Nog geen week na de parlementsverkiezingen van 17-19 september kondigde het Onderzoekscomité (een kloon van het Openbaar Ministerie) een nieuwe strafzaak (de vierde) aan tegen Aleksej Navalny en enkele stafleden van zijn inmiddels verboden en opgeheven Fonds voor de bestrijding van corruptie (FBK). Zij worden beschuldigd van 'extremistische activiteiten' die ten doel hadden het regime omver te werpen, een misdrijf waar tien jaar vrijheidsberoving op staat. Tegelijkertijd werden weer 2 organisaties (OVD-Info en Mediazona) en 22 activisten en journalisten toegevoegd aan de omineuze lijst van 'buitenlandse agenten' van het ministerie van Justitie.
Gevangenisfoto van Aleksej Navalny
Navalny zit inmiddels al 254 dagen in een strafkolonie een straf van 2,5 jaar uit wegens een oude fraudezaak, die door het Europees Hof als politiek gemotiveerd is betiteld. Sinds zijn detentie werden nog 2 zaken tegen hem geopend, wegens belediging van een rechter en wegens misbruik van financiële middelen van een van zijn organisaties. In de nieuwe zaak is de aanklacht veel serieuzer. De overheid heeft kennelijk besloten dat Navalny jarenlang niet meer op vrije voeten mag komen. Zijn meeste prominente medewerkers hebben inmiddels de wijk genomen naar het buitenland.
Navalny, ex-directeur van FBK Ivan Zjdanov en prominent staflid Leonid Volkov worden verdacht van het 'oprichten van een extremistisch genootschap' (artikel 282.1 van het Wetboek van strafrecht, tot 10 jaar vrijheidsberoving). Een aantal andere medewerkers wordt verdacht van 'deelname aan een extremistische organisatie' (tot 6 jaar gevangenis). Onder hen is jurist Ljoebov Sobol (34), een van de zichtbaarste en invloedrijkste medewerkers van Navalny, die afgelopen zomer het land verlaten zou hebben. Nadat FBK in juni als 'extremistische organisatie' was betiteld en verboden, werd ze gedwongen zichzelf te liquideren.
Volgens het Onderzoekscomité heeft Navalny FBK in 2014 opgericht 'met het doel extremistische activiteiten te ontplooien, die gericht zijn op een verandering van de fundamenten van het grondwettelijk systeem van de Russische Federatie, de ondermijning van de staatsveiligheid en de territoriale integriteit van de Russische Federatie'. Volkov en Zjdanov zouden zich met dezelfde doelen bij hem hebben aangesloten.
Destabilisatie en machtswisseling
Het Onderzoekscomité neemt ook acht ngo's op de korrel die door de groep rond Navalny zijn opgericht, met vergelijkbare doelen. De belangrijkste daarvan, de 'Staven van Navalny', geleid door Volkov, vormde een regionaal netwerk van onderafdelingen, dat er tot verrassing van de autoriteiten in 2017 voor het eerst in slaagde in tientallen steden in Rusland tegelijk demonstraties tegen het regime te organiseren. Daarnaast beschuldigt het Onderzoekscomité Navalny en zijn naaste medewerkers van criminele activiteiten via hun internetkanalen.
'De illegale activiteit van de extremistische organisatie was gericht op het in diskrediet brengen van de staatsinstituties en de door hen gevoerde politiek, destabilisatie van de situatie in de regio's, het creëren van een atmosfeer van protest onder de bevolking en de beïnvloeding van de publieke opinie in de richting van de noodzaak tot een machtswisseling, de organisatie en doorvoering van protestacties, die konden ontaarden in massale onlusten', aldus het Onderzoekscomité. Navalny c.s. worden daarnaast financiële malversaties, handel met cryptovaluta en het aanzetten van minderjarigen tot deelname aan niet-gesanctioneerde meetings aangewreven.
Angst voor een Witrussisch scenario heeft overduidelijk een rol gespeeld. Daarnaast diende Navalny's beweging vóór de parlementsverkiezingen onschadelijk te zijn gemaakt, om te voorkomen dat FBK de verkiezingen zou doen ontsporen. Met de nieuwe aanklachten kan Navalny voor jarenlang achter de tralies blijven opgeborgen.
FBK organiseerde de afgelopen jaren in heel Rusland protestdemonstraties tegen frauduleuze verkiezingen, tegen corruptie en, tenslotte, voor vrijlating van Navalny, die in januari 2021 na terugkeer uit Duitsland direct op het vliegveld werd opgepakt. In Berlijn genas hij van een vergiftigingspoging met het gifgas novitsjok, dat hem volgens diverse bronnen door geheim agenten van de Russische militaire inlichtingendienst tijdens een toernee door Rusland is toegediend.
Medeverdachte Leonid Volkov
FBK maakte verder naam met geruchtmakende onderzoeksfilmpjes over corruptie in hoge regeringskringen (inclusief Poetin) en met de app 'slim stemmen', een tactiek waarmee men mensen een alternatief aanreikte voor een stem op regeringspartij Verenigd Rusland. De hele beweging van Navalny is in de aanloop naar de verkiezingen vakkundig met de grond gelijkgemaakt. Zelfs sympathisanten (dat zijn er tienduizenden) kunnen problemen krijgen door hun adhesie of vroegere deelname aan acties, bijvoorbeeld in hun carrièreperspectieven.
Databestanden met namen en adressen van sympathisanten werden dit voorjaar gelekt, en werknemers die te kennen hadden gegeven deel te willen nemen aan demonstraties voor de vrijlating van Navalny kregen problemen op hun werk. Tot slot werden YouTube, Google, Facebook en de Russische chatdienst Telegram met succes onder druk gezet om de 'slim stemmen' app uit hun appstores te verwijderen. Door deze repressie werd Navalny's beweging in de verkiezingen totaal gemarginaliseerd.
Gelijk met de aankondiging van de nieuwe rechtszaak tegen Navalny plaatste het ministerie van Justitie weer twee organisaties op de lijst van 'buitenlandse agenten'. OVD-Info is een ngo, die vrijwilligers langs politiebureaus stuurt om verdwenen arrestanten op te sporen en aan advocaten te helpen. De club doet werk dat in Rusland van onschatbare betekenis is. In september 2019 was mede-oprichter Grigori Ochotin nog positief over de opleving van civil society in Rusland (lees hier een interview met hem).
Ook persbureau Mediazona bericht over repressie. Hoofdredacteur Sergej Smirnov en uitgever Pjotr Verzilov (zelf het slachtoffer van een onduidelijke vergiftigingspoging) werden persoonlijk als 'buitenlands agent'aangemerkt, evenals 19 regionale leden van de verkiezingswaarnemer Golos (de Sem, zelf ook alweer tot 'buitenlands agent betiteld).
(Bronnen: Sledstvenny Komitet, Meduza, RBK, finanz.ru, The Bell)
Op deze lijst van het ministerie van Justitie staan de 'ino-agenty', buitenlandse agenten, lees: landverraders