Volgens patriarch Kirill, leider van de Russisch orthodoxe kerken in ‘Moskou en heel Rus’, is Oekraïne in de greep van ‘kwade krachten’ die de Russische eenheid trachten te ontwrichten. Tijdens de mis in de Christus de Verlosserkerk in Moskou heeft Kirill zondag daarom opgeroepen om te bidden voor het herstel van de vrede op Russische bodem, aldus het Russische Interfax. Tot die Russische grond horen ook Oekraïne en Belarus.
Tijdens de preek na afloop van de liturgische dienst zei: ‘Moge de Heer het Russische land beschermen! Als ik “Russisch” zeg, gebruik ik een oude uitdrukking uit het Verhaal van vervlogen jaren [een twaalfde-eeuws, christelijk manuscript over de historie van het Oost-Slavische Kievse Rijk – red] dat Rusland, Oekraïne en Belarus alsook andere stammen en volkeren omvat’, zei Kirill tot de aanwezige parochianen. Hij riep alle gelovigen te bidden voor het herstel van de vrede in dit land en zo geen scheidslijn tussen Oekraïners en Russen te laten trekken die ‘gedrenkt is in het bloed van broeders.’
De patriarch zei zich zorgen te maken over de buitenlandse inmenging en verdeeldheid die het huidige Oekraïense politieke landschap kenmerken en de verwoestende gevolgen daarvan voor de eendracht tussen de volkeren van het historische Rusland. ‘God verhoede dat de huidige politieke situatie in het broederlijke Oekraïne, dat dicht bij ons staat, erop gericht is om ervoor te zorgen dat de kwade krachten die altijd tegen de eenheid van Roes [de vroegmiddeleeuwse voorloper van het huidige Rusland, Oekraïne en Belarus] en de Russische kerk hebben gevochten, de overhand zullen krijgen’, vervolgde hij. De geestelijke voegde daaraan toe dat ‘wij [het Russische volk – red] ons niet mogen laten uitlachen door duistere en vijandige krachten van buiten, er alles aan moeten doen om de vrede tussen onze volkeren te bewaren en tegelijkertijd ons gemeenschappelijke historische vaderland moeten beschermen tegen al die acties van buitenaf die deze eenheid kunnen vernietigen.’
Volgens van de patriarch in de Moskou wordt de broederlijke eenheid tussen de volkeren in het historische Rusland gegarandeerd door de eenheid van de Russisch-orthodoxe Kerk. In zijn preek verzocht hij God om ‘die eenheid in onze Kerk te behouden’ en om ‘de volkeren die deel uitmaken van de enkele ruimte van de Russisch-orthodoxe Kerk tegen een onderlinge strijd beschermen.’ Hiermee verwees hij naar het bestaan in Oekraïne van twee orthodoxe Kerken, de één die onder het patriarchaat van Moskou valt en de ander zelfstandig Oekraïens. Deze werden in januari 2019 officieel van elkaar gescheiden toen de Oecumenisch patriarch van Constantinopel, Bartholomeus I, een kerkelijk decreet uitvaardigde die de ‘autocefalie’, oftewel volledige autonomie, van de Oekraïens-orthodoxe Kerk erkende. Bartholomeus gaf daarmee gehoor aan de aanzwellende verzoeken vanuit de Oekraïense politiek en samenleving voor kerkelijke onafhankelijkheid van Moskou.
Kerkscheuring
Na het verkrijgen van zelfstandigheid wist de Oekraïens-orthodoxe Kerk, dat sindsdien geleid wordt door Metropoliet Epifanius I van Kyiv en heel Oekraïne, ongeveer 700 parochies die voorheen onder het Patriarchaat van Moskou vielen naar zich over te laten stappen.
De Oekraïense tak van de Russisch-Orthodoxe Kerk heeft nog veel invloed in Oekraïne weten te behouden. In mei 2019 bezat het Moskouse patriarchaat nog 11.000 kerken in het land. In een enquête, die in februari 2020 door het sociologische Razumkov Center was uitgezet, gaf 13,8% van de bevraagden aan trouw te blijven aan het Moskouse patriarchaat. Hierdoor wordt de Oekraïens-orthodoxe kerk van het Patriarchaat van Moskou soms een ‘vijfde colonne’ binnen de Oekraïense samenleving genoemd.
Het feit dat Kirill de Russische militaire agressie tegenover zijn buurland niet openlijk veroordeelt, doet de populariteit van het Moskou onder aan zijn patriarchaat trouw gebleven Oekraïners, inclusief geestelijken, wel verder tanen. Zo publiceerde Metropoliet Evlogii, het hoofd van het bisdom Soemy en Achtyrka van de orthodoxe kerken van het Patriarchaat van Moskou, maandag een openbare brief waarin hij Kirill bekritiseerde. ‘Het bisdom Soemy is een grensgebied en daarom nam een van de meest verschrikkelijke aanvallen van het Russische leger op het grondgebied van ons bisdom plaats. In dit verschrikkelijke moment van beproevingen uiten wij onze volledige steun aan ons moederland – Oekraïne’, zo begon de Metropoliet. Omdat Kirill in Moskou de Russische militaire operatie niet afkeurt, zei de geestelijke dat zijn congregatie genoodzaakt was om ‘met bijzonder verdriet toe te geven dat Zijne Heiligheid Patriarch Kirill van Moskou en heel Rus in deze verschrikkelijke dagen de agressieve acties van de Russische autoriteiten niet heeft veroordeeld.’ Het bisdom heeft daarom ook besloten om Patriarch Kirill niet meer te herdenken tijdens de liturgische dienst, zoals gebruikelijk is in alle kerken van het Patriarchaat van Moskou.
Bronnen: Interfax, European Council on Foreign Relations, Razumkov Center, Facebook (Evlogii Goettsjenko).