Nobelprijs leidt tot twitter-gekrakeel, maar Navalny feliciteert Moeratov uit zijn cel

De toekenning van de Nobelprijs voor de Vrede aan Dmitri Moeratov (59) heeft in Rusland geleid tot verdeeldheid in oppositiekringen. Terwijl velen de hoofdredacteur van de Novaja Gazeta prezen voor zijn moed en niet aflatende strijd voor persvrijheid, uitten anderen hun verontwaardiging dat het Nobelprijs-comité het niet had aangedurfd te kiezen voor politieke gevangene Aleksej Navalny. Navalny zelf feliciteerde Moeratov van harte vanuit zijn cel.

moeratov nobelprijsMoeratov omstuwd door journalisten na het nieuws over de Nobelprijs (foto twitter)

De controverse is tekenend voor de enorme druk op de vrije media en elke vorm van oppositie, die de sfeer in Rusland verziekt en tot verdeeldheid leidt. Tientallen journalisten en nieuwsorganisaties zijn de afgelopen maanden tot 'buitenlands agent' verklaard, waarmee hen het werken onmogelijk wordt gemaakt. De Novaja Gazeta hoort daar (vooralsnog) niet bij en voor sommigen is dat op zichzelf al een veeg teken. Zij zien het stigma 'buitenlands agent' inmiddels als een Geuzenpenning en een bewijs van goed gedrag.

Navalny's medewerkers, maar ook tal van andere analisten en journalisten, hadden gehoop dat hun voorman, die een straf van 2,5 jaar voor 'fraude' uitzit, de prijs zou krijgen. Hem hangt inmiddels een nieuwe rechtszaak boven het hoofd, op verdenking van de organisatie van een 'extremistische gemeenschap'. Daarvoor kan hij nog eens tien jaar krijgen.

Navalny zelf feliciteerde op 11 oktober Moeratov vanuit zijn cel in strafkamp Pokrov in de provincie Vladimir. 'Ik feliciteer Dmitri Moeratov en de Novaja Gazeta van harte met de Nobelprijs voor de vrede. Het is een verdiende beloning en de symboliek van de datum is duidelijk.' Navalny doelt op de 15de sterfdag van Anna Politkovskaja, journalist van Novaja Gazeta, die in haar portiek werd neergeschoten door een huurmoordenaar. 'Dat herinnert ons eraan een hoe hoge prijs mensen moeten betalen die weigeren te buigen voor de macht.' 

Navalny feliciteerde ook de Filippijnse medewinnares Maria Ressa. 'Ik ben blij dat het Nobelprijs-comité met zijn beslissing (zo lijkt het althans) er de nadruk op vestigt dat, welke invloed likes, algoritmes, het gebruik van 'content', staats- en privéfinanciën en abonnees ook op ons hebben, het allerbelangrijkste is dat we niet zonder journalistiek kunnen die niet bang is om de waarheid te zeggen'. 

Leonid Bershidsky, de Russische columnist van Bloomberg, schreef dat de prijs voor Moeratov 'een totaal verkeerde boodschap uitzendt'. De columnist verwees naar onderzoeksjournalisten van Projekt (inmiddels tot 'buitenlands agent' verklaard en opgeheven) en IStories (idem), die publiceerden over de banden tussen Moeratov, de Novaja Gazeta en Poetins vertrouweling Sergej Tsjemezov van defensiebedrijf Rostec. 'Dit is wat er in 2021 in Rusland met onafhankelijke journalisten gebeurd; Moeratov droeg zijn prijs op aan de vermoorde journalisten van Novaja en de "buitenlandse agenten"- in het volle besef dat hem zoiets niet kan overkomen.'

'Het is moeilijk voor buitenlanders om te begrijpen hoe een redacteur wiens retoriek uiternate anti-regime klinkt en wiens publikatie op geen enkele manier een pro-Kremlin-lijn uit lijkt te dragen toch bevriend kan zijn met mensen die gelieerd zijn aan Poetin en gerespecteerde leden zijn van het politieke establishment. Hoe kan een autoritaire regering met de ene hand onafhankelijke media wurgen en met de andere de redacteur van een kritische krant omarmen? Het antwoord is dat "liberalen" met connecties hun nut hebben.'

[...] 'Het is gewoon een voorbeeld van het soort compromissen dat zulke "liberale" figuren moeten sluiten in een land dat echte dissidenten, zoals corruptiebestrijder Aleksej Navalny, in de bak gooit of hen effectief het werken onmogelijk maakt, zoals met de 'buitenlandse agenten' gebeurt. Welke andere compromissen gemaakt worden achter gesloten deuren zullen we nooit weten - maar persoonlijke vrijheden zijn in Poetins Rusland niet gratis', aldus Bershidsky. 

Eerbetoon aan vermoorde journalisten

Moeratov zei dat de prijs niet hem persoonlijk is toegekend, maar is bedoeld als eerbetoon aan de Novaja Gazeta en de zes journalisten van zijn krant die inmiddels het leven hebben gelaten. 'Het is dat de Nobelprijs niet postuum wordt uitgereikt, maar alleen aan levende mensen wordt toegekend,' zei Moeratov tegen Meduza. 'Het is duidelijk dat ze de prijs aan een levend persoon hebben toegekend, maar hem in feite bedoelden voor Joeri Sjtsjekotsjichin [vermoedelijk vergiftigd - red.], Igor Domnikov, Anna Politkovskaja [doodgeschoten in haar portiek - red.], Anastasia Baboerova, [advocaat] Stanislav Markelov [beiden doodgeschoten op straat - red.] en  Natalja Estemirova [vermoord in de Kaukasus - red.]'.

Moeratov zei dat hijzelf de prijs aan Navalny zou hebben gegeven. 'Als ik in het Comité voor de Nobelprijs voor de vrede had gezeten, zou ik hebben gestemd op de persoon waar de bookmakers op gokten,' zei Moeratov op een persconferentie in Moskou. 'Ik doel op Aleksej Navalny'.

Dat Poetins woordvoerder Dmitri Peskov de hoofdredacteur direct prees als een standvastig en principieel journalist werd door sommigen geïnterpreteerd als een doodskus en als een zucht van opluchting van het Kremlin dat niet Navalny de prijs heeft gekregen. Moeratov 'is zijn idealen altijd trouw gebleven. Hij is getalenteerd, hij is moedig. Uiteraard is dit een grote prestatie,' aldus Peskov volgens persbureau TASS.

Op de dag van de toekenning van de prijs (8 oktober) betitelde het ministerie van Justitie opnieuw 9 journalisten en drie nieuwsorganisaties tot 'buitenlands agent', waaronder het (in Nederland gevestigde) Britse onderzoekscollectief Bellingcat, dat baanbrekend werk heeft verricht in dossiers als de MH17 en de novitsjok-vergiftiging van Navalny. Het is praktisch standaardpraktijk geworden, dat het ministerie elke vrijdag weer nieuwe namen aan de lijst toevoegt.   

Aandeelhouder Gorbatsjov

De Novaja Gazeta is in 1993 voortgekomen uit de oude Komsomolskaja Gazeta en was aanvankelijk collectief eigendom van de kritische journalisten. De eerste computers werden gekocht met geld van de Nobelprijs van Michail Gorbatsjov, die in 2006 voor 10% aandeelhouder werd, met bankier Aleksandr Lebedev (39%).

In 2014, schrijft Russisch persbureau The Bell, ging een deel van Lebedevs aandelen naar telecom-tycoon Sergej Adonjev, die nauwe banden heeft met Sergej Tsjemezov van defensiebedrijf Rostec, een machtig man uit Poetins directe omgeving. Inmiddels, aldus Moeratov, heeft het personeel 76% van de aandelen, Lebedev 14% en Gorbatsjov nog steeds 10%.

Het zijn deze banden die criticasters van Moeratov aanvoeren om te verklaren waarom de Novaja Gazeta, als een van de weinige oppositiekranten, door de overheid nog niet is aangepakt. Moeratov is volgens hen een compromisfiguur, die aanschurkt tegen de macht.

Datzelfde verwijt krijgt zijn vriend Aleksej Venediktov, de hoofdredacteur van het populaire kritische radiostation De echo van Moskou, die al jaren behendig laveert tussen de klippen waarop journalisten in Rusland stuk kunnen lopen. Venediktov raakte onlangs in opspraak omdat hij een pleitbezorger was van het electronisch stemmen tijdens de laatste parlementsverkiezingen (17-19 september), terwijl dat juist in Moskou volgens analisten heeft geleid tot grootscheepse fraude ten gunste van regeringspartij Verenigd Rusland. Moeratov nam het in een column op voor Venediktov, en ook daarover was de verontwaardiging onder kritische geesten groot.

Fluim in het gezicht

Met name de medewerkers van Navalny's anti-corruptie-organisatie FBK (als 'extremistische organisatie' inmiddels opgeheven) waren kwaad op Moeratov en Venediktov. Hun eigen tactiek van 'slim stemmen' (een stemadvies om te voorkomen dat slechts kandidaten van Verenigd Rusland de Doema zouden halen) boekte, mede door alle repressieve maatregelen van de overheid, nauwelijks succes en elke vorm van samenwerking met de overheid wordt door hen als verraad beschouwd.

Met name de woordenwisseling tussen Leonid Volkov van FBK (in emigratie) en Moeratov nam onaangename trekken aan. Toen Volkov Moeratovs column over Venediktov een 'fluim' noemde, riposteerde deze dat hij als voorvechter van de vrijheid van meningsuiting Volkov het recht op een fluim niet wilde ontzeggen. Een journalist van de Novaja Gazeta verdedigde Moeratov door erop te wijzen dat de krant vele kritische artikelen aan het electronisch stemmen had gewijd. 

Maar toen de eerste teleurstelling dat de prijs niet naar Navalny was gegaan was weggeëbd, drukte ook Volkov zich genuanceerd uit over de beslissing van het Nobelprijscomité: 'Over de hatemail dat Moeratov geen Navalny is, kan ik kort zijn: dat is totale flauwekul. Moeratov kan er niets aan doen dat het Nobelprijscomité voor hem heeft gekozen. Ik denk dat het totaal begrijpelijk is wat de Noren met hun beslissing wilden zeggen: dat de vrijheid van meningsuiting belangrijk is, evenals de strijd voor onafhankelijke media; ze wilden iets kwijt over burgermoed en journalistieke onthullingen. Ik denk dat ze er trots op zijn dat ze Poetin fijntjes aan Anna Politkovskaja hebben herinnerd, die op de dag af 15 jaar geleden door Kadyrovs mannen is vermoord op de verjaardag van Poetin [7 oktober - red.]. Het is geen toeval dat Politkovskaja in de tekst van het persbericht van het Nobelprijscomité apart genoemd wordt. Dat is belangrijk, waardevol en geheel terecht.'

Moord op Politkovskaja besteld

Een dag voor de toekenning van de prijs publiceerde de Novaja Gazeta een film over de moord op Politkovskaja. De opdrachtgever van de moord is tot op heden onbekend. Politkovskaja maakte naam met haar gewaagde reportages over mensenrechtenschendingen in de dictatuur Tsjetsjenië, een onderwerp waarover de krant altijd is blijven berichten.

Gevraagd of de waarheid ooit boven tafel zal komen, zei adjunct-hoofdredacteur Sergej Sokolov (die de twitter-controverses over de Nobelprijs schouderophalend afdeed) tegen Radio Liberty: 'De waarheid komt altijd boven tafel. Het is duidelijk dat dat tijdens dit politieke regime niet zal gebeuren. Het was van meet af aan duidelijk dat de leiding van het land weet wie de moord op Anna Politkovskaja heeft besteld, maar het is "politiek niet opportuun" om hem voor het gerecht te slepen. Daaruit kun je nog een conclusie trekken, dat de opdrachtgever niet een of andere criminele boss is, maar een vertegenwoordiger van de politieke elite. Ik denk dat zijn naam pas bekend zal worden als die persoon het Kremlin erg in de wielen rijdt, of als er in het Kremlin een andere entourage zit.' 

(Bronnen: Meduza, The Bell, TASS, Radio Liberty, Bloomberg, Reuters, Grani.ru)

 

 

  

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.