Duizenden Oekraïners zijn gedeporteerd naar Rusland. Zij worden verspreid over opvangkampen van Belgorod in het westen tot aan Moermansk in het hoge noorden en Vladivostok in het Verre Oosten. Een netwerk van Russische mensenrechtenactivisten helpt de vluchtelingen die weg willen naar het buitenland. Dit blijkt uit onderzoek van de Britse nieuwssite iNews.
Oekraïense vluchtelingen op weg naar een plaats in Rusland. Foto via twitter
Al sinds het begin van de oorlog zegt Oekraïne dat duizenden Oekraïense burgers gedeporteerd worden naar ver afgelegen gebieden in Rusland. De Oekraïense ombudsvrouw Ljoedmila Denisova zegt dat het gaat om 1 miljoen mensen van wie 182.000 kinderen. Zij beschuldigt Rusland van het breken van het humanitaire oorlogsrecht. Zo is vastgelegd in Artikel 49 van de Conventie van Genève dat gedwongen overbrenging in oorlogstijd verboden is evenals deportatie van bezet gebied naar het land van de bezetter.
Daarnaast is bekend dat de vluchtelingen die naar Rusland worden gebracht eerst in zogenaamde ‘filtratiekampen’ worden onderzocht op loyaliteit. Vooral mannen zouden hierbij grondig worden doorgelicht en als ze banden hebben met de Oekraïense autoriteiten komen ze in de problemen. Er wordt zelfs gesproken over mensen die hierna zijn verdwenen.
Wat het onderzoek van iNews toevoegt aan wat er al min of meer bekend was over de vermeende deportaties is dat zij de kampen waar de vluchtelingen naartoe worden gebracht in kaart hebben gebracht. Deze ‘tijdelijke accomodatie plaatsen' zoals ze in Rusland officieel worden genoemd, zijn ingericht in sanatoria, voormalige zomerkampen voor kinderen, in een patriottisch educatief centrum en zelfs bij een voormalige vernietigingsfabriek voor chemische wapens in het dorp Leonidovka in de regio Penza.
Daarbij worden de Oekraïners ook naar de meest afgelegen gebieden gestuurd, waaronder naar het eiland Sachalin en het schiereiland Kamtsjatka. In Vladivostok, in het Verre Oosten zijn volgens een bericht in een lokale krant 300 mensen inclusief 86 kinderen, zwangere vrouwen en gepensioneerden aangekomen nadat zij een vermoeiende 7-daagse treinreis achter de rug hadden vanuit Taganrog, een plaats vijftig kilometer van de Oekraiense grens.
Geen keuze
In Rusland zijn er minstens 66 locaties waar Oekraïense vluchtelingen naartoe worden gebracht. Dat concludeert iNews op basis van nieuwsberichten over het onderwerp in lokale Russische media. Veel van deze ‘tijdelijke accomodatie plaatsen’ bevinden zich op afgelegen locaties waardoor het moeilijk is voor de vluchtelingen om er weg te komen, mochten zij dit willen. Hoewel de vluchtelingen in theorie vrij zijn om de opvangkampen te verlaten is dit gezien de plek waar veel kampen zich bevinden en het feit dat veel vluchtelingen niet over geld of papieren beschikken voor velen geen optie. Ook worden niet overal mensenrechtenactivisten toegelaten.
De Russische mensenrechtenactiviste Tanja Loksjina, adjunct-directeur voor de afdeling Europa en Centraal Azië van Human Rights Watch, uitte haar zorgen tegen iNews: ‘Er is meer dan voldoende bewijs dat er duizenden Oekraïners onder druk naar Rusland zijn gebracht.’ Onder de vluchtelingen zijn veel mensen uit het belegerde Marioepol. Deze burgers werden voor de keuze gesteld om achter te blijven in hun schuilkelders of ‘geëvacueerd’ te worden naar Rusland. In feite hadden zij geen keuze en volgens het internationale humanitaire oorlogsrecht spreekt men in dit verband van gedwongen overplaatsing. ‘We zijn heel erg bezorgd over het feit dat dit gebeurt. Mensen die via evacuatie in veiliger gebied in Oekraïne proberen te komen worden in plaats daarvan naar Rusland gebracht, in sommige gevallen naar afgelegen gebieden heel ver van de Oekraïense en Europese grenzen’, zei Lokshina tegen iNews.
Op basis van onderzoek heeft iNews 6250 vluchtelingen kunnen traceren die verspreid zijn over 38 opvangplaatsen. De journalisten van iNews denken dat de 66 accomodaties die zij traceerden in totaal rond de 10.000 mensen herbergen waaronder duizend kinderen. Daarbij zou meer dan eenderde van de locaties vluchtelingen uit Marioepol ‘opvangen’. De Russische autoriteiten zeggen in totaal ruim een miljoen Oekraïense vluchtelingen te hebben geëvacueerd. Vermoedelijk zal een deel van hen bij familie of kennissen in Rusland onderdak hebben gevonden.
Russische mensenrechtennetwerk
Naast het napluizen van lokale nieuwsberichten hebben de journalisten van iNews ook gesproken met Russische activisten die zich zorgen maken over het welzijn van de vluchtelingen en zich voor hen inzetten. ‘De staat behandelt hen als arbeidskracht, als object en verplaatst hen zonder rekening te houden met wat zij nodig hebben. De overheid is niet in staat voor ze te zorgen. Ze zijn kwetsbaar en hebben hulp nodig’, zei een Russische activist tegen de Britse krant.
Om de Oekraïners te helpen de opvangkampen te verlaten hebben Russische activisten een netwerk opgericht. Zij zamelen geld in en kopen spullen die ze naar de locaties brengen. Ook bieden ze onderdak aan vluchtelingen die wegwillen, kopen treintickets voor ze en brengen ze in contact met mensenrechtenactivisten in andere regio’s die hen weer kunnen helpen om Rusland te verlaten.
Bedreigingen
De groep vrijwilligers die zich inzette voor de vluchtelingen in de regio Penza zag zich na bedreigingen en druk van de autoriteiten genoodzaakt om hun activiteiten eind april te stoppen, meldt de onafhankelijke en in Rusland geblokkeerde nieuwssite Meduza. Dit zou zijn gebeurd nadat de Oekraïense ombudsvrouw had gesproken over een kamp in Penza waar vluchtelingen uit Marioepol tegen hun wil zouden worden vastgehouden. De bankrekening die de vrijwilligers voor hun inzamelingsactie hadden geopend werd keer op keer geblokkeerd. Op de deur van één van de vrijwilligers werd geschreven ‘hier woont een Oekraïense nazi’. Soortgelijke dingen overkwam de rest van de groep.
Eén van de vrijwilligers, Irina Goerskaja, is gearresteerd op verzoek van ‘oplettende burgers’. Ze is weer vrijgelaten maar haar paspoort werd in beslag genomen. Op de vraag van Meduza waarvan de politie haar beschuldigde en of ze haar telefoon in beslag hadden genomen, heeft Irina via de chatdienst Telegram geantwoord ‘erger’ en daarna is ze niet meer online geweest. De vrijwilligers in Penza hebben 50 Oekraïense vluchtelingen geholpen om hun kamp te verlaten en naar het buitenland (o.a. Estland) te vertrekken.
Onduidelijk
Het is onduidelijk hoeveel van de een miljoen vluchtelingen die Rusland zegt te hebben ‘geëvacueerd’ vrijwillig dan wel onvrijwillig in Rusland verblijven. Overduidelijk is dat een deel van de vluchtelingen weg wil uit de vluchtelingenkampen en weg wil uit Rusland. Een onbekend aantal is er in geslaagd naar het buitenland door te reizen, o.a. naar Estland, Polen, Georgië en Kazachstan.
Verder zouden er ook Oekraïense mannen tussen zitten die de mobilisatie proberen te ontlopen en die niet via Oekraïne naar Europa kunnen komen maar dat via Rusland proberen. Daarnaast is een deel van de uit de Donbas geëvacueerde vluchtelingen pro-Russisch, zij hebben waarschijnlijk geen moeite met hun verblijf in Rusland.
Zolang zij in de opvangkampen zitten zijn de vluchtelingen verzekerd van elementaire verzorging door de Russische overheid. Ze krijgen drie maaltijden per dag, een financiële toelage, hulp bij het in orde maken van verblijfspapieren en bij het vinden van werk. Tegelijkertijd wijzen mensenrechtenactivisten en de Oekraïense autoriteiten erop dat de materiële steun van de Russische overheid minimaal is en dat hen alleen laagbetaalde baantjes wordt aangeboden in vaak afgelegen gebieden.
Bronnen: iNews, Meduza, TSN, BBC Russian, 7x7