Zelenski rept van een couppoging van oligarch Achmetov

Op een 'persmarathon' op 26 november onthulde de Oekraïense president Volodymyr Zelenski dat zijn tegenstanders een couppoging tegen hem hadden beraamd. Hij sprak ook over de dreigende Russische troepenbewegingen aan de Oekraïense grens, zijn strijd tegen machtige oligarchen en zijn dalende populariteit. Zelenski zei totaal voorbereid te zijn op 'een mogelijke Russische invasie', maar legde geen link tussen Rusland en de mogelijke coup. De spanning in Oekraïne loopt op.

oekraine rinat achmetov foto wikipediaRinat Achmetov, de rijkste tycoon van Oekraïne (foto Wikipedia)

In totaal schoven 32 journalisten aan bij de persmarathon, op persoonlijke uitnodiging van Zelenski. De sessie duurde ruim vijf uur. In de aanloop naar de bijeenkomst zwol de kritiek op de president aan. Door slechts een selecte groep journalisten uit te nodigen zou Zelenski de persvrijheid inperken. Sommige van de aanwezige journalisten spraken hem hierop aan tijdens het interview. Hierdoor raakte Zelenski zichtbaar geïrriteerd. 

Tegen oligarchen

Toen hij op 21 april 2019 de verkiezingen won, was Zelenski een politieke outsider. Hij was vooral bekend van een televisieserie waarin hij de president van Oekraïne speelde. Als politicus beloofde Zelenski vrede in de Donbas en strijd met de corruptie. Zo kwam hij in conflict met Rinat Achmetov, de rijkste man van Oekraïne, wiens imperium van kolen en staal zich traditioneel bevindt in het oorlogsgebied.

Achmetov heeft bezittingen in uiteenlopende sectoren, van mijnbouw en gas tot het bankwezen en vastgoed. Ook bezit hij meerdere televisiezenders. Volgens Radio Liberty wordt op die zenders de afgelopen weken volop kritiek geleverd op president Zelensky.

Coup verijdeld

Tijdens de persmarathon liet Zelenski het conflict met Achmetov (vermogen: $7 miljard, 200.000 werknemers in dienst) verder escaleren, toen hij zinspeelde op een geplande coup, overigens zonder de bewijzen te leveren. Zelenski maakte melding van opnames waarop een groep Russen en Oekraïners een coup planden op 1 of 2 december. In die opname zou de naam van Achmetov genoemd worden als mogelijke geldschieter. De oligarch zou volgens Zelenski ‘in een oorlog met de Oekraïense staat getrokken’ worden.

Achmetov reageerde in de Oekraïense Pravda op de woorden van de president: ‘Ik ben woedend over de verspreiding van deze leugen. (...) Mijn positie is en blijft eenduidig: een onafhankelijk, democratisch en integraal Oekraïne met de Krim en mijn geboorteland, de Donbas. Mijn daden bevestigen dat ook.’

De strijd om de inperking van de grote macht van de oligarchen in Oekraïne spitste zich deze zomer toe, toen Zelenski een controversiële wet indiende die een juridische definitie geeft van de term 'oligarch', gebaseerd op vermogen, dominantie in de industrie, politieke activiteit en media-invloed. Wie onder drie van die criteria valt mag niet deelnemen aan de politiek of politieke partijen financieren. De wet werd in september aangenomen.

Politiek analist Jevgen Vorobjov noemt de uitspraken van Zelenski over een staatsgreep in een interview in Trouw ‘verbijsterend’. Hij ziet de uitspraken als politiek spel van de president. Zelenski is volgens Vorobjov bezorgd dat Achmetov zijn tv-kanalen tegen hem in zal zetten bij de presidentsverkiezingen in 2024. De analist vermoedt dat de president zijn eigen ruiten ingooit: ‘Als Achmetov zich bedreigd voelt, zal hij zéker voor een tegenkandidaat zorgen.’

Russische troepen

Zelenski’s woorden over de coup deden in Oekraïne heel wat stof opwaaien, maar de president werd in het persgesprek over meer onderwerpen uitgehoord. Zo reageerde hij op de toenemende Russische troepenbewegingen langs de grens met Oekraïne, waarover onder meer de NAVO en de Europese Unie hun zorgen eerder al uitspraken.

Zelenski herhaalde vrijdag eerdere uitspraken dat de situatie ‘niet erger is dan in de lente.’ Wel waarschuwde de president voor de ‘agressieve retoriek’ van de Russen. In Russische media wordt beweerd dat Oekraïne de situatie in Oost-Oekraïne wil laten escaleren, een bewering die volgens Zelenski uit de lucht gegrepen is.

Wagnergate

Ook de mislukte undercover operatie van de Oekraïense geheime dienst om Russische huurlingen die in de Donbas hebben gevochten op te pakken en te berechten, in Oekraïne bekend als ‘Wagnergate’, kwam ter sprake. Onderzoekscollectief Bellingcat publiceerde daarover onlangs een opzienbarend rapport, waarop Zelenski niet eerder had gereageerd.

Volgens Bellingcat beraamden Oekraïense inlichtendiensten in 2020 een geheime operatie om Russische huurlingen te arresteren. Hiertoe zou een vliegtuig van Minsk naar Istanboel middels een bommelding gedwongen worden een noodlanding te maken. De operatie werd op het laatste moment uitgesteld, waarna de Russische huurlingen in Minsk opgepakt werden door de Witrussische  autoriteiten, die vervolgens Rusland betichtten van inmenging in de presidentsverkiezingen van 9 augustus 2020.

De president distantieerde zich van de voormalige chef van de militaire inlichtendienst, Vasyl Boerba, aangesteld door zijn voorganger, president Petro Porosjenko. Boerba zou ‘ongeschikt’ geweest zijn voor de inlichtendienst. ‘Nu hij ontslagen is kan ik dat wel zeggen.’

Zelenski benadrukte dat hij het plan eerst met de Turkse president had willen overleggen, aangezien het om een vlucht van Turkish Airlines ging. Boerba zou dit niet nodig hebben geacht. Dit zou volgens Zelenski tot een conflict met Turkije hebben geleid: ‘Erdogan zou ons dat nooit vergeven hebben.’ In de persconferentie schoof Zelenski de verantwoordelijkheid voor de mislukte operatie af op Boerba: ‘Ik zei dat dit niet onze operatie was, het was niet goed gepland.’

Kat aan Porosjenko

Tijdens de persconferentie bekritiseerde Zelenski zijn voorganger Petro Porosjenko, en diens interim Oleksandr Toertsjynov. ‘Toertsjynov is één van de mensen die de Krim heeft verloren, en Porosjenko verloor de Donbas. Dat is mijn mening.’

Zelenski loopt met deze kritiek vooruit op de volgende verkiezingen. Hoewel hij volgens peilingen van de denktank Razoemkov Center met 25% weliswaar nog steeds de populairste kandidaat is, zijn populariteit is zwaar gedaald.

Onder meer oud-president Porosjenko (met 17,5% in de peilingen) en oud-premier Joelia Tymosjenko (9,4%) zullen in 2024 waarschijnlijk ook meedoen met de verkiezingen. Als geen van de kandidaten een absolute meerderheid haalt komt er een tweede ronde tussen de twee populairste kandidaten. Volgens het Razoemkov Center zou Zelenski het in een tweede ronde zomaar af kunnen leggen tegen één van de andere kandidaten.

Bronnen: Trouw, Radio Liberty, Oekraïnska Pravda, Interfax, NOS, BBC, Bellingcat

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.