Rusland verliest steeds meer hoogopgeleiden door emigratie. Sinds 2012 is het aantal hoogopgeleiden dat Rusland elk jaar verlaat vervijfvoudigd. Terwijl 14.000 hoogopgeleide Russen in 2012 emigreerden, was dit aantal 70.000 in 2020. Deze cijfers onthulde Nikolaj Dolgoesjkin, wetenschappelijke secretaris van de Russische Academie van Wetenschappen. Hij slaat alarm.
Nikolaj Dolgoeskin spreekt over alarmerende staat van de Russische wetenschap. Schermafdruk van YouTube
Dolgoesjkin waarschuwde dat de kennisvlucht een ernstig probleem is voor de Russische wetenschap, dat moet worden opgelost omdat ‘we anders binnenkort niemand meer hebben werken in de wetenschap.’ Hij illustreerde dit met alarmerende cijfers. In 1990 telde Rusland nog bijna één miljoen wetenschappelijke onderzoekers, in 2019 nog slechts 348 duizend. ‘Rusland is het enige ontwikkelde land waar al decennia het aantal onderzoekers daalt.’ Volgens Dolgoesjkin kampt de Russische wetenschap kampt met drie risico’s: te lage financiering, slechte infrastructuur en een steeds kleiner potentieel aan wetenschapsbeoefenaars. Dat laatste noemde hij het grootste risico.
Van de afgestudeerden zoekt 0,7% een baan in de wetenschap, vertelde Dolgoesjkin. Twintig jaar geleden was dit nog 2%, terwijl het aantal afgestudeerden aan hogescholen en universiteiten ook nog daalde van 1,2 miljoen naar 800 duizend. Van degenen die een wetenschappelijke carrière beginnen, zoekt 30% tot 50% al na een paar jaar een beter betaalde baan. Van de studenten aan de beste opleidingen zegt 20% naar het buitenland te willen. Dolgoesjkin: ‘Daar is niets misdadigs aan, als ze maar zouden terugkeren. Maar dat doen ze helaas niet.’
De enige manier om de kennisvlucht te stuiten is de onderliggende oorzaken aanpakken, meent Dolgoesjkin. Het salaris moet omhoog, het imago van de Russische wetenschap moet verbeterd worden en de interesse onder jongeren moet worden gestimuleerd.
Daling van het aantal wetenschappers in Rusland (links) en de vergelijking met andere ontwikkelde landen (rechts). Grafiek Russische Academie van Wetenschappen
Motivatie van emigranten
Op basis van een peiling onder 400 Russen die geëmigreerd zijn vanuit Rusland naar San Francisco, New York, Londen en Berlijn schat de Amerikaanse denktank Atlantic Council in een onderzoek uit 2019 dat er tussen 2000 en 2019 1,6 tot 2 miljoen Russen geëmigreerd zijn naar een westers land. De cijfers zijn incompleet, omdat vaak alleen geregistreerde migranten geteld worden. Ook de Harvard Business Review benadrukt dat cijfers over migratie vanuit Rusland gebrekkig zijn. In 2016 meldde het Russische bureau voor de statistiek Rosstat, dat 5 duizend Russen zich bij hun oude woonplaats uit hadden geschreven om te gaan verhuizen naar het buitenland, terwijl Duitsland datzelfde jaar 25 duizend Russische migranten ontving.
De Russen die emigreren zijn jong, hoogopgeleid en spreken meerdere talen en verhuizen vooral naar de VS, Canada en de EU. Uit het onderzoek van the Atlantic Council komt naar voren dat de migrantenstroom sinds 2012 vooral bestaat uit Russen uit de hogere en hogere middenklasse.
Emigranten zijn vooral werkzaam in de IT- en creatieve-sector, in vakken als neurowetenschappen, sociale wetenschappen, wiskunde, biochemie en farmacologie, maar ook bij NGO's of als politieke activisten.
Corruptie en onvrijheid
Volgens de Atlantic Council zijn de motivaties om Rusland te verlaten de laatste jaren veranderd. Russen die emigreerden tussen 2000 en 2011 verlieten Rusland voor economische- en carrièremogelijkheden. Sinds 2012 emigreren Russen vooral vanwege de toenemende corruptie en verslechterende politieke situatie in Rusland. Een respondent uit het onderzoek vergelijkt het moderne Rusland met het corrupte Russische Rijk, alleen is het Rusland van vandaag ‘nog niet volledig ingestort’.
Veel Russen vinden het Russische school- en rechtssysteem slecht. Vooral sinds de protesten in 2011-2012 na de herverkiezing van President Poetin verlaten hoogopgeleide jonge Russen Rusland om politieke redenen en het conservatieve culturele klimaat. Een respondent uit het onderzoek van de Atlantic Council zegt: ‘Zelfs als er democratie zou zijn in Rusland, zal het nog vijftig jaar duren voordat de strijd tegen seksisme, het patriarchaat, conservatisme en traditionalisme gewonnen is.’
Reactie van regering
In februari 2020, vlak voor de corona crisis uitbrak, benadrukte president Poetin in een interview met TASS dat de kennisvlucht vanuit Rusland verminderde en dat wetenschappers en academici terugkeerden naar Rusland. Maar aangezien wetenschappers in het buitenland meer kunnen verdienen, zei hij dat de regering moest nadenken over verbeterde voorwaarden voor hen in Rusland. Daarom was er een beurzensysteem ontwikkeld voor wetenschappers in de high tech-sector.
Een jaar later tekende Poetin een wet waarmee de samenwerking met buitenlandse instellingen en gastdocenten onderworpen wordt aan toestemming van de overheid. Daarmee moet de slechte invloed van het Westen op het Russische onderwijs worden tegengehouden. Russische wetenschappers hebben fel geprotesteerd tegen de wet die volgens hen funest is voor de vrijheid van onderwijs en popularisering van de wetenschap. Meerdere Russische wetenschappers zijn de laatste jaren veroordeeld voor verraad en spionage in verband met hun contacten met westerse landen.
Dit soort maatregelen en strafzaken zal de braindrain eerder verder aanjagen dan stuiten. Zoals uit het onderzoek van de Atlantic Council bleek, emigreren Russen lang niet alleen meer om economische redenen, maar omdat ze naar meer vrijheden verlangen.
Bronnen: Russian Academy of Sciences, Atlantic Council, Harvard Business Review Russia, the Moscow Times, Radio Free Europe/Radio Liberty, Alexander Subbotin and Aref Samin, TASS, University World News.