Orthodoxe kerk Amsterdam breekt met patriarchaat Moskou

Uit protest tegen de openlijke en herhaaldelijk steun van de pan-Russische patriarch Kirill voor de oorlog heeft de Orthodoxe kerk in Amsterdam de banden met het patriarchaat in Moskou verbroken. Zaterdag 12 maart hebben de geestelijke en het bestuur van de orthodoxe parochie van de Heilige Nikolaas van Myra in Amsterdam besloten dat het voor hen niet ‘mogelijk is om nog langer binnen het patriarchaat van Moskou te functioneren en een spiritueel veilig klimaat te bieden aan de gelovigen’.

De kerk voelde zich gedwongen tot deze breuk met het patriarchaat, omdat de parochie van Moskou geen ruimte kreeg voor haar eigen visie op de oorlog. Integendeel. In de eerste weken na het begin van de oorlog op 24 februari werd de Amsterdamse kerk meteen al geconfronteerd met dreigementen van de kant van het patriarchaat. In samenwerking met het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken en diens ambassadeur Aleksandr Sjoelgin in Den Haag, wilde de kerkleiding in Moskou de orthodoxe kerk in Amsterdam met (fysieke) intimidatie in het gareel zetten. De parochie wilde daarvoor echter niet wijken en besloot daarom na een week ampel beraad afscheid te nemen van het patriarchaat in Rusland.

De kerk heeft onderdak gevraagd bij de Griekstalige oecumenische patriarch van Constantinopel. In de liturgie verandert zo goed als niet. Het enige verschil is dat er in het gebed voortaan niet meer zal worden verwezen naar de patriarch in Moskou.

Kirill bidt voor oorlogsdoelen

Meteen bij aanvang van de oorlog had patriarch Kirill zich onomwonden achter de oorlog tegen Oekraïne geschaard. Vanaf het altaar van de kathedraal Christus de Verlosser sprak hij zich in de dagen na het begin van de zogeheten ‘speciale militaire operatie’ meerdere malen uit tegen de ‘krachten van het kwaad’ in Oekraïne en bejubelde hij de oorlog als een middel om ‘het Russische land te beschermen’. Daarmee doelde Kirill naar eigen zeggen op het hele gebied dat nu ‘Rusland, Oekraïne en Belarus alsook andere stammen en volkeren omvat’.

De parochie in Amsterdam op haar beurt nam in de eerste oorlogsweek juist openlijk afstand van deze uitspraken van de patriarch. Moskou reageerde met tegenmaatregelen.

Voor de dienst van zondag 6 maart liet aartsbisschop Elisey, een priester uit Sint-Petersburg die dankzij een tijdelijk visum van Nederland een orthodoxe kerk in Den Haag kan leiden, zich met een diplomatieke auto van de Russische ambassade naar Amsterdam rijden om de plaatselijke geestelijken te dwingen tot een ander standpunt. De kerk in Amsterdam was vooraf niet van zijn komst op de hoogte gesteld en voelde zich daarom overvallen. De priesters konden ter plekke het gesprek niet met hem aangaan zonder de dienst voor de eigen parochianen te verstoren en zagen daarom af van weerwoord. Elisey liet de weten dat niet alleen patriarch Kirill maar ook het ministerie van Buitenlandse Zaken de positie van de kerk in Amsterdam met argusogen volgde.

Daarna werd de parochie Heilige Nikolaas van Myra nog tweemaal fysiek geïntimideerd. Eerst verstoorde een passant een dienst door een ruit in te slaan. Later kalkten onbekenden de letter Z op het voorportaal naar de kerk. Met de letter Z zijn de voertuigen van de Russische invasiemacht in Oekraïne beschilderd en tooien zich sinds kort ook de voorstanders van de oorlog, soms zelfs door met de rechterarm een nazigroet te brengen, zoals in een winkelcentrum in Kazan.

Scheiding kerk en staat

Voor de priesters en wereldlijke bestuurders van de parochie Heilige Nikolaas van Myra was de inmenging van minister Lavrov van Buitenlandse Zaken in Moskou en zijn ambassadeur Sjoelgin een spreekwoordelijk druppel die de emmer had doen overlopen.

Als sinds de komst van aartsbisschop Elisey was er druk op de kerk uitgeoefend op de kerk om de eigen statuten aan te passen en zich te schikken naar Moskou. De Amsterdamse kerk had dat niet gedaan, maar evenmin afstand genomen van het patriarchaat. Maar deze inmenging van de Russische regering was nu toch een stap te ver. Het orthodoxe christendom is niet exclusief Russisch of Nederlands, maar is van orthodoxe christenen van goede wil. ‘Extreem pijnlijk’, aldus de parochie om dan toch te breken met Moskou. Maar kerk en staat dienen gescheiden te zijn en te blijven.

In een brief aan de parochianen verwees ze naar haar eigen geschiedenis. De kerk in Amsterdam is in 1973 opgericht in de traditie van metropoliet Anthony van het bisdom Sourozh in Engeland. Een van de leerstukken van deze geestelijke was dat de (Russisch) Orthodoxe kerk door het atheïsme van het Sovjetregime driekwart eeuw een kerk in de verdrukking was, een kerk die zij aan zijn stond met de slachtoffers van de wereldlijke macht. Door nu steun te betuigen aan de invasie in Oekraïne had patriarch Kirill de kern van de Russische orthodoxie omgedraaid. De ‘vervolgde’ kerk was een ‘vervolgende’ kerk geworden, aldus de Amsterdamse priesters in hun brief.

Sinds de bedreigingen aan het adres van de parochie is ze uit angst voor nieuwe incidenten gesloten. Ze gaat wel door met de hulpacties voor de slachtoffers van de oorlog in Oekraïne.

Zondagse boodschap

De rector van de kerk in Amsterdam, archimandriet Meletios, moest zich wegens de tijdelijke sluiting zondag in een boodschap via You Tube tot de parochianen richten. Meletios noemde de beslissing ‘triest én hoopvol’. Volgens Meletios hadden de priesters en het bestuur besloten om met Moskou te breken omdat alleen zo de eigen traditie sinds 1973 kon worden bewaard. Die traditie laat zich niet ‘verbinden met geweld en oorlog’, zei hij. ‘Zodra de kerk macht gaat uitoefenen, verkiest de kerk haar belangrijkste kracht. De kerk is er om te helen, niet om te vernietigen’.

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.