De Russische autoriteiten doen er alles aan om te voorkomen dat de bevolking een volledig beeld krijgt van de Russische invasie in Oekraïne. Zo werd in Rusland dinsdagavond 1 maart de populaire radiozender De Echo van Moskou geblokkeerd, een zender die tot nu toe ondanks zijn liberale geluid met rust werd gelaten. Ook het onafhankelijke online televisiestation Dozjd (RainTv), die vorig jaar wel al als buitenlands agent was aangemerkt, werd geblokkeerd. Radiozender Echo Moskvy zal haar uitzendingen voorlopig via YouTube blijven uitzenden, Dozjd is tijdelijk gestopt.
Screenshot uit het propaganda programma Vesti Nedeli, Rossija 1.
Beide media werden geblokkeerd op verzoek van het Russische Openbaar Ministerie omdat zij in hun publicaties zouden oproepen tot ‘extremistische activiteiten’. Daarnaast zouden zij ‘doelbewust en systematisch’ leugens verspreiden over ‘de handelingen van de Russiche militairen in het kader van de speciale operatie ter bescherming van de (zelfverklaarde - red.) volksrepublieken Donetsk en Loegansk.’
Alleen officiele bronnen
Onafhankelijke Russische media doen hun uiterste best om de Russische bevolking te laten zien wat Poetin’s ‘speciale militaire operatie’ in werkelijkheid inhoudt, maar ze moeten op hun tellen passen omdat ze anders offline worden gehaald. Mediawaakhond Roskomnadzor heeft bevolen dat de Russische pers zich alleen mag baseren op ‘officiële Russische bronnen’ zoals het Ministerie van Defensie. De media zijn verplicht zich ‘[…] voor de voorbereiding van materialen en publicaties over de speciale operatie in verband met de situatie in de volksrepublieken Loegansk en Donetsk, alleen te baseren op informatie en gegevens uit officiële Russische bronnen’, luidt de waarschuwing van Roskomnadzor. Het Ministerie van Defensie geeft nauwelijks informatie en meldde aanvankelijk bijvoorbeeld niets over het aantal gesneuvelde Russische soldaten. Volgens de Oekraïense overheid zouden al meer dan 6.000 Russische soldaten zijn omgekomen, maar dat aantal is onmogelijk te verifiëren.
Als de Russische media zich niet aan dit gebod houden, hangt hen een boete boven het hoofd en blokkering van hun website. Zo dreigde Roskomnadzor een lokale nieuwssite uit de Siberische stad Krasnojarsk al op de eerste dag van de oorlog te blokkeren nadat daar een nieuwsbericht was geplaatst over beschietingen van Oekraïense steden. Dat bericht was gebaseerd op bronnen van CNN, RIA Novosti en Russische telegramkanalen.
Geen oorlog en geen invasie
Op 26 februari kregen enkele van de bekendste liberale mediastations (o.a. Meduza, Novaja Gazeta, TV Rain, Mediazona, The New Times en Echo Moskvy) al de waarschuwing dat ze offline zouden worden gehaald als zij door zouden gaan met het gebruik van de woorden ‘invasie’, ‘aanval’ of ‘oorlogsverklaring’ in hun verslaggeving. In plaats van invasie moet er in Rusland gesproken worden over de ‘speciale militaire operatie’. Zelfs de Russische Wikipedia pagina over ‘de inval van Rusland in Oekraïne (2022)’ is in Rusland vanwege het gebruik van de verboden woorden geblokkeerd.
Om dezelfde reden moest ook de anti-oorlogstoespraak van nobelprijswinnaar en hoofdredacteur Dmitri Moeratov van de website van de Novaja Gazeta worden verwijderd (ook deze toespraak is via YouTube nog beschikbaar). In de video, vertelt Moeratov, die in december de Nobelprijs voor de vrede in ontvangst nam, hoe hij en de redactie vervult zijn van schaamte omdat Rusland op bevel van Poetin een oorlog begonnen is tegen Oekraïne.
Dit soort publicaties zijn volgens mediatoezichthouder Roskomnadzor verboden. ‘Onder het mom van betrouwbare verslagen bevatten bovengenoemde bronnen misleidende, maatschappelijk relevante informatie die niet overeenstemt met de werkelijkheid over de beschietingen van Oekraïense steden door de Russische strijdkrachten en de dood van Oekraïense burgers', staat in de verklaring van Roskomnadzor.
In plaats van ‘oorlog’ gebruikt de Novaja Gazeta nu overal de term ‘speciale militaire operatie’, bewust tussen aanhalingstekens, dat mag dan nog wel. Zo postte de Novaja Gazeta de tweet: ‘Harley Davidson stopt met de productie en verkoop in Rusland tegen de achtergrond van de ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne en de daaropvolgende sancties’.
Journalist Ilja Sjepelin van het onafhankelijke online televisiestation Dozjd heeft intussen ontslag genomen uit protest tegen de militaire censuur. ‘Wat ik denk zal waarschijnlijk niet door de redacties worden toegestaan in de uitzending, en ik wil Dozjd niet teleurstellen, dat deze dagen heel hard werkt, het hoofd probeert koel te houden om de waarheid over de gruwelen van de oorlog aan mijn volk over te brengen,’ schreef de journalist op zijn Facebook-pagina. Ook schreef hij er bij dat hij wil dat de oorlog onmiddellijk stopt. Toen was nog niet bekend dat Dozjd diezelfde dag nog geblokkeerd zou worden in Rusland.
Beperkte militaire operatie
En terwijl de onafhankelijke Russische media op hun woorden moeten letten in hun berichtgeving over de oorlog, kan Kremlin-spreekbuis Dmitri Kiseljov de feiten grof geweld aandoen. Na vier dagen van strijd, schuilkelders, vluchtelingenstromen en bombardementen, lijkt de oorlog zich in zijn tv-programma alleen in de Donbas af te spelen en wordt de kijker murw gebeukt met details over hoeveel militaire objecten er al door Rusland vernietigd zijn. Veel oorlogsbeelden toont het programma niet.
Veel liever begint Kiseljov zijn veel bekeken Vesti Nedeli (Nieuws van de Week) met de aankondiging dat Poetin zijn ‘afschrikkingsmacht’ in staat van paraatheid heeft gebracht en dat een nucleaire aanval daarmee dus ineens op tafel ligt. Als 's werelds grootste kernmacht is Rusland in staat om de VS inclusief de rest van de NAVO lidstaten te vernietigen, zegt de presentator met zijn welbekende listige glimlach. Zo’n nucleaire aanval past volgens de presentator bij het motto: ‘Wat hebben wij aan de wereld als daar geen plaats is voor Rusland?’ Volgens Kiseljov krijgt het Westen nu zijn verdiende loon, immers ‘Poetin heeft gewaarschuwd: je kunt Rusland maar beter niet bang maken.’
Hoewel meer dan de helft (53%) van de Russen, voornamelijk tussen de 35 en de 60 jaar, informatie vooral via (staats)televisie verkrijgt, haalt de meerderheid van de jongeren (69%) zijn informatie via internet, blijkt uit onderzoek van het Russische onderzoeksbureau VTsIOM. Via sociale media is het wel degelijk mogelijk om een eerlijk beeld van de oorlog in Oekraïne te krijgen. Ook zien jongeren daar populaire vloggers zoals Joeri Doed die zich uitspreken tegen de oorlog. Helaas staan ook deze kanalen inmiddels onder druk.
Bronnen: Radio Svoboda, Roskomnadzor, The Village, Ria Novosti, Meduza, Dozjd, Rossija 1, Vedomosti, RBK