Het Spoetnik V vaccin, waarvan de werking aanvankelijk niet erg vertrouwd werd, is bezig aan een snelle internationale opmars. Spoetnik is al in 46 landen geregistreerd, alleen AstraZeneca kan op meer registraties bogen. Voor het Russische vaccin heeft de financier, het Russische Staatsinvesteringsfonds (RDIF), contracten gesloten voor 1,4 miljard doses, voldoende voor de vaccinatie van 700 miljoen mensen.
Landen die Spoetnik V hebben besteld. Kaart: Svoboda.org
Rusland zelf produceert het vaccin in zes fabrieken en heeft veel te weinig capaciteit om deze aantallen te leveren. Met 15 fabrieken in 10 landen zijn afspraken gemaakt om Spoetnik te gaan produceren. China, Iran, India en Zuid-Korea zullen Spoetnik vooral produceren voor export naar derde landen. Fabrieken in Servië en Brazilië zullen voornamelijk voor de eigen markt produceren.
Italië
Italië maakte deze week bekend als eerste EU-land het Russische vaccin te gaan maken. Vanaf juli zal de firma Adienne, een Italiaanse dochter van een Zwitsers bedrijf, met de productie beginnen. In de pers is sprake van 10 miljoen vaccins in 2021, maar dat werd later weer ontkend. Een woordvoerder van de Italiaans-Russische kamer van koophandel zei dat ‘de innovatieve productie nieuwe banen zal scheppen’. Volgens hem is Rusland in gesprek met nog 20 fabrieken in de EU voor soortgelijke contracten.
Het Europees Medicijn Agentschap (EMA) moet Spoetnik nog goedkeuren. De aanvraag is pas sinds vorige week in behandeling. Wanneer de EMA zijn beoordeling klaar heeft, is niet bekend. Zonder de goedkeuring van de EMA af te wachten, hebben enkele EU-landen al bestellingen van Spoetnik geplaatst. Hongarije keurde Spoetnik al in januari goed, Slowakije volgde. Intussen heeft ook Tsjechië, dat geteisterd wordt door veel besmettingen en sinds het begin van de pandemie 20.000 doden te betreuren heeft, besloten niet te wachten op de EMA. Ook overweegt Praag een Chinees vaccin te bestellen. Italië zegt zich wel te zullen conformeren aan de Europese goedkeuring. Als de EMA Spoetnik V op 1 juli nog niet heeft goedgekeurd, zal Italië de vaccins aan Rusland of andere landen die het vaccin hebben goedgekeurd leveren.
'Russische roulette'
De voorzitter van de EMA, Christa Wirthumer, uitte deze week kritiek op EU-landen die uit de pas lopen en noemde hun gedrag op de Oostenrijkse tv ‘een soort Russische roulette’. Daarop eisten de makers van Spoetnik V excuses en toonde Kremlin-woordvoerder Peskov zich beledigd. ‘Het feit dat Spoetnik V een van de populairste vaccins ter wereld is en een van de vermoedelijk betrouwbaarste, kan niemand meer in twijfel trekken.’ De opmerking van de Oostenrijkse kwalificeerde hij als ‘minimaal ongepast’.
Rusland was het eerste land dat een corona-vaccin goedkeurde. Dat gebeurde in augustus 2020, nadat in juni het testen van Spoetnik V was begonnen. De derde testfase, waarbij een medicijn of vaccin op duizenden proefpersonen wordt uitgeprobeerd, was toen nog niet gestart. Spoetnik V is ontwikkeld door het Gamaleja-Instituut voor Epidemiologie en Microbiologie in Moskou. Een eerste publicatie van de makers in het medische tijdschrift The Lancet werd door westerse wetenschappers met scepsis ontvangen, omdat de derde testfase nog niet was uitgevoerd en er te weinig gegevens openbaar waren gemaakt.
Toen de makers op 5 februari 2021 de resultaten publiceerden van de derde testfase, eveneens in The Lancet, verdween het wantrouwen bij de westerse wetenschappers. Het vaccin kon zich meten met de beste al goedgekeurde vaccins. Spoetnik bleek ruim 91% effectief, ongevaarlijk en zorgt ervoor dat mensen van COVID-19 niet ernstig ziek worden of dood gaan.
Geopolitieke concurrentie
Binnen de EU is er intussen irritatie over de manier waarop Rusland en China reclame maken voor hun vaccins. De voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, zei dat ‘we ons niet moeten laten misleiden door China en Rusland, beide regimes met minder wenselijke waarden dan de onze, die zeer beperkte maar luidkeels verkondigde dingen doen om vaccins aan derden te leveren’. Volgens Michel hebben China en Rusland in vergelijking met de EU de eigen inwoners nog maar weinig ingeënt. Per 100 inwoners zou de EU tweemaal zoveel inentingen hebben gedaan.
Terwijl een aantal EU-landen Spoetnik V in hun pakket vaccins opneemt, weigert Oekraïne om Spoetnik als vaccin van 'een agressor-land' te beoordelen en goed te keuren. Belarus daarentegen was het eerste land na Rusland dat Spoetnik registreerde.
Hoe werkt Spoetnik V en wat kost het
- verkoudheidsvirus, aangepast met stukje genetische code van coronavirus, zelfde techniek als AstraZeneca en Janssen
- 91,6% effectiviteit, ook bij ouderen
- kan worden bewaard bij temperatuur van 2° tot 8° C.
- kost ongeveer 10$ per dosis (duurder dan AstraZeneca en Janssen, goedkoper dan Pfizer en Moderna)
- twee prikken nodig voor immuniteit
In totaal heeft Rusland begin maart 4 miljoen vaccins van Spoetnik V aan 17 landen geleverd. De grootste hoeveelheden gingen naarArgentinië, Iran en Servië. In Rusland zelf waren begin maart 6 miljoen vaccins voor inenting van de eigen bevolking geleverd, en was er een voorraad van 1 miljoen doses, zo maakte premier Misjoestin bekend.
Bestelling Spoetnik V wordt afgeleverd in Argentinië. Foto Wikipedia CC
De succesvolle verkoop van Spoetnik roept ook buiten de EU spanning op, omdat Rusland (en China) hun vaccins zouden gebruiken om hun geopolitieke invloed te vergroten. Volgens de New York Times verspreiden Russische media zoals RT en Spoetnik, Facebook en Twitter accounts in het Spaans misleidende berichten gericht op Latijns-Amerika over Amerikaanse vaccins, die gevaarlijk zouden zijn, en propageren ze Spoetnik als een betere keuze. Het gaat dan bijvoorbeeld om een bericht dat iemand na een inenting met Pfizer is overleden, terwijl artsen na een autopsie denken dat het vaccin geen rol heeft gespeeld. Een woordvoerster van het Amerikaanse State Department zei dat Rusland ‘probeert wantrouwen te zaaien’ over westerse vaccins en daarmee ‘de collectieve mondiale inspanning om een einde te maken aan de pandemie’ ondermijnt. Hetzelfde zeggen onderzoekers te hebben gemerkt in Oost-Europa en Centraal en West-Afrika.
In december is de EMA naar eigen zeggen gehackt door een Russische inlichtingendienst en een Chinese spionagegroep. Volgens de Volkskrant waren de hackers geïnteresseerd welke landen de Pfizer en Moderna vaccins zouden afnemen. Een bron van de Volkskrant typeerde de hack als een geval van ‘klassieke economische spionage’.
De Britse onderzoeker Rasmus Bech Hansen acht de ambitie van Rusland voor de massale productie van Spoetnik veel te optimistisch. In plaats van de productie van 700 miljoen doses in 2021 denkt hij dat 380 miljoen of minder reëler is, als hij kijkt naar het tempo van andere vaccinproducenten.
Russische bevolking wantrouwt Spoetnik V
In Rusland zelf werd de massale inenting op 5 december gestart. De bedoeling is dat in juli 60% van de volwassen bevolking, 65 miljoen mensen, gevaccineerd zijn. Volgens data-analist Alexander Dragan gaat dat met het huidige tempo op geen stukken na lukken. Het zal volgens hem zeker een jaar duren voordat 65 miljoen Russen zijn ingeënt.
In de provincie is er een gebrek aan vaccins en zijn er te weinig mensen die een vaccin willen. Het vertrouwen in het vaccin is in Rusland erg laag. Een Levada-peiling in februari wees uit dat slechts 30% van de respondenten zei zich te willen laten inenten. Als motief gaven zij twijfel aan het onderzoek en vrees voor mogelijke bijwerkingen. De Russische overheid haast zich intussen niet om een brede voorlichtingscampagne te voeren om Russen over te halen zich te laten vaccineren. Volgens Alexander Dragan zijn het nogal trage productietempo, de kleine voorraden en de grote internationale contracten de reden hiervoor.
Bronnen: Proekt.media, Svoboda,org, Financial Times, EUobserver