snellen. Kazachstan wendt zich nu dus actiever in de richting van China, maar ook van de Europese Unie. De CSTO, de Russische NAVO, begint fikse barsten op te lopen.
De Kazachse kabel-tv provider heeft inmiddels afgekondigd dat een flink aantal Russische televisiekanalen in Kazachstan niet meer zullen worden uitgezonden.
Poster tegen de mobilisatie: 'Neem je mobilisatiebriefje niet aan, ga niet naar het militair comité'
Er zijn acht Russische regio’s via welke je per auto Kazachstan in kan komen. Sinds maandag 26 september worden Russische mannen die op de mobilisatielijst staan door Russische FSB'ers tegengehouden aan de Kazachse grens. De geheime dienst FSB is verantwoordelijk voor de Russische grensbewaking.
Mongolië
Russen kunnen normaliter dertig dagen visumvrij in Mongolië verblijven. Etnische minderheden die tegen de Russische oorlog in Oekraïne zijn kunnen uitwijken naar Mongolië dat heeft aangegeven specifiek deze groep burgers een verblijfsstatus te geven. De voormalige president van Mongolië Tsachiagij Elbegdorzj heeft Rusland in een videotoespraak opgeroepen op te houden met vechten tegen Oekraïne.
‘Ik weet dat sinds het begin van deze bloedige oorlog etnische (Mongoolse – red.) minderheden die in Rusland leven het meeste lijden. De Boerjaten, de Toevanen en de Kalmukken hebben een hoop geleden. Zij zijn louter als kanonnenvoer gebruikt. Honderden zijn gewond, duizenden zijn gedood’, zei de voormalig president, een Oekraïens lintje op zijn trui. Hij benadrukte in zijn toespraak dat etnische minderheden die vluchten voor de Russische mobilisatie met open armen zullen worden ontvangen in Mongolië.
Belarus
Ook het aantal Russen dat naar Belarus reisde zowel over land als via het vliegtuig is de afgelopen dagen toegenomen. Belarus wordt vooral gebruikt als transitroute naar de Europese Unie. Russen kunnen drie maanden visumvrij in Belarus verblijven en het land is per directe vlucht en via land te bereiken. Het is echter de vraag in hoeverre Russische mannen die vluchten vanwege de mobilisatie in Belarus veilig zijn. Volgens de Belarussische nieuwssite Nasja Niva zouden de Wit-Russische veiligheidsdiensten opdracht hebben gekregen om Russische mannen die mobilisatie ontwijken te volgen.
Azerbeidzjan, Turkije, Servië en de rest
In Azerbeidzjan kunnen Russen 90 dagen visumvrij verblijven indien zij in het bezit zijn van een internationaal paspoort. Oezbekistan en Kirgizië grenzen niet direct aan Rusland maar er gaan nog wel directe vluchten heen. In Oezbekistan kunnen Russen twee maanden zonder visum verblijven indien zij in het bezit zijn van een internationaal paspoort. Voor Kirgizië hebben ze geen buitenlands paspoort nodig en ook daar geldt een visumvrij regime gedurende de eerste maanden.
Andere landen die een visumvrij regime voor Russen hanteren zijn Turkije, Servië en Montenegro. De prijzen van vliegtickets zijn na de afkondiging van de mobilisatie echter omhoog geschoten. Een ticket vanuit Moskou naar Jerevan of Istanboel kost zeker enkele duizenden euro’s.
Bronnen: Kommersant, HLN, Baltic Times, LRT, Tass, Polis812.ru, Meduza, Yakutia.info, Gazeta.ru, NOS, RBK, Reuters, Nasja Niva, BBC Russia, The Moscow Times, RaamopRusland, Astrakhan.ru, Deutsche Welle